آزمون هوشی ریون Raven intelligence test

واژه ی هوش (Intelligence ) واژه ای انتراعی است و تعاریف زیادی از آن شده است. نکته ی جالبی که در مورد  ماهیت حالت هوش که درستی آن اثبات شده است آن است که در درون مغز نقطه ای که مرکز هوش باشد وجود ندارد بلکه مناطق مختلفی در  مغز وجود دارند که مسئول شکل گرفتن حالت هوش می باشند . نتایج پژوهشها نشان می دهد که که یکی از مناطق مهم قشر مغز که در تعیین میزان هوش نقش مهمی دارد منطقه قشری پیشانی ( Frontal lobe ) است . این منطقه مسئول کارکردهای مختلف شناختی مانند استدلال و منطق می باشد و در تولید گفتار نقش مهمی دارد. همچینن منطقه ی قشری گیچگاهی (Temporal lobe ) که در ادراک گفتار نقش مهمی دارد در تعیین میزان حالت هوشی نیز مهم است.

واژه ی هوش مفهومی انتزاعی می باشد و لذا تعاریف زیادی از این واژه به عمل آمده است. ژان پیاژه روانشناس معروف سوئیسی که در زمینه ی نحوه ی رشد شناختی پژوهش های زیادی انجام داده است اعتقاد دارد که هوش عبارت از توانایی سازگاری با محیط می باشد. همچینن دیوید وکسلر که آزمون معروف هوشی وکسلر را طرح ریزی نموده است اعتقاد دارد هوش عبارت است از توانایی هر شخص برای اقدام  هدفمندانه  و برخورد موثر با محیط می باشد. اکثر نظریه پردازانی که در موردماهیت حالت هوش نظریه هایی ارایه دادند اعتقاد دارند که هوش توانایی واحد و یکپارچه نمی باشد و شامل توانانیهای مختلف می باشد. برای نمونه در نظریه ی ترستون (Thur stone ) اعتقاد بر آن است که حالت هوش از مجموعه ای از توانانیهای کلامی ، استدلال فضایی و ادراکی تشکیل شده است و در نظریه ی گاردنر (Gardner) فرض می شود که حالت هوش از مجموعه ای از توانانیهای منطقی – ریاضی ، استدلال ریاضی و توانایی برای برقراری ارتباط بین فردی (Interpersonal ) تشکیل شده است.

بر اساس نظریه ی ورنون (Vernon) اگرچه حالت هوش عاملی یکپارچه است اما از یک سلسله توانانیها که شامل دو توانایی کلی عملی و کلامی تشکیل شده است و هر کدام از توانانیهای عملی و کلامی شامل توانانیهای جزیی تر است برای نمونه توانایی استدلال منطقی و استدلال فضایی در طبقه ی مربوط به توانایی عملی قرار دارند و توانایی استدلال عددی و ریاضی در طبقه ی توانانیهای کلامی قرار دارند.

برای سنجش حالت هوش فعالیتهای مختلفی از اوایل قرن بیستم میلادی انجام شد . اولین فعالیتها در این زمینه مربوط به فعالیت هایی می باشد که توسط روانشناس فرانسوی به نام آلفرد بینه انجام شد . در سال 1904 بینه از دولت فرانسه خواست که اعتباری در اختیاریش قرار گیرد تا وی بتواند ابزاری بسازد که به کمک آن بتواند دانش آموزان دیر آموز را از دانش آموزان عادی جدا کند. بینه با در اختیار گرفتن اعتبار لازم از دولت فرانسه اولین آزمون هوشی را به نام آزمون هوشی بینه ابداع نمود و وی توانست با کمک این آزمون هوشی توانست  میزان بهره هوشی کودکان را مشخص نماید. در طی سالیان بعد آلفرد بینه توانست با کمک متخصصان دانشگاه استننفورد آمریکا آزمون هوشی خود را در طول گذشت زمان تجدید نظر نماید و به این خاطر امروزه نام ازمون هوشی که وی ابداع نمود به نام آزمون هوشی  استنفورد- بینه معروف است. این آزمون هوشی بارها مورد تجدید نظر قرار گرفته و امروزه برای تعیین بهره هوشی از آن استفاده می شود.

