انواع اختلالات اضطرابی و روش های درمان آنها : بخش اول اختلال پانیک

حالت اضطراب یکی از حالتهای هیجانی است که همه انسانها آن را در موقعیتهای مختلف تجربه می نمایند. حالت اضطراب با حالت ترس شباهتها و تفاوتهایی دارد . برای مثال یکی از تفاوتهای حالت ترس با حالت اضطراب آن است که حالت ترس یک پاسخ هیجانی به یک تهدید ادراک شده است در حالی که حالت اضطراب نوعی پیش بینی در مورد یک تهدید در آینده می باشد. همچینن یکی دیگر از تفاوتهای حالت ترس با حالت اضطراب آن است که حالت ترس با موجی از برانگیختگی برای ستیز و فرار همراه است اما حالت اضطراب با تنش عضلانی ، گوش به زنگی ، آمادگی برای خطرات آینده و رفتارهای اجتنابی همراه می باشد. زمانی که میزان شدت اضطراب به میزان قابل توجهی افزایش می یابد و مشکلات قابل توجهی در انجام فعالیتهای شغلی ، اجتماعی و تحصیلی ایجاد می کند امکان دارد در آن صورت یکی از انواع اختلالات اضطرابی قابل تشخیص باشد. اختلالات اضطرابی تفاوتهایی با یکدیگر دارند. برای تمونه در اختلال اضطراب منتشر انواع مختلفی از موقعیتها یا اشیا می توانند موجب ایجاد اضطراب شدید در شخص مبتلا گردند اما در اختلال فوبی خاص روبرو شدن با یک شیی یا موقعیت خاص موجب ایجاد اضطراب شدید در شخص مبتلا می گردد.

تمام اختلالات اضطرابی چند ویژگی مشترک دارند. از جمله ی این ویژگیهای مشترک می توان به چند مورد زیر اشاره نمود:

-علایم اختلالات اضطرابی از ترسها و اضطرابهای معمولی شدت بیشتری دارند

-علایم اختلالات اضطرابی از ترس ها و اضطرابهای موقت که به وسیله ی روبرو شدن با محرکهای استرس زا ایجاد می شوند تداوم بیشتری دارند به نحوی که در بسیاری از اختلالات اضطرابی برای تشخیص اختلال لازم است که علایم مربوط به آن اختلال اضطرابی حداقل شش ماه تداوم یابند.

– ابتلا به بسیاری از اختلالات اضطرابی از دوران کودکی آغاز می شود و اگر درمان نشوند امکان دارند در دوره های نوجوانی و بزرگسالی نیز تداوم پیدا نمایند.

– در بسیاری از اختلالات اضطرابی میزان ابتلای زنان حدود دو برابر مردان می باشد.

– یکی از ملاکهای مهم برای تشخیص اختلالات اضطرابی آن است که علایم مربوط به این اختلالات ناشی از مصرف داروها و یا ابتلا به بیماریهای جسمانی نمی باشد

در این سلسله از مقالات که مربوط به بررسی ویژگیهای انواع اختلالات اضطرابی (مانند اختلال پانیک ، اختلال اضطراب منتشر و اختلالات فوبیا) خواهد بود تلاش دارم اطلاعاتی در مورد علایم این اختلالات و روش های درمان آنها را توضیح دهم  و در بخش اول این سلسله از مقالات وبزگیهای اختلال پانیک (Panic disorder) را توضیح خواهم داد.

بخش اول : اختلال پانیک (Panic disorder)

اختلال پانیک یکی از انواع اختلالات اضطرابی است که ابتلا به آن با علایم بسیار ناراحت کننده ای همراه است . علامت اصلی اختلال پانیک وجود حمله ی پانیک (Panic attack )می باشد.

در بسیاری از مواقع اشخاص مبتلا به اختلال پانیک به پزشکان داخلی بخصوص پزشکانی که فوق تخصص قلب و عروق می باشند مراجعه می نمایند و این گروه از پزشکان پس از انجام آزمایشات و تایید سلامت کارکردهای دستگاه قلب – عروقی نوع بیماری آنها را اختلال پانیک تشخیص داده و آنان را برای درمان به روانشناسان و روانپزشکان ارجاع می دهند.

