انواع اختلالات اضطرابی و روش های درمان آنها ( بخش ششم) : اختلال اگورفوبیا(Agro phobia )

اختلالات اضطرابی یکی از شایعترین انواع اختلالات روانشناختی می باشند . میزان شیوع  اختلالات اضطرابی در دهه های اخیر رو به افزایش گذاشته است و به نظر می رسد یکی از علل اتفاق افتادن چینن حالتی صعنتی شدن جوامع می باشد. علامت اصلی اختلالات اضطرابی تجربه ی میزان زیادی از نگرانی و اضطراب به صورتی که درکارکردهای مختلف ارتباطی ، اجتماعی ، شغلی و تحصیلی مشکلات معناداری را به وجود آورد است . اگرچه حالت اضطراب حالتی ناراحت کننده می باشد اما احساس این حالت کاملا طبیعی بوده و حتی زمانی که شدت آن کم باشد می تواند فوایدی هم مانند ایجاد انگیزه برای انجام فعالیتها را در پی داشته باشد و این در حالی است که زمانی که شدت این حالت زیاد باشد می تواند با علایم ناراحت کننده ی فراوانی همراه باشد و حتی منجر به ایجاد یکی از انواع اختلالات اضطرابی گردد . برای تشخیص بهتر اختلالات روان شناختی سازمان بهداشت جهانی و انجمن روان پزشکی آمریکا اقدام به طبقه بندی این اختلالات بر اساس علایمی که هر کدام از این اختلالات دارند نموده اند . طبقه بندی این دو سازمان تقرببا مشابه هم می باشند و بر اساس داده هایی که هر کدام از این سازمانها از مراکز درمانی و پژوهشی دریافت می نمایند آنها چندین سال یک بار اقدام به تجدید نظر در طبقه بندی اختلالات روانشناختی می نمایند. برای نمونه طبقه بندی انجمن روان پزشکی در سال 2013 مورد تجدید نظر کامل قرار گرفته و بار دیگر در سال 2022 تجدید نظر دیگری در این طبقه بندی بوجود آمده است . بر اساس آخرین تجدید نظر این انجمن در طبقه بندی اختلالات روانشناختی، اختلالات اضطرابی شامل اختلال پانیک ، اختلال فوبیا ، اختلال اضطراب منتشر ، اختلال موتیسم انتخابی ، اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال آکورافوبیا می باشد. در طول سلسله مقالاتی که در مورد ویژگیهای اختلالات اضطرابی و روش های درمانی آنها تالیف نموده ام تلاش داشته ام که ویژگیهای این اختلالات و روش های درمان آنها را به صورت خلاصه توضیح دهم و در پنج مقاله ی پیشین ویژگیها و روش های درمانی پنج اختلال اضطرابی یعنی اختلالات پانیک ، اضطراب منتشر ، اضطراب اجتماعی، فوبیا و موتیسم انتخابی را توضیح دادم و در این مقاله ویژگیها و روش های درمان ششمین نوع از این اختلالات یعنی اختلال آگورفوبیا را توضیح خواهم داد

اختلالات اضطرابی (بخش ششم و بخش آخر ): اختلال آگورفوبیا

اختلال آگورفوبیا یکی دیگر از انواع اختلالات اضطرابی می باشد که نسبت به دیگر اختلالات اضطرابی اختلالی ناتوان کننده تر است . آگور (Agro) لعنتی یونانی بوده و به معنی برزن است و فوبیا (Phobia ) به معنای ترس غیرعادی می باشد پس می توان اختلال آگورافوبیا را به معنای ترس غیرعادی از محیط بیرون دانست. از نظر آخرین طبقه بندی اختلالات روان شناختی انجمن روان پزشکی آمریکا که در سال 2022 ارایه شده و به DSM-V- TR معروف است علایم اختلال آگورفوبیا عبارتند از :

A)وجود ترس یا اضطراب واضح در حداقل دو  موقعیت از پنج موقعیت زیر :

1)استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی ( برای مثال استفاده از خودروها ، ترنها ، کشتی ها و هواپیما ها)