پایه ی ساخت آزمون هوشی ریون که حدود چهل سال بعد از ساخته شدن اولین آزمون هوشی ( یعنی آزمون هوشی استنفورد- بینه ) ساخته شد بر اساس نظریه ی اسپرمن (Spearman) بود . بر اساس این نظریه یک عامل کلی یا به اصطلاح عامل g در همه ی فعالیت های هوشمندانه وجود دارد و این عامل سبب یکپارچه شدن و فعال گردیدن توانانیهای انسان  می گردد. اگرچه در نظریه ی اسپرمن تاکید می شود که در کنار عامل کلی یا عامل g هوش عامل های اختصاصی یا عامل های S هم وجود دارد اما در این نظریه بر روی نقش عامل g در شکل گیری و قدرت مندی عامل هوش تاکید بیشترمی شود. آزمون هوشی ریون بر اساس نظریه ی اسپرمن ساخته شده است . این آزمون شامل سه نوع آزمون هوشی ریون کودکان ، آزمون هوشی بزرگسالان و آزمون هوشی ریون پیشرفته است. آزمون هوش ریون کودکان برای سنین  6 تا 12 سال قبل اجرا است . این آزمون شامل 36 طرح می باشد و در هر یک از طرح ها بخشی از آن طرح خالی است و آزمودنی لازم است از بین شش پاسخ ارایه شده یکی از آنها را که پاسخ درست است انتخاب نموده و شماره آن را بیان نماید تا آن طرح کامل شود . زمانی که آزمودنی به تمام 36 طرح پاسخ ارایه داد آزمون به اتمام می رسد و شخص آزمونگر اقدام به نمره گذاری آزمون می نماید. در این مرحله آزمونگر به هر پاسخ درست نمره ی 1 و به هر پاسخ نادرست نمره ی 0 می دهد و سپس اقدام به شمارش نمره های مربوط به پاسخ درست می پردازد و نمره ای که ازمودنی به این شیوه به دست می آورد نمره ی خام وی را تشکیل می دهد . زمانی که نمره ی خام آزمودنی بدست آمد به کمک جدول تبدیل نمره ی خام به نمره ی بهره ی هوشی ، نمره ی خام آزمودنی به نمره ی بهره ی هوشی تبدیل می شوند . اساس و پایه ی این جدول بر اساس نمرات استانداردی است که برای هر سن خاص بدست آورده اند . استفاده از این جدول امکان تبدیل نمره ی خام به نمره ی استاندارد را بدست می دهد و در نتیجه امکان مشخص شدن میزان بهره ی هوشی آزمودنی را فراهم می سازد . نحوه ی توزیع میزان بهره ی هوشی در جامعه از منحنی طبیعی پیروی می کند به عبارت دیگر اکثر نمران بدست آمده در بخش میانه می باشند. بر اساس این منحنی بیشتر از 78 درصد مردم از بهره ی هوشی متوسط (90 الی 110 ) برخوردار هستند و بقیه در خارج از این سطح قرار دارند . همچینن بر اساس این منحنی حدود دو و نیم درصد اشخاص در سطح هوشی پائین تر از 70 و حدود دو نیم درصد نیز از بهره ی هوشی بالاتر از 120 قرار دارند.

آزمون هوشی ریون بزرگسالان برای نوجوانان و بزرگسالان کاربرد دارد. این آزمون شامل 60 طرح است و نحوه اجرا و نمره گذاری آن مانند آزمون هوشی ریون کودکان است. اگرچه در آزمون هوشی ریون بزرگسالان معمولا 45 دقیقه برای اجرا در نظر گرفته می شود اما عامل زمان به عنوان عنصری از نمره گذاری مطرح نمی باشد و در صورت لزوم آزمونگر می تواند برای اجرای آزمون در صورت درخواست آزمودنی وقت اضافی نیز در نظر بگیرد.

آزمون هوشی ریون در مقایسه با سایر آزمونهای هوشی دارای مزیت ها و معایبی می باشد یکی از مزیت های آزمون هوشی ریون آن است که این نوع آزمون هوشی تا حد زیادی نوعی آزمون هوشی بری از فرهنگ است . معنی اصطلاح بری ازفرهنگ آن است که عوامل فرهنگی در تعیین نمرات تاثیر چندانی ندارد . به عبارت دیگر می توان گفت نمره ای که آزمودنی در آزمون هوشی ریون بدست می آورد نشان دهنده ی به مقدار زیادی نشان دهنده ی میزان بهر ه هوشی وی می باشد و عوامل فرهنگی در تعیین نمره ی آزمودنی نقشی چندانی ندارند . همچینن وجود حالت بری از فرهنگ بودن می تواند امکان اجرای آزمون هوشی ریون را در اکثر کشورها امکان پذیر سازد. مزیت دوم آزمون هوشی ریون آن است که نحوه ی اجرای این آزمون و نحوه ی نمره گذاری آن آسان است . وجود این مزیت امکان اجرای این آزمون را برای اکثر روان سنجنان و روانشناسان مسیر امی سازد و لذا می توان آن در اکثر مناطق یک کشور و حتی مناطق دور دست اجرا نمود. در کنار این دو مزیت آزمون هوشی ریون عیبهایی نیز دارد یکی از عیبهای آزمون هوشی ریون آن است که این آزمون تنها قادر است عامل کلی هوشی یا عامل g را بسنجد و قادر نسیت که عوامل اختصاصی هوشی (مانند توانایی استدلال منطقی و یا توانانیهای کلامی مانند توناایی حافظه یا توانایی ریاضی) را بسنجد .

منابع

                                                         Aiken.L. Psychological testing and assessment .New York: Allyn and Bacon press

                                                                Anastasia.A.(1997). Psychological testing .New York: Macmillan publishing

                                                   Marnat .G.(2011).  Hand book of psychological assessment. New York :Wiley press

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا( متخصص روانشناسی بالینی)

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلا مانع است

96/7/21

آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور خدید، بالاترتقاطع از خیابان طالقانی،برج سینا، طبقه ی هفتم

تلفن:04135559866 و09144015140

بازدیدها: 6512