در آخرین کتابچه ی طبقه بندی انجمن روانپزشکی آمریکا که این طبقه بندی به صورت اختصاری تحت عنوان DSM-V نامیده می شود برای تشخیص اختلال پانیک وجود علایم زیر ضروری شمرده شده است:

A) وجود حملات مکرر پانیک که به صورت غیر قابل انتظار است. حمله ی پانیک شامل تجربه ی مجموعه ای از علایم و ناراحتی های شدید است که بعد از چند دقیقه شدت این علایم و ناراحتیها به اوج خود می رسد و در هنگام حمله ی پانیک لازم است که شخص حداقل چهار مورد از علایم زیر را تجربه نماید:

1)افزایش میزان ضربان قلب

2)تعریق

3)حالت لرزش

4) تند شدن جریان تنفس

5)احساس خفگی

6)احساس درد و ناراحتی در ناحیه ی سینه

7)تهوع یا ناراحتی شکم

8)احساس سبکی سر

9)احساس گرما یا سرما

10)حالت بی حسی یا کرختی

11)حس غیر واقعی بودن (Derealization) یا حس مسخ شخصیت (Depresonalization)

12)ترس از دست دادن کنترل یا رفتن به سوی دیوانگی

13) ترس از مرگ

B)وجود حداقل یک حمله ی پانیک در عرض یک ماه همراه با تجربه ی یکی یا بیشتر از موارد زیر:

1) نگرانی مداوم در مورد تجربه ی حمله ی پانیک دیگر یا نگرانی در مورد روبرو شدن با عواقب ناراحت کننده ی حمله ی پانیک ( برای مثال نگرانی در مورد از دست دادن کنترل و نگرانی در مورد احتمال تجربه ی حمله ی قلبی )

2)ایجاد یک سلسله تغییر ات ناکارآمد مهم در انجام برخی از رفتارها بعد از حملات پانیک( برای مثال اجتناب از ورزش نمودن و یا اجتناب از رفتن به موقعیتهای ناآشنا)

3)علایم تجربه شده در این اختلال به اثرات فیزیولوژیکی مواد( برای مثال اثرات ناشی از مصرف دارو یا سومصرف مواد ) یا ابتلا به یکی از بیماریهای جسمی ( مانند پرفعالیتی غده ی تیرویید) قابل نسبت نمی باشد.

4)علایم این اختلال به ابتلا به سایر اختلالات روانشناختی ( مانند جملات پانیکی که در اثر ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی و ابتلا به اختلال وسواسی- جبری رخ می دهد ) قابل نسبت نمی باشد.

یکی از علایم اصلی برای تشخیص اختلال پانیک وجود حمله یا حمله های پانیک است که به صورت غیرقابل انتظار رخ می دهد و منظور از حمله ی پانیک غیر قابل انتظار حمله ای است که هیچ عامل تحریک کننده یا عامل ماشه چکان (Triger) واضحی برای رخ دادن آن حمله وجود ندارد . در مبتلایان به اختلال پانیک میزان فراوانی و شدت حملات پانیک خیلی متفاوت می باشد. به طوری که حملات پانیک می تواند به صورت های روزانه ،هفتگی و یا ماهانه باشد. در بیماران مبتلا به اختلال پانیک موضوع حالتهای نگرانی و اضطراب بیشتر مربوط به سلامتی است.برای نمونه اشخاصی که مبتلا به اختلال پانیک می باشند رخ دادن اتفاقات ناخوشایندی ( مانند رخ دادن سکته ی قلبی  یا مغزی ) را زمانی که دردهای خفیف جسمانی را تجربه می نمایند را به صورت بالایی پیش بینی می نمایند. همچینن در بسیاری از مواقع مبتلایان به اختلال پانیک امکان دارد به مصرف برخی از داروها و یا مصرف مشروبات الکلی اقدام نمایند.

