علایم فوبیای اجتماعی و روش های روان درمانی آن

علایم فوبیای اجتماعی

نام فوبیای اجتماعی در آخرین طبقه بندی اختلالات روان شناختی که توسط انجمن روان پزشکی آمریکا ارایه شده است و به نام DSM-V معروف است به نام اختلال اضطراب اجتماعی تغییر یافته است. در طبقه بندی DSM-V برای تشخیص فوبیای اجتماعی ملاکهایی از جمله ملاکهای زیر عنوان شده است .

A)وجود اضطراب و ترس آشکار در موزد حضور در یک یا بیشتر از یک موقعیت اجتماعی که در آن موقعیت احتمال دارد که شخص تحت مشاهده ی شخص یا اشخاص دیگری قرار داشته باشد. برای مثال موقعیتی که شخص در حضور دیگران غذایی را می خورد و یا موقعیتی که در کنار دیگران بوده و با شخص دیگری تلفنی صبحت می نماید.

باید به این نکته توجه نمود که در موقعیت فوق در کودکان اضطراب و نرس ایجاد شده باید در ارتباط متقابل با سایر کودکان ایجاد شده باشد و نه به هنگام ارتباط با بزرگسالان

B)وجود ترس هایی در این زمینه که کارکردهای شخص در محیط اجتماعی مورد ارزیابی منفی دیگران قرار خواهد گرفت

C)در اکثر مواقع حضور در موقعیتهای اجتماعی اضطراب و ترس شخص را تحریک می کند

 کودکان امکان دارد حالت اضطراب و ترس خود را در موقعیت های اجتماعی با  گریه نمودن ، حالت لجبازی و ناتوایی در صبحت نمودن نشان دهند.

D) از حضور در موقعیتهای اجتماعی اجتناب می شود و یا با حالت ترس و اضطراب شدید تحمل می شود.

E)ترس و اضطراب ایجاد شده زیادتر از ترس و اضطرابی است که حضور در آن موقعیت ایجاد می کند

F) ترس و اضطراب با حالت اجتناب مداوم همراه است و به طور معمول لازم است این ترس و اضطراب شش ماه و یا بیشتر تدوام پیدا کند.

G)ترس ، اضطراب یا اجتناب موجب آسیب در حوژه های کارکردهای شغلی ، اجتماعی و ارتباطی شخص می شود.

H)ترس ، اضطراب و اجتناب به اثرات فیزیولوژیکی مصرف یک ماده ( برای نمونه سومصرف یک ماده  ی اعتیاد آور ) یا مصرف سایر داروها قابل نسبت نمی باشد.

I)ترس ، اضطراب یا اجتناب بوسیله ی سایر اختلالات روانی مانند اختلال پانیک ، اختلال بدریختی بدن یا اختلالات دسته ی اوتیسم ایجاد نشده است.

J)اگر سایر اختلالات پزشکی ( مانند بیماری پارکیسنون ، چاقی و…….) وجود داشته باشند میزان ترس ، اضطراب یا اجتناب ایجاد شده بطور واضحی نامرتبط یا شدید است.

علامت اصلی فوبیای اجتماعی وجود ترس یا اضطراب شدید و آشکار از حضور یا پیش بینی حضور در موقعیتهایی است که در آن موقعیتها امکان دارد رفتارها و سخنان مورد ارزیابی یا موشکافی دیگران قرار بگیرد.  در کودکان  امکان دارد ترس و اضطراب بوسیله علایمی مانند گریه نمودن زیاد و حالت بد خلقی آشکار شود. یکی از علایم مهم اختلال فوبیا از نوع فوبیای اجتماعی وجود حالت اجتناب شدید یا تحمل همراه با ناراحتی زیاد موقع حضور در موقعیتهای اجتماعی است. حالت اجتناب در مبتلایان به این حالت می تواند به صورت گسترده (مانند نرفتن به مهمانیها یا نرفتن به مدرسه ) یا به صورت غیرآشکار(برای مثال محدود نمودن ارتباط چشمی یا محدود نمودن توچه به تمام یا برخی اشخاص )در موقعیتهای اجتماعی ظاهر شود  از دیگر علایم فوبیای اجتماعی می توان به طول کشیدن علایم این نوع فوبیا به مدت حداقل شش ماه اشاره نمود.  آخرین علامت حالت فوبیای اجتماعی آسیب دیدن کارکردهای شغلی ، اجتماعی و ارتباطی می باشد.

