روان درمانی های شناختی- رفتاری اختلالات اضطرابی

حالت اضطراب یکی از حالتهای هیجانی است که همه ی ما آن را در زمانها و موقعیتهای مختلف  تجربه می کنیم. اگر چه علایم فیزیولوژیکی حالت هیجانی اضطراب شباهت زیادی با علایم فیریولوژیکی حالت هیجانی ترس دارد اما این دو هیجان تفاوت هایی با هم دارند. به طورکلی می توان یکی از تفاوت های مهم این دو حالت هیجانی را در این موضوع دانست که حالت هیجانی ترس پاسخ بدن به خطر جدی و قریب به الوقوع است اما حالت هیجانی اضطراب حالتی مبهم از احتمال روبرو شدن با خطرات احتمالی است.  تجربه ی هیجان اضطراب همیشه پدیده ای ضرر زا نمی باشد و حتی اگر میزان شدت تجربه ی این حالت هیجانی کم باشد می تواند فوایدی را هم در پی داشته باشد. برای مثال دانش آموز یا دانشجویی که اضطراب کمی در مورد امتحان آخر ترم خود داشته باشد در فرصتهای مختلف خود را برای امتحانات آخر ترم آماده خواهد نمود و در نتبجه عملکرد بهتری در امتحانات خود خواهد داشت . زمانی که میزان سطح اضطراب در حد بالایی باشد و در کارکردهای مختلف زندگی مانند کارکردهای ارتباطی ، اجتماعی و شغلی اختلالاتی ایجاد نماید احتمال ابتلا به یکی از انواع اختلالات اضطرابی مطرح می شود. در طبقه بندیهای مختلف مربوط به اختلالات روان شناختی به انواع گوناگونی از اختلالات اضطرابی اشاره شده است. بر اساس یکی از معتبرترین این طبقه بندیها که توسط انجمن روان پزشکی آمریکا ارایه شده است و به نام DSM-V معروف است اختلالات مهم اضطرابی شامل اختلال اضطراب منتشر ، اختلال فوبیا و اختلال پانیک است. اختلال اضطراب منتشر نوعی از اختلالات اضطرابی است که علامت مهم آن وجود نگرانی در مورد چندین موضوع از جمله نگرانی مربوط به سلامت جسمانی می باشد. از سوی دیگر در طبقه بندی DSM-V علامت اصل اختلال فوبیا وجود ترس های شدید و غیرمنطقی از یک محرک ترس زا می باشد. مبتلایان به اختلال فوبیا دائما تلاش دارند که با محرک ترس زا روبرو نشوند و در صورت روبرو شدن با این محرک با خالت ناراحتی زیاد آن را تحمل می نمایند .اختلال فوبیا به انواع مختلفی از جمله قوبیای خاص ، اقورفوبیا و فوبیای اجتماعی تقسیم بندی می شود .همچینن فوبیای خاص به انواع فرعی مانند فوبیای حیوانات ، فوبیای موقعیتی و فوبیای خون ، تزریق و آسیب طبقه بندی می گردد. اختلال پانیک یکی از اختلالات مهم اضطرابی است. علامت مهم این اختلال وجود حملات پانیک می باشد که برای تشخص این اختلال لازم است که این حمله حداقل یک بار در هر ماه رخ دهد.

روان درمان هایی شناختی- رفتاری

روان درمانیهای شناختی- رفتاری مختلفی برای درمان اختلالات اضطرابی وجود دارند. از جمله مهم ترین این روان درمانیها می توان به درمان شناختی- رفتاری کلاسیک ، درمان پذیرش- تعهد یا به اختصار درمان ACT ، شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی یا به اختصار درمان MBCT و درمان فراشناختی یا به اختصار درمان MCT اشاره نمود. هر کدام از این نوع روان درمانیها از تکنیک های مختلفی در روان درمانی اختلالات اضطرابی استفاده می کنند. همچینن هر کدام از روان درمانیهای فوق بر اساس نوع اختلال اضطرابی که مراجعان به آن مبتلا می باشند از انواع مختلف تکنیکهای مختلف استفاده می نمایند . به طورکلی می توان گفت اکثر روان درمانیهای شناختی- رفتاری از مجموعه ای از تکنیکهای شناختی – رفتاری استفاده می کنند. همچینن اکثر روان درمانیهای فوق در روند درمان تا اندازه ی زیادی از روند تقریبا مشترکی استفاده می نمایند. برای نمونه روان درمانگران در اکثر روان درمانیهای شناختی- ر فتاری ابتدا اقدام به طرح ریزی درمان می نمایند و وجود مرحله ی طرح ریزی درمان سبب می شود که برای هر مراجع روند درمان و تکنیکهایی که در طول درمان از آن استفاده خواهد شد متفاوت از مراجع دیگر باشد. در مرحله ی طرح ریزی درمان درمانگران شناختی- رفتاری با کمک اطلاعاتی که از اجرای جلسه ی اول و یا دوم درمان بدست می آوردند به انواع افکار منفی خودکار ، فرضیات اولیه ،طرحواره ها منفی ، منابع در دسترس ، نقاط ضعف و نقاط قوت مراجعان خود پی می برند . همچینن آنان روندی از شکل گیری خطاهای ذهنی را در مراجعان خود بدست می آورند و سپس این اطلاعات بدست آمده را با مراجعان خود در میان گذشته و در صورت تائید آنها اقدام به تعیین نمودن انواع تکنیکها که اجرای آنها می تواند برای مراجعان آنها مفید باشد می نمایند. از جمله تکنیکهایی که زوان درمانگران شناختی -رفتاری در اجرای انواع روان درمانیهای شناختی- رفتاری برای درمان انواع اختلالات اضطرابی از آنها استفاده می نمایند می توان به تکنیک های مواجهه (Exposure) ، آرمیدگی (Relaxtion) و بازسازی شناختی (Cognitive restruction) اشاره نمود . در این بخش از مقاله توضیحاتی در مورد هر کدام از این تکنیک ها ارایه می دهم