میزان شیوع سالانه ی اختلال پانیک در نوچوانان و بزرگسالان در آمریکا و چندین کشور اروپایی بین 2 الی 3 درصد برآورد شده است. همچینن میزان ابتلا به اختلال پانیک در بین زنان حدود دو برابر مردان گزارش شده است. میزان ابتلا به اختلال پانیک از هنگام آغاز نوجوانی افزایش تدریجی را نشان می دهد و به نقطه ی اوج خود در دوره بزرگسالی می رسد . در هنگام  سالمندی میزان شیوع اختلال پانیک کاهش می یابد به طوری که تا سن 55 سالگی میزان ابتلا از 2 الی 3 درصد به 1/2 درصد رسیده و در سالمندان بالای 64 سال این رقم به هفت دهم درصد کاهش می یابد. سن متوسط ابتلا به اختلال پانیک در آمریکا 20 الی 24 سال  است و در برخی از کشورها سن متوسط ابتلا به اختلال پانیک 32 سال گزارش شده است. اختلال پانیک مانند سایر اختلالات روانشناختی اختلالی قابل بازگشت است و برطبق یکی از برآوردهایی که در این زمینه انجام گرفته است در 25 درصد مبتلایانی که درمان شده اند علایم اختلال بعد از دو سال بازگشت می نماید.

وجود برخی از عوامل سرشتی ، ژنتیک و محیطی در احتمال ابتلا به اختلال پانیک تاثیر می گذارند.  از عوامل تاثیر گذار سرشتی که می توانند در ابتلا به اختلال پانیک نقش داشته باشند می توان به وجود عامل سرشتی مانند عصبی بودن ، وجود حساسیت به اضطراب (یعنی داشتن این اعتقاد که وجود علایم اضطراب بسیار آسیب زا می باشد ) و وجود حالت بازداری رفتاری را نام برد. از جمله عوامل محیطی که در ابتلا به اختلال پانیک نقش دارند می توان به روبرو شدن با محرکهای استرس زای محیطی اشاره نمود در همین ارتباط مشخص شده است اکثر اشخاصی که مبتلا به اختلال پانیک هستند در ماههای قبل از ابتلا به این اختلال محرکهای استرس زای مختلفی مانند محرکهای استرس زای مرتبط با ابتلا به بیماریهای چسمانی و محرکهای استرس زا در ارتباط با مرگ اعضای خانواده را تجربه نموده اند . همچینن در این ارتباط مشخص شده است که حدود 60 درصد از مبتلایان به اختلال پانیک تاریخچه روبرو شدن با یا محرک استرس زای تروماتیک یا تروما را در زندگی خود را دارند. از سوی دیگر اگرچه نقش عامل ژنتیک در بالا بردن خطر ابتلا به اختلال پانیک اثبات شده است اما هنوز این موضوع که کدامیک از ژن ها در این زمینه نقش اصلی را دارند مشخص نشده است.

ابتلا به اختلال پانیک با نتایج ناخوشایندی همراه می باشد . ازجمله ی این نتایج ناخوشایند می توان به ایجاد سطوح بالایی از ناتوایی های اجتماعی ، شغلی و جسمانی اشاره نمود. همچینن ابتلا به اختلال پانیک همراه با افزایش میزان مراجعه به پزشکان بخصوص پزشکان متخصص قلب و عروق می باشد. از سوی دیگر ابتلا به اختلال پانیک همراه با افزایش خطر ابتلا به سایر اختلالات روانشناختی مانند ابتلا به سایر اختلالات اضطرابی ، اختلال افسردگی اساسی و اختلال سومصرف مواد می باشد

روشهای درمان اختلال پانیک

درمان اختلال پانیک به کمک روشهای مختلف دارو درمانی و روان درمانی یا ترکیبی از دارو درمانی و روان درمانی انجام می گیرد.روان پزشکان در جریان درمان دارویی اختلال پانیک بر اساس انواعی از علایمی که در جریان تشخیص به وجود آنها پی می برند انواع مختلفی از داروها را تجویز می نمایند . از جمله آنان برای درمان حملات حاد پانیک از داروهایی که در دسته ی دارویی بنزودیازپین ها (Benzodiazepines )(مانند داروی آلپروزلام (Alprazolam)و لورازپام (Lorazepam )قرار دارند استفاده می نمایند. همچینن آنان برای درمان دارویی اختلال پانیک از برخی داروهایی که در دسته ی داروهای ضدافسردگی قرار دارند مانند دسته ی دارویی بازدارنده های اختصاصی بازجذب سروتونین یا داروهای SSRI (مانند داروهای فلوگزتین ، فلوکسامین و سرترالین) و داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای مانند ایمی پرامین(Imipramine) و کلوپرامین (Clomipramine )استفاده می کنند.

