ویژگیهای سه نوع رفتار درمانی موج سوم

روان درمان های موج سوم رفتاری از جمله روان درمانهایی هستند که در دو دهه ی اخیر استفاده از آنها برای مقابله با اختلالات روان شناختی گسترش یافته است.فرایند ابداع و رشد این نوع از روان درمانیها بعد از روان درمانهای رفتاری و درمان شناختی- رفتاری آرئون بک بوده است. روان درمان های رفتاری حدود 80 سال پیش توسط ایوان پاولف و جان واتسون گسترش پیدا نمود . اساس روان درمانی های رفتاری بر روی اصول یادگیری شرطی کلاسیک و شرطی کنشی بینان گذاری شده اند . یادگیری شرطی کلاسیک بر پایه ی حالت تداعی است و در این نوع یادگیری پیوند محرکی که محرک شرطی نامیده می شود با یک محرک طبیعی که محرک غیر شرطی نامیده می گردد سبب می شود که محرک شرطی خاصیت محرک طبیعی یا غیر شرطی را پیدا نماید. یادگیری شرطی کلاسیک را برای اولین بار ایوان پاولف با استفاده از آزمایشهایی که بر روی حیوانات انجام داد معرفی نمود. همچینن روان درمانهای رفتاری از اصول یادگیری کنشی نیز بهره می برند. در یادگیری کنشی فرض می شود اساس یادگیری بر روی تلاش در راه  انجام رفتارها است و در شکل گیری یادگیری دریافت تقویت و یا پاداش نقش مهمی را بازی می کند. اسکینر روانشناس معروف آمریکایی یکی از اصلی ترین مطرح کنندگان یادگیری کنشی می باشد. امروزه از روان درمانیهای رفتاری برای درمان انواع اختلالات اضطرابی و بخصوص درمان انواع فوبیا استفاده می شود. همچینن امروزه از این نوع روان درمانی برای درمان اختلال افسردگی نیز استفاده می گردد. موج دوم رفتاری با ابداع نوعی از روان درمانی به نام درمان شناختی- رفتاری توسط آرنون بک آغاز ش و امروزه نام دیگر این نوع روان درمانی درمان شناختی- رفتاری کلاسیک است . آرئون بک این نوع درمان را در سال 1973 برای درمان اختلال افسردگی معرفی نمود و سپس این نوع از درمان شناختی- رفتاری برای درمان سایر اختلالات روانشناختی مانند اختلال وسواسی- اجباری نیز مورد استفاده قرار گرفت. امروزه از درمان شناختی- رفتاری آرئون بک برای درمان بسیاری از اختلالات روانشناختی (مانند اختلالات اضطرابی ) و مشکلات روان شناختی ( مانند مشکلات خواب ، مشکلات مربوط به تغذیه و مشکلات مربوط به کنترل خشم ) استفاده می گردد . درمان شناختی – رفتاری کلاسیک نوعی درمان ساختار یافته است به عبارت دیگر تعداد متوسط جلسات درمانی برای انواع اختلالات روانشناختی مشخص بوده و فعالیتهایی که روان درمانگر در طول جلسات برای درمان هر نوع اختلال باید انجام دهد نیز مشخص می باشد. تاکید عمده ی این نوع روان درمانی در ارتباط با سب شناسی ابتلا به اختلالات روان شناختی آن است که عامل عمده ی ابتلا و یا تداوم اختلالات روان شناختی وجود خطاهای ذهنی می باشد و این خطاها در اثر فعالیتهای یک سلسله از عوامل شناختی مانند رشد طرحواره های منفی و پیدایش افکار خودکار ظاهر می شوند . در جریان روان درمانی شناختی- رفتاری کلاسیک روان درمانگر با کمک یک سلسله از تکنیکهای شناختی و رفتاری مراجع را با نحوه ی شناسایی انواع افکار خودکار آشنا نموده و روش های جایگزین نمودن آنها با افکار متفاوت را به وی آموزش می دهد . همچینن در جریان اجرای این نوع روان درمانی به طور عمده  از تکنیکهای شناختی استفاده می شود و علت استفاده از تکنیکهای رفتاری کمک به مراجعان برای شناسایی افکار خودکار و یا شناسایی انواع خطاهای ذهنی می باشد.

درمانهای موج سوم رفتاری انواع مختلفی دارند . از جمله ی این نوع روان درمانیها می توان به درمان پذیرش- تعهد(Acceptance-commitment therapy) ، درمان فراشناختی(Meta cognitive therapy) و رفتار درمانی دیالیتیک (Dialectical behavioral therapy) اشاره نمود. شرح و توضیح کامل ویژگیها ی درمانهای موج سوم رفتاری به علت گسترده بودن ویژگیهای این نوع درمانها در این مقاله امکان پدیر نمی باشد لذا تنها به معرفی مختصر سه نوع از درمانهای فوق الذکر اکتفا می شود .

