درمان فراشناختی (Meta cognitive therapy )

درمان فراشناختی Meta cognitive therapy یکی از انواع روان درمانهای موج سوم رفتاری می باشد که توسط آدرین ویلز (Adrian wells ) معرفی شده است. پایه ی این نوع درمان براساس یک مدل خود – تنظیمی (Self – regulation) در زمینه ی پردازش اطلاعات قرار دارد که به نام مدل کنش اجرایی خود – تنظیمی یا S-REF معروف است. درمان فراشناختی با درمان شناختی- رفتاری کلاسیک که توسط آرئون بک (Araon Beck) ابداع شده است شباهتها و تفاوتهایی دارد . از جمله شباهتهای این مدلهای درمانی می توان به این مورد اشاره نمود که درمان فراشناختی نیز مانند درمان شناختی- رفتاری کلاسیک درمانی تجربه گرا و مشارکتی می باشد و در آن بر روی پیش برد علمی فرایند درمان و فعالیت های درمانگر و مراجع در طول درمان تاکید زیادی می شود. همچینن یکی دیگر از شباهتهای درمان فراشناختی با درمان شناختی- رفتاری کلاسیک آن است که در درمان فراشناختی نیز مانند درمان شناختی- رفتاری کلاسیک برخی از مراحل درمانی مانند مرحله ی ضابطه بندی مورد (Case formulation)و مرحله ی معرفی درمان وجود دارد. درمان فراشناختی در کنار شباهتهایی که با درمان شناختی- رفتاری کلاسیک دارد تفاوتهای مهمی نیز با درمان شناختی- رفتاری کلاسیک دارد . از جمله ی این تفاوتها آن است که درمان فرا شناختی با درمان شناختی- رفتاری کلاسیک در زمینه ی مربوط به نظریه های زیر بنایی و در زمینه ی استفاده از برخی از تکنیک هایی که از آنها در فرایند درمان از آنها استفاده می شود متفاوت از درمان شناختی- رفتاری کلاسیک است.

در مدل نظری درمان فراشناختی فرض می شود افکار تحریف شده (ِDistorted thought)، طرحواره های شناختی) ، احساس اضطراب غیرعادی ، ناامیدی ، احساس شرم ، احساس گناه و مانند آنها تولیدات نوعی سبک فکری می باشند که در مجموع به نام سندرم شناختی- توجهی (Cognitive-Attenational syndrome) یا CAS نامیده می شود. در جریان درمان فراشناختی درمانگر فراشناختی به بیمار کمک می کند تا بتواند فعالیت سبک فکری CAS را متوقف نماید و با اعتقادات فراشناختی اش که به صورت اعتقادات فرا شناختی مثبت و یا منفی می باشد مقابله کند.

ویلز و مائتوس (Mathews )که ابداع کنندگن درمان فراشناختی می باشند محتوای علایم سندرم شناختی- توجهی یا CAS را شامل یک سلسله افکار تکرار شونده می دانند که معمولا در پاسخ به فعالیت افکار خودکار منفی ایجاد می شوند و از نظر آنان اگرچه این افکار تکرار شونده می توانند شکلهای مختلفی داشته باشند اما معمولا به شکل نگرانی و نشخوار ذهنی هستند . همچینن به نظر ویلز و مائتوس محتوای علایم سندرم شناختی- توجهی یا CAS علاوه بر یک سلسله از افکار تکراری  (مانند نگرانی و نشخوار ذهنی ) شامل استفاده از یک سلسله از راهبردهای مربوط به استفاده از توجه ناکارآمد و استفاده از یک سلسله از راهبردهای مربوط به استفاده از رفتارهای ناکارآمد نیز می باشد.

ویژگیهای درمان فراشناختی

هدف اصلی درمان فراشناختی از بین بردن و یا کاهش علایم سندرم شناختی- توجهی (CAS) ، مقابله با اعتقادات فراشناختی مثبت و منفی و کمک به رشد شیوه ی مناسب ارتباط با افکار می باشد. درمان فراشناختی درمانی کوتاه مدت است و تعداد متوسط جلسات آن 10 جلسه می باشد و زمان متوسط هر جلسه 40 تا 60 دقیقه می باشد. مدل درمانی فراشناختی برای درمان اختلالاتی مانند اختلال اضطراب منتشر ، اختلال استرس بعد از ضزبه (PTSD) ، اختلال وسواسی- اجباری و اختلال افسردگی موثر می باشد . همچینن نتایج چندین پژوهش نشان می دهد که درمان قراشناختی می تواند در درمان اختلالاتی مانند اختلال شخصیتی مرزی نیز موثر باشد.

