آشنایی با چند نوع روان درمانی موثر

روان درمانی  (Psychotherapy) عبارت است از ایجاد یک سلسله تغییرات در زمینه های رفتاری ، شناختی و هیجانی مراجعان می باشد که توسط شخصی که دوره های اجرای روان درمانیها را پشت سر گذاشته است و روان درمانگر نامیده می شود انجام می گیرد. اگرچه به صورت کلی می توان گفت آغاز تلاش ها برای کاهش دردهای روانشناختی توسط فیلسوفان به بیشتر از دو هزار سال قبل بر می گردد اما استفاده از روان درمانیها به صورت علمی از حدود 150 سال پیش  که علم روانشناسی بوجود آمد انجام گرفت . به نظر می رسد ارایه ی نظریه های روان کاوی و رفتار گرایی که به ترتیب توسط زیگموند فروید و جان واتسون انجام گرفت نقش زیادی در ابداع و  گسترش روان درمانیها داشت. امروزه انواع مختلفی از روان درمانیها ابداع شده است و طبق یکی از برآوردها که در سال 2010 میلادی انجام گرفته امروزه  بیشتر از 300 نوع روان درمان وجود دارد.

در طول این مقاله تلاش نموده ام که ویژگیهای چند نوع روان درمانی مهم را توضیح دهم .

1-درمانهای روان تحلیلی

درمانهای روان تحلیلی بتدریج با ارایه ی نظریه های مختلف روان تحلیلی  که در مورد سبب شناسی ابتلا به اختلالات روانشناختی که بخصوص توسط فروید و شاگردانش ارایه شد ابداع گردید . به عبارت دیگر می توان گفت زیربنای اکثر درمانهای روان تحلیلی بر اساس نظریه های مختلف شخصیتی که در مورد سبب شناسی ابتلا به اختلالات روانشناختی ارایه گردیده است می باشد. درمانهای مختلف روان تحلیلی وجود دارد که در این مقاله تنها به سه نوع از آنها که شامل روانکاوی ، درمان تحلیلی و روان درمانی فردی (Individual psychotherapy ) است اشاره خواهم نمود.

الف : روانکاوی

روانکاوی اشاره به نوعی روان درمانی می نماید  که توسط زیگموند فروید پایه گذاری شده است و می توان گفت که یکی از اولین روان درمانیها می باشد. . امروزه این نوع درمان در بسیاری از کشورهای جهان مورد استفاده قرار می گیرد . در طی حدود صد سالی که از ابداع روانکاوی می گذرد تغییراتی در اجرای آن بوجود آمده است . به نظر می رسد مهمترین این تغییرات در زمینه ی کوتاه شدن تعداد جلسات درمانی می باشد . برای نمونه امروزه میزان جلسات درمانی در برخی از انواع روانکاوی به حدود 24 جلسه و طول زمان جلسات روان درمانی به حدود 6 ماه کاهش یافته است در حالی که در اوایل ابداع روانکاوی میزان طول درمان به 3 الی 5 سال نیز می رسید.

روانکاوی کاربرد محدودی در در درمان اختلالات روانشناختی دارد و به نظر می رسد یکی از موضوعاتی که میزان کاربرد روانکاوی را محدود نموده است طولانی بودن میزان زمان این نوع درمان و در نتیجه تحمیل هزینه ی زیاد درمان به بیماران می باشد. یکی دیگر از موضوعاتی که کاربرد روانکاوی را محدود نموده است میزان استفاده محدود آن در درمان انواع اختلالات روانشناختی می باشد . به عبارت دیگر موثر بودن روانکاوی تنها در درمان اختلال افسردگی و برخی از اختلالات شخصیتی به اثبات رسیده است و کاربرد آن در بسیاری از اختلالات روانشناختی تاثیر معناداری را ایجاد نمی کند .

در روانکاوی اگرچه به انجام مصاحبه به منظور  آگاهی به انواع تعارضات تجربه شده دوران کودکی اهمیت داده می شود ولی در این نوع درمان اهمیتی به تشخیص انواع اختلالات روانپزشکی داده نمی شود .

زیر بنای درمان روانکاوی بر روی این اصل استوار شده است که علایم اختلالات روانشناختی در پی تثبت شدن (Fixation)جریان رشد روانی- جنسی در مراحل اولیه ی رشد و فعالیتهای مربوط به تعارضات ناخودآگاه دوران کودکی ظاهر می شوند. در جریان درمان روانکاوی برای تمام اختلالات روانشناختی فقط از چند تکنیک درمانی استفاده می شود. از جمله ی این تکنیک ها می توان به تکنیک های تداعی آزاد ، تفسیر رویاها ، انتقال و ضد انتقال اشاره نمود. در جریان تکنیک تداعی آزاد بیمار در حالی که چشمان خود را بسته است سعی می نماید آنچه که در ذهنش جریان دارد را بدون آنکه تلاشی برای سانسور آنها بنماید را بر زبان آورد. هدف از اجرای تکنیک تداعی آزاد دست یابی به محتویات ناخود آگاه بخصوص تعارضات سرکوب شده می باشد. یکی دیگر از تکنیکهایی که در جریان درمان روانکاوی از آن استفاده می شود تکنیک تفسیر رویا می باشد. برای اجرای این تکنیک درمانگر به بیمار توصیه می نماید که خودکار و کاغدی را در کنار رختخواب خود قرار دهد و به هنگام بیدار شدن تمام رویاهایی که در طول شب دیده است را یاداشت نماید و سپس روانکاو این رویاها را تفسیر می نماید و به برخی از تعارضات ناخودآگاه مراجع پی می برد.