2)بودن در فضاهای باز ( برای مثال بازارها ، پل ها و پارکها)

3)بودن درفضاهای بسته ( برای مثال مغازه ها ، سینماها و تئاترها )

4)ایستادن در صف ها یا بودن درمکانهای شلوغ

5) بودن در خارج از خانه ، تنها بودن در خانه

برای تشخیص اختلال اگورفوبیا لازم است ترس ، اضطراب و اجتناب از موقعیتهای فوق الذکر به صورت مداوم باشد و این حالتها برای مدت حداقل شش ماه تداوم داشته باشند . همچینن برای تشخیص این اختلال لازم است شدت علایم باید به حدی زیاد باشد که در کارکردهای مختلف اجتماعی ، شغلی و ارتباطی تاثیرات منفی معناداری را ایجاد نماید.

ویژگی اساسی اختلال آگورفوبیا وجود ترس و اضطراب مشخصی است که این ترس و اضطراب به وسیله ی روبرو شدن یا پیش بینی روبرو شدن با دامنه ی وسیعی از موقعیتها ماشه چکانی می شوند. اشخاصی که مبتلا به اختلال آگورفوبیا می باشند به صورت فعالانه ای از موقعیتهایی که ترس و اضطراب آنها را تحریک می نمایند دوری می نمایند و معنای اجتناب فعالانه آن می باشد که به صورت هدفمندانه و با طرح نقشه هایی تلاش می کنند که از موقعیتهایی که ترس و اضطراب آنها را تحریک می کنند اجتناب نمایند و یا حضور خود را در آن موقعیتها به حداقل برسانند. زمانی که میزان علایم اختلال آگورفوبیا شدید می باشد می تواند حالت خانه نشینی را در شخص مبتلا ایجاد کند . همچینن بین اشخاص مبتلا به اختلال آگورفوبیا بخصوص مبتلایانی که میزان شدت علایم این اختلال در آنها زیاد می باشد وجود علایم افسردگی ، وابستگی به الکل و مصرف زیاد داروهای ضداضطراب در مقایسه با اشخاصی که به این اختلال مبتلا نمی باشند زیادتر است.

میزان شیوع سالانه ی اختلال آگورفوبیا در بین نوجوانان و بزرگسالان بین یک دهم درصد تا7/1 درصد برآورد شده است . میزان ابتلا به اختلال آگورفوبیا در بین زنان بیشتر از مردان می باشد و احتمال دارد زنان دو برابر مردان به این اختلال مبتلا شوند. اگرچه کودکان نیز به اختلال آگورفوبیا مبتلا می شوند اما میزان اوج ابتلابه این اختلال در اواخر دوره ی نوجوانی و اوایل بزرگسالی است و بتدریج میزان ابتلا به اختلال آگورفوبیا با افزایش سن کاهش می یابد. بین 30 الی 50 درصد از مبتلایان به اختلال آگورفوبیا حملات پانیک را تجربه می نمایند.  حملات پانیک حملاتی هستند که بین 20 الی 30 دقیقه طول می کشند و در طی این حملات شخص علایم جسمانی و روانشناختی اضطراب مانند طپش قلب ، افزایش آهنگ تنفس ، تعریق ، احساس تهوع و  احساس عدم کنترل عضلانی را تجربه می نماید.  در اکثر مواقع اختلال آگورفوبیا اختلالی مزمن و مقاوم به درمان می باشد و تنها 10 درصد مبتلایان به این اختلال به صورت کامل بهبود می یابند و میزان بهبودی بخصوص در بین اشخاص مبتلا به اختلال آگورفوبیا که در کنار ابتلا به این اختلال به اختلال پانیک نیز مبتلا می باشند کمتر است. دامنه ی وسیعی از اختلالات روانشناختی امکان دارد همراه با ابتلا به اختلال آگورفوبیا باشند از جمله اختلالات روان شناختی که احتمال دارد همراه با ابتلا به اختلال آگورفوبیا باشند می توان به ابتلا به سایر انواع اختلالات اضطرابی  ، اختلالات افسردگی ، وابستگی یا سومصرف مواد و برخی از انواع اختلالات شخصیتی اشاره نمود. اگرچه شکل بالینی اختلال آگورفوبیا در طول رشد انسان به صورت نسبی ثابت می باشد اما موقعیت های تحریک کننده ی ترس و اضطراب در مبتلایان به این اختلال امکان دارد با توجه به سطح رشدی آنان متفاوت باشد . برای نمونه کودکانی که مبتلا به اختلال آگورفوبیا می باشند در بیشتر مواقع ، موقعیت مربوط به تنها بودن در بیرون از خانه تحریک کننده ی حالت اضطراب و ترس می باشد در حالی که در بزرگسالان سالمندی که مبتلا به اختلال آگورفوبیا هستند حضور  در مغازه های شلوغ ، ایستادن در صف ها و بودن در فضای باز تحریک کننده های عمده ی حالت های ترس و اضطراب آنان  می باشد.