 مبتلایان به فوبیای اجتماعی در محیطهای اجتماعی حالتهایی مانند حالت قاطعیت ناکافی ، حالت انفعال زیاد و کنترل زیاد بر روی گفتگوی خود با دیگران را از خود نشان می دهند . همچینن مبتلایان به حالت فوبیای اجتماعی امکان دارد که در محیطهای اجتماعی تماس چشمی کافی را برقرار نکنند ، با صدای آهسته صبحت نمایند و حالت کناره جویی داشته باشند . از سوی دیگر مبتلایان به حالت فوبیای اجتماعی امکان دارد شغلهایی را جستجو نمایند که اشتغال در این شغلها نیاز زیادی به ارتباط اجتماعی نداشته باشد . یکی از مواردی که در مبتلایان به حالت فوبیای اجتماعی می تواند مورد مشاهده قرار گیرد احتمال بیشتر استفاده از داروها و مواد در مقایسه با سایر اشخاص می باشد. همچینن در بیماران مبتلا به این نوع از اختلال فوبیا که در سنین سالمندی به سر می برند تجربه ی مکرر برخی از علایم جسمانی مانند افزایش ضربان قلب و لرزش نیزشایع است.

میزان شیوع فوبیای اجتماعی

میزان شیوع سالانه ی حالت فوبیای اجتماعی در آمریکا هفت درصد و در اروپا و برخی دیگر از کشورها حدود 2 الی 3 درصد برآورد شده است.طبق برآوردهای انجام گرفته در نوجوانانی که سن آنها بین 13 الی 17 سال می باشد میزان شیوع اختلال فوبیا از نوع فوبیای اجتماعی حدود نصف مبتلایانی می باشد که در دوره ی بزرگسالی قرار دارند. از سوی دیگر میزان شیوع حالت فوبیای اجتماعی در زنان بالاتر از مردان می باشد و این اختلاف می تواند به یک و نیم تا دو برابر برسد . سن میانگین آغازعلایم حالت فوبیای اجتماعی در آمریکا 13 سال می باشد و طبق برخی از برآوردها حدود 75 درصد از مبتلایان به این نوع از اختلال فوبیا درسنین بین 8 الی 15 سالگی قراردارند. تجربه ی یک رویداد استرس زا در موقعیتهای اجتماعی ( مانند مورد زورگویی قرار گرفتن از سوی همسالان در محیط زندگی یا محیط مدرسه و یا به هم خوردن حال عمومی به هنگام سخنرانی در محیط کلاس ) می تواند در ایجاد حالت فوبیای اجتماعی نقش داشته باشد.

علل ابتلا به اختلال فوبیای اجتماعی

به طور کلی در ابتلا به حالت فوبیای اجتماعی عوامل سرشتی و عوامل محیطی نقش دارند. از جمله عوامل سرشتی در این زمینه می توان به وجود حالت سرشتی بازداری رفتاری و وجود حالت سرشتی ترس از ارزیابی منفی اشاره نمود. از سوی دیگر  از بین عوامل محیطی که احتمال ابتلا به اختلال فوبیا از نوع فوبیای اجتماعی را بالا می برند می توان به روبرو شدن با تجربیات اجتماعی ناخوشایند (مانند مورد فریب یا زورگویی همسالان قرار گرفتن )اشاره نمود.

نظریه های مختلف روان شناختی در مورد علل ابتلا به اختلال فوبیا از نوع فوبیای اجتماعی مطرح شده است . دراکثر این نظریه ها وجود مواردی مانید تمرکز زیاد بر روی خود ، تلاش زیاد بر روی ایجاد تاثیر مطلوب بر روی دیگران ، پیش بینی روبرو شدن با رویدادهای ناخوشایند اجتماعی ، کم برآورد نمودن توانایی کنترل هیجانی و ادراک منفی از خود به عنوان عوامل مستعد کننده برای ابتلا به این اختلال مورد تاکید قرار گرفته است

عوارض ابتلا به فوبیای اجتماعی

حالت فوبیای اجتماعی با عوارض مختلفی همراه می باشد. از جمله عوارض این حالت می توان به افت قابل توجه عملکرد تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان مبتلا به این اختلال ، کاهش کارآمدی در انجام وظایف شغلی ، پائین آمدن وضعیت اقتصادی ، اجتماعی ،کاهش کیفیت زندگی و افزایش میزان مشکلات خانوادگی اشاره نمود.

 اشخاصی که مبتلا به اختلال فوبیا از نوع فوبیای اجتماعی هستند امکان دارد در مقایسه با سایر اشخاص به اختلالاتی مانند سایر انواع اختلالات اضطرابی ( برای مثال اختلال پانیک یا اختلال اضطراب منتشر) ، اختلال افسردگی اساسی (Major depression disorder) ، اختلال وابستگی به مواد ، اختلال شخصیتی اجتنابی (Avoidance personality disorder ) و اختلال بدشکلی بدن بیشتر مبتلا شوند.