1- تکنیک مواجهه

تکنیک مواجهه یکی از تکنیکهای رفتاری است که در طی اجرای روان درمانیهای شناختی – رفتاری که برای درمان اختلالات اضطرابی بکار می رود از آن استفاده ی زیادی می شود. در جریان اجرای تکنیک مواجهه شخصی که مبتلا به یکی از انواع اختلالات اضطرابی می باشد تشویق می گردد که با محرک ترس زا یا اضطراب زا روبرو شود . نظریه پردازان درمان های شناختی- رفتاری اعتقاد دارند که روبرو شدن مکرر شخص با محرکی که از آن ترس دارد می تواند سبب شود که که وی بتواند بر ترس خود از آن محرک غلبه نماید و در نهایت به صورت عادی با آن محرک رفتار نماید. به نظر آنان روبرو شدن مکرر با محرک ترس زا سبب می گردد که یا فرایند خوی گیری اتفاق افتاده و یا در ذهن   یادگیری جدیدی مبنی بر بر بی خطر بودن آن محرک ایجاد شود. در روان درمانیهای شناختی- رفتاری از تکنیک مواجهه بیشتر در روان درمانی اختلال فوبیا استفاده می شود و نتایج بسیاری از پژوهش ها در مورد کارآمد بودن این تکنیک در فرایند درمان اختلال فوبیا نشان دهنده ی اثرات درمانی اجرای تکنیک مواجهه در طول درمان اختلال فوبیا است. روان درمانگران شناختی- رفتاری از تکنیک مواجهه علاوه بر درمان انواع مختلف فرعی اختلال فوبیا در درمان اختلال وسواسی- اجباری نیز استفاده می کنند. در طبقه بندی های قبلی تشخصی اختلالات روان شناختی که از سوی انجمن روان پزشکی آمریکا ارایه شده بود این اختلال در طبقه ی اختلالات اضطرابی قرار داشت اما در پنجمین و آخرین ویرایش این طبقه بندی که در سال 2013 انجام شد اختلال وسواسی- اجباری از طبقه ی اختلالات اضطرابی خارج و به همراه چند اختلال دیگر در طبقه ای جدید به نام طبقه ی اختلال وسواسی- اجباری و اختلالات وابسته به آن قرار گرفت . از جمله مهمترین علایم اختلال وسواسی- اجباری وجود افکار ، تصاویر و تکانه های مکرر و ناراحت کننده و وجود اعمال تکراری و آئین آور که در پاسخ به تجربه ی افکار، تصاویر و تکانه های مکرر و ناراحت کننده تجربه می شوند است. در فرایند روان درمانیهای شناختی- رفتاری اختلال وسواسی- اجباری از تکنیک مواجهه بخصوص برای کاهش اعمال وسواسی استفاده می شود. همچینن در روان درمانیهای شناختی- رفتاری از تکنیک مواجهه برای مقابله با علایم اختلال پانیک نیز استفاده می شود . مبتلایان به اختلال پانیک ترس شدیدی از احتمال روبرو شدن با حمله ی پانیک دارند . در درمانهای شناختی- رفتاری استفاده از تکنیک مواجهه می تواند به مبتلایان اختلال پانیک کمک کند تا آنان  به صورت بهتری بتوانند با محرک هایی که سبب تحریک حمله ی پانیک در آنان می گردد روبرو شوند.