برخی از عوامل به عنوان عوامل خطرزای ابتلا به اختلال آگورفوبیا مطرح می باشند. از جمله ی این عوامل می توان به سه عامل کلی یعنی عوامل سرشتی ، محیطی و ژنتیکی اشاره نمود. دو عامل بازداری رفتاری و حالت عصبی بودن از جمله مهمترین عوامل سرشتی می باشند که به عنوان عوامل خطرزای ابتلا به اختلال آگورفوبیا مطرح می باشند و همچینن این دو عامل به عنوان عوامل خطرزا برای ابتلا به سایر اختلالات اضطرابی ( مانند اختلال فوبیای خاص ، اختلال پانیک ، اختلال اضطراب منتشر و اختلال فوبیای خاص ) نیز مطرح می باشند . از سوی دیگر عامل ژنتیک نیز به عنوان عامل خطرزا برای ابتلا به اختلال آگورفوبیا مطرح می باشد . بر اساس برآوردهایی که در مورد میزان تاثیر عامل ژنتیک در ابتلا به اختلال آگورفوبیا مطرح شده است میزان تاثیر یذیری این اختلال ، از عامل ژنتیک حدود 61 درصد برآورد شده است. در کنارعوامل سرشتی و ژنتیک برخی عوامل محیطی نیز درافزایش خطرابتلا به اختلال آگورفوبیا موثر می باشند و از جمله ی این عوامل می توان به روبرو شدن با رویدادهای استرس زای شدید( مانند مرگ یکی از والدین و یا طلاق والدین ) در دوران کودکی اشاره نمود

ابتلا به اختلال آگورفوبیا با عوارض مختلفی همراه می باشد . از جمله ی این عوارض می توان به مواردی مانند ناتوایی در انجام کارکردهای مختلف زندگی مانند کارکردهای شغلی ، ارتباطی و اجتماعی اشاره نمود . همچینن در مواقعی که شدت علایم اختلال آگورفوبیا شدید می باشد منجر به عدم توانایی کامل  و ایجاد خانه نشینی می شود

روشهای درمان اختلال آگورفوبیا

 برای درمان اختلال آگورفوبیا از روش های درمان دارویی و روان درمانی استفاده می شود. در اکثر مواقع زمانی از روش درمان دارویی برای درمان اختلال اگورفوبیا استفاده می شود که میزان شدت علایم اختلال اگورفوبیا زیاد بوده و در نتیچه شخص مبتلا به این اختلال دچارحالت ناتوایی زیادی شده باشد .مهمترین داروهایی که برای درمان اختلال اگورفوبیا بکار می رود داروهایی هستند که در دسته ی دارویی بنزودیازپین ها و  دسته دارویی بازدارنده های اختصاصی بازجذب سروتونین یا دارو های SSRI قرار دارند . اکثر متخصصان علوم روانشناختی اعتقاد دارند که بهترین روش درمان اختلال اگورفوبیا استفاده از انواع مختلف رواندرمانی بخصوص روش درمان شناختی- رفتاری می باشد. ازجمله  شیوه ها یا روش هایی که در روش های درمان شناختی و رفتاری برای درمان اختلال اگورفوبیا از آنها استفاده می شود می توان به سه شیوه یا روش بازسازی شناختی (Cognitive-Restruction )، مواجهه (Exposure)  و آرمیدگی (Relaxation)اشاره نمود.