تشخیص افترافی اختلال فوبیای اجتماعی

برای تشخیص دقیق تر حالت فوبیا اجتماعی لازم است علایم این نوع فرعی از اختلال فوبیا را از سایر انواع فرعی اختلال فوبیا جدا نمود . برای مثال در مبتلایان به فوبیای اگورفوبیا (Agoraphobias  ) مانند مبتلابان به حالت فوبیای اجتماعی ترس و اجتناب از رفتن به موقعیتهای اجتماعی (مانند رفتن به سینما ) وجود دارد اما علت اصلی ترس و اضطراب مبتلایان به حالت فوبیای اجتماعی احتمال مورد نظارت و موشکافی قرار گرفتن از سوی دیگران است. از سوی دیگر مبتلایان به اختلال فوبیا از نوع فوبیای اجتماعی در مقایسه با مبتلایان به اختلال فوبیا از نوع اقورفوبیا به صورت راحت تری می توانند حالت تنهایی را تحمل کنند. اگرچه علایم مبتلایان به اختلال فوبیا از نوع فوبیای اجتماعی شباهتهایی با علایم مبتلایان به اختلال پانیک دارد از جمله ی این شباهتها می توان به تجربه ی حمله پانیک در هر دو این اختلالات اشاره نمود اما تفاوتهایی هم بین علایم مبتلایان به این دو اختلال وجود دارد . از جمله ی این تفاوتها می توان به این مورد اشاره نمود که در مبتلایان به اختلال فوبیا از نوع فوبیای اجتماعی حمله ی پانیک به وسیله ی حضور یا پیش بینی حضور در موقعیتهای اجتماعی رخ می دهد اما در مبتلایان به اختلال پانیک حمله ی پانیک به صورت غیر قابل انتظار رخ می دهد.

روان درمانی اختلال فوبیای اجتماعی

استفاده از انواع روان درمانیهای مختلف بخصوص روان درمانیهایی که در دسته ی روان درمانیهای شناختی – رفتاری هستند یکی از اصلی ترین روشهای درمان های غیر دارویی اختلال فوبیا از نوع فوبیای اجتماعی  می باشد. در تمام انواع رویکردهای درمان شناختی – رفتاری روان درمانگران بر روی اهمیت زمان حال حاضر ، تمرکز بر روی موضوعات تعیین شده در چارچوب جلسه ی درمان ، اهداف درمان ، فعال بودن مراجع و درمانگر ، اندازه گیری موثر بودن جلسات درمان به کمک وسایلی مانند مقیاسهای خود سنجی  ، بالا بردن میزان کیفیت زندگی ، بکار بردن تکنیکهایی برای جلوگیری از بازگشت علایم اختلال و واگذاری تکالیف تاکید می کنند. انواع رویکردهای درمان شناختی- رفتاری که برای درمان اختلال اضطراب اجتماعی بکار می روند می توانند به یکی از دو صورت روان درمانی فردی و روان درمانی گروهی اجرا شوند . روان درمانگران شناختی-رفتاری در جریان درمان اختلال فوبیا از نوع فوبیای اجتماعی تلاش می نمایند که با حالتهایی مانند جالت خود ادراکی ضغیف و وجود مهارتهای اجتماعی ضعیف مراجعان خود مقابله نمایند و آنان در این مدلهای درمانی از انواع تکنیکهای رفتاری و شناختی برای مقابله با اختلال فوبیا از نوع فوبیای اجتماعی استفاده می کنند . از جمله تکنیکهایی که  در مدلهای مختلف درمان های شناختی -رفتاری از آنها در این زمینه استفاده می شود می توان به تکنیک مدیریت مشروط (Contingency management  ) ، تکنیک شکل دادن رفتار (Shaping) ، تکنیک کنترل محرک ، تکنیک خود مدیریتی(management Self) ، تکنیک کاهش برانگیختگی (Arousal reduction) ، تکنیک کنار آمدن و تنظیم هیجان (Coping and emotion regulation) ، تکنیک حل مساله (Problem-solving)، تکنیک مواجهه (Exposure) ، تکنیک فعال سازی رفتار(Behavioral activation ) ، تکنیک آموزش مهارتهای اجتماعی ، تکنیک باز ارزیابی شناختی (Reappraisal Cognitive) ، تکنیک تغییر اعتقادات ریشه ای (Modifying core beliefs ) ، تکنیک تمرین ذهن آگاهی (Mindfulness practice ) و تکنیک مدیریت بحران ( Crisis management ) اشاره نمود

منابع

   .Barlow.D.H.(2021).Clinical handbook of psychological disorders.New York:Guilford press

        Norton.P.J. & .Antony.M.M.(2021 ) .The antianxiety program, New York : The Guilford

                  Pender .V.& etal .(2022). DSM-TR. Washington:American psychiatric association

 

تالیف دکتر حسین لطفی نیا( متخصص روانشناسی بالینی)

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

دفتر روانشناسی و مشاوره دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی ): تبریز ، خیابان 17 شهریور جدید ، حدفاصل خیابانهای طالقانی و ارتش ، برج سینا ، طبقه ی هفتم ،

تلفن : 04135559866

1401/12/19

بازدیدها: 138