ب : درمان تحلیلی

کارال یونگ که یکی از شاگردان فروید بود درمان تحلیلی را ابداع نمود. در درمان تحلیلی یونگ نیز مانند درمان روانکاوی به نقش عوامل ناخود آگاه بخصوص نقش تعارضات سرکوب شده در ابتلا به اختلالات روان شناختی اهمیت زیادی داده می شود و در این نوع درمان از برخی از تکنیکهای روانکاوی مانند تکنیک تداعی آزاد استفاده می شود. تفاوت مهمی که بین درمان تحلیلی یونگ با درمان روانکاوی فروید وجود دارد آن است که در درمان تحلیلی یونگ تلاش بر آن است که علاوه بر آشکار نمودن محتویات ناخود آگاه فردی که شامل خواسته ها و نیازهای سرکوب شده بخصوص خواسته ها و نیازهای سرکوب شده در دوران کودکی است تلاش می شود که  محتویات نوعی دیگر از حالت حالت ناخودآگاه که به نام حالت نا خودآگاه جمعی معروف است نیز آشکار شود در درمان تحلیلی فرض می شود که محتویات ناخود آگاه جمعی از اجداد انسان به وی به ارث رسیده است. محتویات ناخوآگاه جمعی می تواند شامل انواع ترسهای مختلف مانند ترس از تاریکی باشند. یکی دیگر از تفاوتهای درمان تحلیلی یونگ با درمان روانکاوی فروید آن است که در درمان تحلیلی یونگ به نقش تعارضات جنسی و تثبت  جریان رشد روانی – جنسی در افزایش احتمال ابتلا به اختلالات روانپزشکی اهمیت چندانی نداده نمی شود.

ج: روان درمانی فردی

روان درمانی فردی توسط یکی از شاگردان فروید به نام آدلر ابداع شد. در این نوع روان درمانی بر نقش احساس حقارت در افزایش احتمال ابتلا به اختلالات روانشناختی اهمیت زیادی داده می شود . آدلر اعتقاد دارد که افزایش میزان انگیزه ی برتری جویی سبب کاهش احتمال ابتلا به اختلالات روانشناختی و بر عکس افزایش احساس حقارت سبب افزایش احتمال ابتلا به اختلالات روانشناختی می گردد. نقطه ی مهم مشترک بین روان درمانی فردی با روان کاوی فرویدی در آن است که در هر دو ی این مکاتب روان درمانی بر روی نقش تجربیات ناخوشایند دوران کودکی در افزایش خطر احتمال ابتلا به اختلالات روانشناختی در دوران بزرگسالی تاکید می شود. اگرچه روان درمانی فردی نقاط مشترکی با روانکاوی فرویدی دارد اما این نوع روان درمانی تفاوتهای مهمی نیز با درمان روانکاوی فرویدی دارد . از جمله ی این تفاوتها آن است که در درمان روان درمانی فردی به نقش حالت تعارضات سرکوب شده در ابتلا به اختلالات روان شناختی اهمیتی داده نمی شود و در این زمینه تنها  به نقش عواملی مانند رشد احساس حقارت و پائین بودن انگیزه ی حس برتری جویی و روبرو شدن با تجربیات ناخوشایند مهم زندگی مانند از دست دادن یکی از والدین در پنج سال اول زندگی اهمیت زیادی داده می شود اما در روانکاوی فرویدی نقش تعارضات سرکوب شده دوران کودکی عامل اصلی در ابتلا به اختلالات روانشناختی دانسته می شود.

درمانهای شناختی – رفتاری (Cognitive- Behavioral therapies )