الف : روش مواجهه

روش مواجهه قدرتمندتر روش برای مقابله با انواع ترسها می باشد . از روش مواجهه می توان برای مقابله با موقعیتهای ترس زا و یا برای مقابله با افکار ترس زا استفاده نمود. به کمک روش مواجهه شخص می تواند بدون وجود حالت اجتناب حالتهای هیجانی ترس و یا اضطراب حود را تجربه نماید. در کنار کارآمد بودن استفاده از روش مواجهه برای کاهش انواع فوبیا استفاده از این روش با مشکلاتی نیز همراه می باشد . یکی از عللی که استفاده از روش مواجهه را برای مقابله با انواع فوبیا مشکل می سازد آن است  که در روش مواجهه شخص باید برخلاف آنچه ذهنش به او می گوید عمل نماید. روانشناسان علت موثر بودن استفاده از روش مواجهه برای مقابله با انواع ترس ها و یا اضطراب ها را به این علت می دانند که هر چقدر ما با محرک های ترس زا روبرو می شویم  میزان ایجاد ترس آن محرک ها  در ما به خاطر اتفاق افتادن  فرایندی که فرایند خوگیری نامیده می شود کاهش می یابد . به عبارت دیگر می توان گفت هر چقدر که ما با محرک های ترس زا روبرو می شویم فرایند ارزیابی ما از محرک های ترس زا تغییر می کند و ما به جای آنکه آن محرک ها را بسیار ترس زا بدانیم آنها را محرکهایی معمولی و عادی می دانیم . برای آنکه بتوانیم از اجرای روش مواجهه برای مقابله با انواع فوبیا بخصوص فوبیای آگورفوبیا نتایج کافی و موثر را بگیریم باید اصول زیر را رعایت کنیم :

-انواع محرکهایی که محرک ترس زا هستند را شناسایی نماییم و بر اساس کمترین تا بیشترین ترسی که این محرکها در ما ایجاد می کنند آنها را طبقه بندی نموده و سپس با کمترین محرک ترس زا روبرو شویم و بتدریج با موقعیتی که در این زمینه بدست می آوریم با محرکهایی که شدت ترس زایی زیادتری دارند روبرو شویم

-سعی کنیم در اکثر روزها با محرک های ترس زا روبرو شویم

-سعی کنیم هر زمانی که بامحرکهای ترس زا روبرو می شویم زمان بیشتری را برای مواجهه با این محرک ها اختصاص دهیم

– به این نکته توجه کنیم که در اثر روبرو شدن پی در پی ما با محرکهای ترس زا میزان ترس ما از این محرک ها کاهش خواهد یافت و در نهایت ادامه چینن روندی می تواند ترس ما از این محرک ها از بین ببرد

ب: روش بازسازی شناختی

 نقش افکار در بالا رفتن میزان ترس و اضطراب از محرک های مختلفی که با آنها روبرو می شویم غیرقابل انکار می باشد.  نظریه پردازان درمان های شناختی – رفناری اعتقاد دارند فعال شدن برخی از انواع افکار و بخصوص افکاری که تحریف شده هستند در ایجاد یا تداوم انواع اختلالات اضطرابی از جمله اختلال آگورفوبیا نقش مهمی دارند . به نظر آنان برخی از این افکارعبارتند از :

-افکار مربوط به تخمین بالای رخ دادن برخی از احتمالات (Probability overestimation ) :افزایش میزان این دسته از افکار سبب افرایش میزان احساس ترس از محرک های ترس زا یا اضطراب زا می شود.  همچینن وجود این دسته از افکار سبب افزایش میزان پیش بینی احتمال رخ دادن رویدادهای وحشت زا  می شود و در اثر داشتن چینن افکار ی شخص  ، اختمال روبرو شدن با رویداد وحشت زا بسیار بالا ارزیابی می کند در حالی که احتمال رخ دادن آن رویداد وحشت زا امکان دارد بسیاز پائین  باشد.