در برخی از مواقع اشخاصی که مبتلا به اختلال پانیک می باشند از اجرای روان درمانیها برای کاهش برخی از علایم اختلال پانیک که از آن رنج می برند بهره می برند . امروزه یکی از اصلی ترین انواع روان درمانی که برای درمان اختلال پانیک مورد استفاده قرار می گیرد انواعی از روان درمانیها هستند که به نام درمان های شناختی- رفتاری معروف می باشند. استفاده از این دسته از روان درمانیها امروزه بسیار گسترش یافته اند و انواع مختلفی از آنها تکامل یافته اند . از بین انواع درمانهای شناختی – رفتاری درمانی که برای درمان اختلال پانیک کاربرد بیشتری پیدا نموده است می توان به درمانی که توسط یک روان پزشک آمریکایی به نام آرنون یک ابداع شده است اشاره نمود . در این نوع درمان شناختی- رفتاری پس از اجرای مراحل ارزیابی که شامل مرحله ی اجرای مصاحبه ی روان شناختی و مرحله طرح ریزی درمان است بر اساس اطلاعاتی که از اجرای مراحل  ارزیابی بدست می آید مجموعه ای از تکنیکهای شناختی و رفتاری برای مراجعی که برای درمان اختلال پانیک مراجعه نموده است انتخاب شده و در جریان درمان از این تکنیکها استفاده می شود . از جمله تکنیکهای رفتاری که درمانگر شناختی – رفتاری می تواند در جریان درمان شناختی- رفتاری از آنها استفاده کند می توان به تکنیکهای آرمیدگی(Realxtion) ، مواجهه (Exposure) ،خود نظارت گری ( Self-Monitoring) و بازآموزی تنفس(Breathing Retraining) اشاره نمود. همچینن در جریان درمان شناختی- رفتاری از مجموعه ای از تکنیکهای شناختی استفاده می شود که بیشتر این تکنیکها در درون روشی نام روش بازسازی شناختی (Cognitive Restructuring) جمع شده اند. جلسات درمان شناختی- رفتاری معمولا به صورت هفتگی برگزار می شود و اجرای هرجلسه حدود 45 الی 60 دقیقه طول می کشد. در آغاز هر یک از جلسات درمانی درمانگر به کمک مراجع انواع موضوعاتی که در طول جلسه مورد بررسی قرار خواهد گرفت را تعیین می نماید و سپس تکالیف خانگی ارایه شده در جلسه ی قبل مورد بررسی قرار می گیرد و در طول جلسه ی درمان نحوه ی استفاده از برخی تکنیکهای رفتاری و شناختی برای کاهش علایم اختلال پانیک مورد تمرین قرار می گیرد تا مراجع به صورت راحت تری بتواند این تکنیکها را در خانه اجرا کند . میزان متوسط جلسات درمان شناختی- رفتاری 12 الی 15 جلسه می باشد و میزان کارآیی درمان شناختی – رفتاری حدود 70 درصد گزارش شده است.

پایان بخش اختلال پانیک

منابع

Black D. & Grant. J.(2022). DSM-5 Guide book. Washington: American psychiatric association   publishing

          Bandelow.B.(2014). Panic disorder and agoraphobia. Oxford : oxford university press

   Barlow.D.(2021). Clinical handbook of psychological disorders .New York :Guilford press

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از این مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

1401/5/17

آدرس دفتر روانشناسی و مشاوره دکتر حسین لطفی نیا : تبریز ، خیابان 17 شهریور ، حدفاصل خیابانهای ارتش و طالقانی ، ساختمان سینا ، طبقه ی هفتم

تلفن :04135559866

 

 

بازدیدها: 428