درمان پذیرش – تعهد یگی از انواع روان درمانیهای موج سوم رفتاری است که در مقایسه با سایر انواع این نوع روان درمانیها مورد استقبال بیشتری از سوی روان درمانگران قرار گرفته است. روان درمانی پذیرش- تعهد به اختصار روان درمانی ACT نامیده می شود .در روان درمانی ACT هدف عمده ی اجرای روان درمانی به وجود آوردن حالت انعطاف پذیری روان شناختی در مراجع می باشد. در این مدل روان درمانی فرض می شود وجود حالت انعطاف ناپذیری روان شناختی در ایجاد و تداوم حالتهای هیجانی ناخوشایند مانند اضطراب و افسردگی نقش عمده ای دارد و این جالت انعطاف ناپذیری روان شناختی در اثر وجود حالتهایی مانند عدم پذیرش وضعیت موجود ، ناتوایی در بودن در زمان حال ، کم رنگ شدن ارزشها و عدم تعهد در انجام فعالیتها شکل می گیرد. امروزه روان درمانی ACT برای درمان برخی از اختلالات روانشناختی بخصوص اختلال افسردگی و اختلال وسواسی- اجباری مورد استفاده قرار می گیرد.

درمان فراشناختی یکی دیگر از انواع درمانهای موج سوم رفتاری است که امروزه در درمان برخی از اختلالات روانشناختی بخصوص اختلال افسردگی و اختلال وسواسی- اجباری مورد استفاده قرار می گیرد. درمان فراشناختی توسط ولیز (Wells) ابداع شده است. بر اساس نظریه ای که این مدل درمانی بر اساس آن ساخته شده است . وجود یک نوع سبک شناختی نادرست عامل اصلی ایجاد علایم اختلالات روان شناختی مانند اختلالات افسردگی و اضطرابی می باشد و وجود چینن سبک شناختی با ظاهر شدن علایمی مانند حالت نگرانی زیاد ، گوش به زنگی  و حالت نشخوار ذهنی همراه می باشد. در مدل درمانی فراشناختی این سبک شناختی نادرست به نام سندرم توجهی – شناختی (Cognitive- attention syndrome)نامیده می شود. همچینن در مدل درمانی فراشناختی اعتقاد بر این است عامل دیگری که در ابتلا به اختلالات روان شناختی مانند اختلالات افسردگی و اضطرابی نقش دارد وجود اعتقادات فراشناختی مثبت و منفی است . از نظر مدل درمانی فرا شناختی هر دو این اعتقادات نادرست می باشند و در ابتلا به اختلالات روان شناختی نقش دارند. انواع مختلفی از اعتقادات فراشناختی مثبت و منفی وجود دارند . برای نمونه این اعتقاد فراشناختی که نگرانی به من کمک می کند تا خودم را از خطرات دور کنم از نظر مدل درمانی فراشناختی یک اعتقاد فرا شناختی مثبت است و یا این اعتقاد که نگرانی می تواند به سلامت جسمی من آسیب زیاد وارد کند یک اعتقاد فراشناختی منفی می باشد. در جریان اجرای مدل درمانی فراشناختی به کمک استفاده از تکنیکهای شناختی و رفتاری و تکنیکهایی که مخصوص خود درمان فراشناختی است دو هدف عمده دنبال می شود . یکی از این اهداف مقابله با علایم سندرم توجهی شناختی ( مانند نگرانی زیاد ، حالت گوش به زنگی و حالت نشخوار ذهنی ) و یکی دیگر از اهداف مدل درمانی فراشناختی مقابله با انواع اعتقادات نادست فراشناختی مثبت و منفی است که فرض می شود در ابتلا و یا تداوم اختلالات روان شناختی نقش دارند می باشد.

 رفتار درمانی دیالیتیک که به اختصار درمان DBT نامیده می شود یکی دیگر از انواع مدلهای درمانی موج سوم رفتاری است که امروزه کاربرد گسترده ای در روان درمانی اختلالات روانشناختی پیدا نموده است. این مدل درمانی توسط ماشا لیهان ابداع شده است. لیهان ابتدا این مدل درمانی را برای درمان آن گروه از مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی (Borderline personality disorder) که سابقه ی خودکشی های مکرر داشتند بکار برد. مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی از انواع علایمی مانند وجود بی ثباتی در رفتار ، بی ثباتی در حالت خلقی ، رفتارهای خود آزاری ، افسردگی و احساس پوچی رنج می برند و در این مبتلایان اقدام به خودکشی در سطح بالایی می باشد. در جریان اجرای مدل درمانی DBT بر آموزش مجموعه ای از مهارتها مانند مهارت حل مساله و مهارت ذهن آگاهی (Mindfulness ) برای غلبه بر علایم اختلالات روان شناختی تاکید می شود. امروزه از مدل درمانی DBT بیشتر برای  درمان اختلال شخصیتی مرزی  و یا مبتلایان به آن گروه از اختلالات شدید روانشناختی که خطر اقدام به خودکشی در آنها بالا می باشد استفاده می شود.

منابع

Barlow. D.H.(2021). Clinical handbook of psychological disorders .New York: The Guilford press

                       Twohig.M.&.M.E.Lewin. (2021). ACT in steps. Oxford :Oxford university press

Pederson.L.D.(015). Dialectical behavior therapy. New York: Wiley Blackwell.  Inc.

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

1400/11/10

آدرس دفتر روانشناسی و مشاوره دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی): تبریز ، خیابان 17 شهریور جدید ، حدفاصل خیابانهای طالقانی و ارتش ، ساختمان سینا ، طبقه هفتم

تلفن:04135559866

بازدیدها: 637