درمانهای شناختی – رفتاری در پی ناکامیهایی که درمانهای روان تحلیلی و رفتاری در درمان اختلالات روانشناختی داشته اند ابداع شده اند. همچینن نتایج پژوهشهای تجربی زیادی که بر روی نحوه ی کارکرد سیستم پردازش شناختی انسان صورت گرفت در ابداع درمانهای شناختی – رفتاری موثر بود. از جمله درمانهای شناختی – رفتاری معروف می توان به درمانی که توسط آرئون بک ابداع شده است اشاره نمود. در این نوع درمان هدف اصلی درمان تغییر دادن برخی از خطاهای شناختی است که عامل اصلی ظاهر شدن علایم اختلالات روانشناختی مانند تغییرات خلقی و ایجاد حالتهای هیجانی ناخوشایند مانند اضطراب و نگرانی دانسته می شود . در درمان شناختی – رفتاری که توسط آرئون بک ابداع شده است درمانگر در کنار مراجع قرار می گیرد و با آموزش انواع تکنیکهای شناختی و رفتاری به او کمک می کند تا بتواند با خطاهای شناختی خود مقابله کند. یکی از مراحل مهم در اجرای  این نوع درمان مراحل مربوط به  ارزیابی (Assessment ) است . در مراحل اولیه ارزیابی با انجام یک یا دو جلسه مصاحبه ی روان شناختی  اطلاعات فراوانی در مورد علایم بیماری، عوامل سبب ساز ، مستعد کننده و نگهدارنده ی اختلال روانشناختی بدست می آید و در مراحل بعدی ارزیابی بر اساس اطلاعاتی که از مراحل اولیه ی ارزیابی به دست آمده طرحی خاص برای درمان مراجع ریخته می شود که در آن طرح درمانی نوع تکنیکهای رفتاری و شناختی که در طول جلسات درمان از آنها استفاده خواهد شد  مشخص گردیده  است. امروزه درمان شناختی- رفتاری که توسط آرئون بک ابداع شده است در درمان اختلالات مختلف روانشناختی بخصوص اختلالات افسردگی ، برخی از اختلالات اضطرابی مانند اختلال پانیک (Panic disorder)و اختلال اضطراب منتشر کاربرد زیادی دارد. همچینن از این نوع درمان برای درمان برخی از مشکلات روانشناختی مانند مشکلات خواب و یا مشکل مربوط به سو مصرف دارو نیز کاربرد دارد.

در دو دهه ی اخیر انواعی از درمانهای جدید شناختی – رفتاری که اصطلاحا به درمانهای موج سوم رفتاری معروف می باشند ابداع شده اند . ازجمله ی این نوع درمانها می توان به درمان فراشناختی (Meta cognitive therapy) ، درمان پذیرش – تعهد (Acceptance- Commitment ) ، درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی (Mindfulness cognitive- behavioral therapy ) و رفتار درمانی دیالیتیک ( Dialectic behavioral therapy )اشاره نمود. در تمام درمانهای موج سوم آموزش ذهن آگاهی (Mindfulness) مورد توجه قرار می گیرد. حالت ذهن آگاهی عبارت از توانایی توجه به لحظه ی حاضر و در عین چال پذیرش رویدادهای ناراحت کننده است. مراجعانی که در درمانهای فوق شرکت می نمایند می توانند با استفاده از آموزش ذهن آگاهی با لحظه ی حاضر ارتباط بیشتری را برقرار نموده و در نتیجه افکار خود را فرایندی بدانند که در حال گذر می باشد و بر روی افکار خود تمرکز کمتری را داشته باشند. از بین درمانهای موج سوم رفتاری درمانهای پذیرش – تعهد و رفتار درمانی دیالیتیک گسترش بیشتری را یافته اند هدف از اجرای درمان پذیرش- تعهد افزایش میزان انعطاف پدیری ذهنی است و انعطاف پذیری ذهنی در پی اجرای  برخی از تکنیکهای این درمان از جمله تکنیک توجه به ارزش ها (Values) و تکنیک تعهد به انجام دادن فعالیتها بدست می آید. امروزه از درمان پذیرش- تعهد برای درمان بسیاری از اختلالات روان شناختی مانند اختلال افسردگی و برخی از اختلالات اضطرابی استفاده می شود. رفتار درمانی دیالیتک یکی دیگر از درمانهای موج سوم رفتاری است . در این نوع درمان بر روی پذیرش بیمار توسط اعضای خانواده ، احساس همدلی با او و اجرای برخی از تکنیکهای شناختی و رفتاری برای کاهش دادن ناراحتیهای روانشناختی وی تاکید می شود. امروزه از رفتار درمانی دیالیتک بیشتر برای درمان نوعی اختلال شخصیتی که به نام اختلال شخصیتی مرزی (Borderline personality disorder) معروف است استفاده می شود. علامت اصلی این نوع اختلال شخصیتی وجود بی ثباتی در زمینه های رفتاری ، هیجانی و خلقی می باشد. از علایم دیگر اختلال شخصیتی مرزی می توان به وجود حالت خود آزاری و یا آسیب رساندن به خود و انجام اقدامات خطرناک مانند رانندگی با سرعت بسیار بالا اشاره نمود.

منابع

                                                                Dobson.K.(2010): Cognitive-BehavioralTherapies: NewYork: Guilford press

                                  Hersen.M.& Sledge.W.(2002). Encyclopedia of     psychotherapy.NewYork:Elsvei Science Ltd

                                Odonohue.O.& Fisher.J.(2012). Cognitive Behavior therapy. New York: John wiley & sons Inc

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی)

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

98/7/2

آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور جدید، بالاترتقاطع از خیابان طالقانی،برج سینا، طبقه ی هفتم

تلفن:04135559866

 

بازدیدها: 2744