در جریان اجرای روان درمانیهای شناختی -رفتاری تکنیک مواجهه می تواند به دو روش مواجهه ی تدریجی و مواجهه ی شدید یا فوری ارایه شود . در تکنیک مواجهه ی تدریجی روبرو شدن با محرک ترس زا به صورت تدریجی و با ایجاد یک سلسله مراتب خاص در این زمینه که ارایه ی محرک ترس زا از کمترین شدت تا بیشترین شدت است انجام می گیرد اما در روش مواجهه ی شدید یا فوری روبرو شدن با محرک ترس زا به صورتی فوری و شدید و بدون رعایت سلسله مراتب انجام می گیرد. درمانگران شناختی-رفتاری اعتقاد دارند که استفاده از تکنیک مواجهه ی شدید یا فوری با عوارض مختلفی همراه است و بهتر است که در درمان اختلالات اضطرابی از تکنیک مواجهه تدریجی استفاده شود . از سوی دیگر در جریان اجرای روان درمانیهای شناختی – رفتاری تکنیک مواجهه می تواند به دو صورت تکنیک مواجهه ی واقعی و تکنیک مواجهه ی تصوری ارایه شود . در تکنیک مواجهه ی واقعی شخص به طور واقعی و در اغلب مواقع به صورت تدریجی با محرک ترس زا روبرو می گردد و در تکنیک مواجهه ی تصوری شخص در ذهن خود با محرک ترس زا روبرو می گردد.در درمانهای شناختی- رفتاری اعتقاد بر آن است که در جریان درمان بهتر است از هر دو نوع این تکنیکها استفاده شود و در مواقعی که میزان شدت اضطراب و ترس شخص بسیار بالا است ابتدا از تکنیک مواجهه ی تضوری و سپس بتدریج در کنار تکنیک مواجهه ی تصوری از تکنیک مواجهه ی واقعی استفاده گردد.

در درمانهای شناختی- رفتاری اعتقاد بر آن است که قبل از آغاز اجرای تکنیک مواجهه لازم است که فلسفه استفاده از این تکنیک توسط درمانگر بیان گردد. همچینن در این نوع درمانها بر روی این نکته تاکید می شود که درمانگر قبل از آغاز اجرای تکنیک مواجهه لازم است که به زبان ساده نحوه ی تاثیر تکنیک مواجهه را به مراجع خودش توضیح دهد

2- تکنیک های آرمیدگی

نظریه پردازان درمان های رفتاری از جمله جوزف ولپی اعتقاد دارند که حالت آرمیدگی حالتی کاملا متضاد با حالت اضطراب و نگرانی است و رسیدن به حالت آرمیدگی می تواند حالت اضطراب و نگرانی را از بین ببرد .مهمترین تکنیک های آرمیدگی شامل تکنیک آرمیدگی عضلانی ، تکنیک آرمیدگی تنفسی و تکنیک آرمیدگی تجسمی می باشد. آموزش تکنیک آرمیدگی عضلانی به این صورت می باشد که شخص در صندلی راحتی قرار می گیرد و عضلات مهم بدن خود را به ترتیب ابندا به مدت 10 الی 15 ثانیه در حالت انقباض قرار داده و به حالت فشار و ناراحتی ایجاد شده توجه می کند و سپس همان عضلات را به مدت 20 الی 25 ثانیه در حالت انبساط قرار می دهد و به حالت راحتی ایجاد شده توجه می کند. مراجعانی که برای مدت طولانی رسیدن به حالت آرمیدگی عضلانی را تمرین می نمایند می توانند در نهایت با بیان واژه ی آرامش (Relax) به حالت آرمیدگی رسیده و در نتیجه حالت اضطراب خود را به میزان زیادی کاهش دهند. یکی دیگر از تکنیکهای ارمیدگی تکنیک آرمیدگی تنفسی می باشد. روش اجرای تکنیک آرمیدگی تنفسی به این شکل است که مراجع بر روی صندلی راحتی می نشید و سعی می کند از راه دهان هر چقدر که می تواند هوای بیرون را وارد شش های خود نماید و سپس به میزان سه تا پنج ثانیه هوا را در درون شش های خود نگه داشته و در نهایت به صورت آهسته هوا را از طریق بینی خود خارج می کند و به احساس راحتی و آرامش به وجود آمده توجه می کند. یکی دیگر از تکنیک های حالت آرمیدگی حالت تکنیک آرمیدگی تجسمی است . تکنیک آرمیدگی تجسمی به این صورت اجرا می شود که شخص بر روی صندلی می نشید و چشمان خود رابسته و در ذهن خود تصاویری که در او حالت آرامش ایجاد می نمایند ( مانند ثصویر قدم زدن در ساحل دریا و یا قدم زدن در یک جنگل )را تجسم می کند.

3- تکنیک بازسازی شناختی

در جریان اجرای درمان های شناختی- رفتاری بکار بردن تکنیک بازسازی شناختی به عنوان یکی از مهمترین تکنیک های شناختی مطرح است . درمانگران شناختی- رفتاری در جریان اجرای تکنیک بازسازی شناختی به مراجعان خود کمک می کنند که افکار یا اعتقادات منفی خود را شناسایی نموده و افکار یا اعتقادات متفاوتی را جایگزین آنها نمایند

منابع

                    Leahy.R.L.(2017) . Cognitive therapy techniques. New York: The Guilford press

Mckay .D.&.etal.(2017).Treatments for psychological problems and syndrmes. New York:Wiley Blackwell Inc.

                                                          Tolin.D.F.(2016).Doing CBT.New York: The Guilford press

‘

   تالیف : دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب ذکر شده در این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

 آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور جدید، بالاترتقاطع از خیابان طالقانی،برج سینا، طبقه ی هفتم

1401/11/14

 

 

بازدیدها: 161