یکی از مراحل مهم درمان فراشناختی مرحله ی ضابطه بندی موردی (Case formulation) است. این مرحله در بسیاری از انواع درمانهای شناختی- رفتاری وحود دارد. اولین مرحله ی درمان فراشناختی مرحله ی ضابطه بندی موردی است .در جریان اجرای این مرحله از درمان ابتدا درمانگر درمان فراشناختی علایمی که بیمار از آن رنج می برد را مورد شناسایی قرار می دهد . همچینن درمانگر فراشناختی در مرحله ی ضابطه بندی موردی عوامل اساسی که در ایجاد سندرم شناختی- توجهی (CAS) نقش دارند را مورد شناسایی قرار می دهد . از کارهای دیگری که درمانگران درمان فرا شناختی در مرحله ی ضابطه بندی موردی آنها را انجام می دهند شناسایی حالتهایی مانند حالت نشخوار ذهنی ، اعتقادات فرا شناختی ، و شناسایی انواع راهبردهای مربوط به توجه است که بیمار از آنها در زندگی خود استفاده می نماید است. مرحله ی دیگری از درمان که در درمان فراشناختی دنبال می شود مرحله ی معرفی نمودن درمان است . این مرحله از درمان بعد از مرحله ی ضابطه بندی موردی اجرا می شود . در این مرحله درمانگر درمان فراشناختی به بیمار خود اطلاعاتی در مورد ویژگیهای سندرم شناختی- توجهی (CAS) و نقش اعتقادات فراشناختی مثبت و منفی در ابتلا به اختلالات روان شناختی ارایه می دهد . همچیین درمانگر فراشناختی در مرحله ی  معرفی درمان بر روی نقش سبک فکری که همراه با سندرم شناختی – توجهی (CAS) است در ابتلا به اختلالات روان شناختی تاکید می کند. درمانگر درمان فرا شناختی در جریان اجرای مرحله ی معرفی درمان برای آشنا نمودن بیمار با نقش عوامل روان شناختی در ایجاد و نگهداری علایم اختلالات روان شناختی هم از روش های کلامی ( مانند روش کشف راهنمایی شده ) و هم از روش های غیرکلامی ( مانند روش آزمایش رفتاری) استفاده می کند

در جریان اجرای درمان فراشناختی از تکنیکهای مختلف استفاده می شود .برخی از این تکنیکهای این درمان از سایر درمانهای شناختی- رفتاری مانند درمان شناختی- رفتاری کلاسیک گرفته شده اند و برخی از این تکنیکها اختصاص به خود این نوع درمان دارند. از جمله تکنیک هایی که اختصاص به درمان فراشناختی دارند می توان به تکنیک DM یا تکنیک ذهن آگاهی همراه با فاصله گرفتن (Detached Mindfulness) اشاره نمود.  استفاده از این تکنیک همراه با دو اثر می باشد . اثر اول آن ایجاد حالت ذهن آگاهی است . حالت ذهن آگاهی به حالت آگاه بودن از رویدادهای روان شناختی درونی مانند آگاهی به افکار ، اعتقادات و خاطرات در حالی که قضاوتی در مورد آنها صورت نمی گیرد اشاره دارد و حالت فاصله گرفتن به ایجاد نوعی از برداشت می نماید که در آن رویدادهای روان شناختی ( مانند افکار و تجربیات ) با خود (Self) شخص قاطی نمی شود و شخص واکنش های شدیدی به آنها نشان نمی دهد. در مدل نظری درمان فراشناختی فرض می شود قرار گرفتن در حالت ذهن آگاهی و فاصله گرفتن از تجربیات درونی می تواند در تضاد کامل با سبک فکری سندرم شناختی- توجهی یا CAS باشد و استفاده از تکنیک DM می تواند سبب کاهش توجه به حالت هایی مانند حالت نشخوار ذهنی و نگرانی گردد. همچینن در مدل نظری درمان فرا شناختی فرض می شود استفاده از تکنیک DM می تواند همراه با کاهش نظارت شدید بر عوامل تهدید کننده و کاهش استفاده از حالت اجتناب از محرک های اضطراب زا باشد. یکی دیگر از تکنیک های دیگری که درمانگران فراشناختی در جریان درمان فراشناختی از آن استفاده می نمایند تکنیک آموزش توجه (Attention training technique ) می باشد. آموزش این تکنیک می تواند عامل مناسبی در افزایش توانایی بیمار برای توجه انتخابی ، تغییر توجه و تقسیم توجه باشد .. تکنیک دیگری که در درمان فراشناختی از آن می تواند استفاده گردد تکنیک باز سازی شناختی می باشد. هدف مهم از اجرای این تکنیک در جریان درمان فرا شناختی شناسایی و چالش با اعتقادات فراشناختی مثبت و منفی می باشد.

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

آدرس دفتر روان درمانی و مشاوره دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور جدید، بالاتر از تقاطع خیابان های  طالقانی و ارتش ،برج سینا، طبقه ی هفتم

تلفن:04135559866

1402/11/20

بازدیدها: 116