افکار مربوط به فاجعه سازی (Catastrophizing ) : این افکار تحریف شده  اشاره به فعالیت آ ن دسته از افکاری می نماید که سبب می گردند چینن فرضیه ای در ذهن به وجود آید که اتفاق افتادن رویدادی ناراحت کننده در آینده به منزله ی آن است که آن رویداد قابل اداره نمودن نخواهد بود و عواقب ناخوشایند آن رویداد غیرقابل تحمل خواهد بود.

افکار مطلق و غیر قابل انعطاف: ویژگی این دسته از افکار وجود واژه هایی مانند بابستی و حتما در آنها است و معمولا این افکار می توانند بیانگر سوگیری ذهنی شخص باشند.

ج :روش های آرمیدگی

یکی از روش های مناسب برای مقابله با علایم اختلالات اضطرابی و از آن جمله اختلال آگورفوبیا استفاده از از روش های آرمیدگی می باشد. انواع مختلفی از روش های آرمیدگی برای درمان اختلالات اضطرابی و از جمله اختلال آگورفوبیا مورد استفاده قرار می گیرند. از جمله ی این روش ها می توان به سه روش آرمیدگی تنفسی ، آرمیدگی عضلانی و آرمیدگی تجسمی اشاره نمود. در روش آرمیدگی تنفسی شخص در مکانی آرام می نشیند و سعی می کند تا آنجا که می تواند هوای محیط را وارد شش های خود نماید و سپس برای مدت 5 الی 10 ثانیه هوا را در داخل شش های خود نگه می دارد و در نهایت به آرامی و در حالی که وجود احساس آرامش را برای خود بیان می کند هوا را از طریق بینی به بیرون می دهد.روش دیگر برای رسیدن به حالت آرمیدگی استفاده از روش آرمیدگی عضلانی است . در این روش عضلات عمده ی بدن به صورت ترتیبی در حالت انقباض و انبساط قرار می گیرند و این روش بر پایه ی این فرضیه قرار دارد که حالت انقباض عضلات با حالت اضطراب و حالت انبساط عضلات با حالت آرامش همراه است . در جریان اجرای روش آرمیدگی عضلانی ، شخص ابتدا به مدت 10 الی 15 ثانیه هر کدام از عضلات عمده خود را به صورت مرتب  درحالت فشار  و یا انقباض قرار می دهد و به احساس ناراحتی خود در این حالت توجه می کند و سپس عضلات خود  را به میزان 25 الی 30 ثانیه در حالت راحتی و آرامش قرار می دهد و به احساس راحتی و آرامش که در اثر این حالت در وی ایجاد شده توجه می نماید  . معمولا اجرای روش آرمیدگی عضلانی حدود 20 دقیقه طول می کشد و با تمرینات مکرر شخص می تواند در نهایت با گفتن کلمه ی آرمیدگی (Relax)  عضلات خود را در حالت آرمیدگی قرار دهد. روش سوم برای ایجاد حالت آرمیدگی روش آرمیدگی تجسمی است . در جریان اجرای روش آرمیدگی تجسمی شخص چشمان خود را بسته و تصویرهای خوشایندی ( مانند تصویرقدم زدن در کنار ساحل و یا قدم زدن در جنگل ) را به ذهنش می آورد و به احساس خوشایندی که در اثر چینن تجسمی آنها را تجربه کرده توجه می کند.

پایان بخش ششم و آخر

 

منابع

Abramwitz.J.S.(2014). The wiley handbook of cognitive- behavioral therapy. New York :John wiley & son Inc

 American psychiatric publishers.(2022).DSM-V. Washington: American psychiatric publisher

         Norton.P.J. & .Antony.M.M.(2021 ) .The antianxiety program, New York : The Guilford press

 تالیف دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

آدرس دفتر روانشناسی و مشاوره دکتر حسین لطفی نیا : تبریز ، خیابان 17 شهریور جدید ، حدفاصل خیابانهای طالقانی و ارتش ، ساختمان سینا ، طبقه ی هفتم

تلفن : 04135559866

1401/7/15

بازدیدها: 346