انواع درمان های موج سوم رفتاری (بخش دوم )

در بخش اول این مقاله ویژگیهای یکی از انواع درمانهای موج سوم رفتاری یعنی درمان فراشناختی (Metacognitive therapy ) توضیح داده شد. در بخش دوم این مقاله ویژگیهای یکی دیگر از درمانهای موج سوم رفتاری که درمان پذیرش- تعهد (Acceptance-comment therapy )یا درمان ACT نامیده می شود  توضیح داده می شود. در بخش های بعدی نیز ویژگیهای انواع دیگر درمانهای موج سوم رفتاری توضیح داده خواهد شد . امیدوارم که خوانندگان محترم بتوانند با مطالعه ی بخشهای مختلف این مقاله اطلاعات مفیدی در مورد انواع درمانهای موج سوم رفتاری بدست آورند.

درمان پذیرش- تعهد یا درمان ACT

 یکی از روش های روان درمانی که در طی 10 الی 15 سال اخیر استفاده از آن گسترش زیادی یافته است درمان پذیرش و تعهد (Acceptance – comment therapy) می باشد. این روش درمانی توسط استون هایز (Steven Hayes ) ابداع شده است و اصطلاحا به نام درمان ACT معروف می باشد. درمان ACT  از مجموعه درمانیهایی است که به نام درمانهای موج سوم رفتاری معروف هستند . درمانیهای موج سوم رفتاری شاخه ای از درمانیهای شناختی – رفتاری به حساب می آیند که در آنها به جای تلاش برای شناسایی و مقابله با خطاهای شناختی تلاش می شود سیستم مدیریت شناختی مراجع اصلاح گردد. همچینن در این نوع درمانها فرض بر آن است که عواملی مانند اضطراب ، نگرانی ، نشخوار ذهنی (Rumination ) و حالت گوش به زنگی زیاد به اتفاق افتادن رویدادها  به عنوان عواملی مطرح  هستند که بر روی سیستم مدیریت شناختی اثرات ناخوشایندی به جا می گذارند .

درمانگر ACT در جریان اجرای این درمان بر روی ایجاد دو حالت پذیرش (Acceptance ) و تعهد (Commitment ) در مراجع خود تلاش می نماید. در درمان ACT حالت پذیرش به معنای پذیرش افکار و احساسات خود و عدم تلاش برای کنترل آنها حتی زمانی که این افکار و احساسات ناخوشایند می باشند است. همچینن در درمان ACT حالت تعهد به معنای تلاش برای ایجاد حالتی در مراجع است که در آن جالت وی متعهد به انجام فعالیتهایی برای ایجاد تغییر در برخی از رفتارهایش گردد . به نظر استوان هایز که ابداع کننده ی درمان ACT  است درمانگر در طول این نوع درمان تلاش می نماید که مراجع خود را به سمتی هدایت کند که در آن وی بدون آنکه قضاوتی را انجام دهد بتواند عاملی را که موجب برانگیخته شدن افکارش شده است را شناسایی نموده و آن را مورد پذیرش قرار دهد.

موثر بودن بکار بردن درمان ACT در درمان اختلال افسردگی و برخی از اختلالات اضطرابی به اثبات رسیده است . همچینن درمان ACT در درمان برخی از اختلالات شخصیتی بخصوص اختلال شخصیت مرزی موثر است. هنگامی  که به صورت موفقیت آمیزی اجرای درمان ACT به پایان می رسد انتظار بر آن است که میزان انعطاف پذیری روانشناختی مراجعان افزایش یابد و آنان به صورت بهتری بتوانند بر روی لحظه ی حاضر متمرکز گردند . همچینن بعد از پایان درمان ACT انتظار بر آن است که مراجعان در مقایسه با قبل از آغاز درمان بتوانند برای انجام فعالیتها و تغییر رفتارهای خود تعهد بیشتری داشته باشند.

راههای رسیدن به حالت انعطاف پذیری روانشناختی از نظر درمان  ACT

یکی از اهداف مهم درمان ACTرسیدن به حالت انعطاف پذیری شناختی می باشد و این هدف با کمک استفاده از روشهای زیر بدست می آید

1-پذیرش (Acceptance)

معنای پذیرش در درمان ACT تفاوت قابل توجهی با معنای که از این واژه در زندگی روزمره مان استفاده می کنیم دارد. به عبارت دیگر در درمان ACT حالت پذیرش به معنای تسلیم شدن نیست بلکه معنای حالت پذیرش در این نوع درمان عبارت ازحالت استقبال از تجربیات و قبول نمودن تجربیات به صورتی که هستند می باشد. در درمان ACT هدف عمده از پذیرش تجربیات ناخوشایند در زندگی روزمره به این معنا است که بتوانیم به اصطلاح فضایی در ذهن مان به این تجربیات ناخوشایند اختصاص بدهیم. در درمان ACT حالت اجتناب نقطه ی مقابل حالت پذیرش می باشد و زمانی که از حالت اجتناب استفاده ی زیادی می شود احتمال بوجود آمدن آسیبهای رفتاری افزایش می یابد. به طورکلی می توان گفت ابداع کنندگان درمان ACT اعتقاد دارند حالت پذیرش به عنوان قبول نمودن نمودن تمام رویدادها از جمله رویدادهای درونی ناراحت کننده (مانند افکار ، احساسات و حس های جسمانی) به عنوان تجربیات جاری خصوصی است و رسیدن به این حالت را نوعی مهارت می دانند که میزان آن می تواند به کمک تمرینات مختلف افزایش یابد.

2- حالت ترکیب زدایی شناختی (Cognitive defusion)

در مدل درمانی ACT فرض می شود اکثر اشخاصی که برای دریافت درمانهای روانشناختی به درمانگاه ها مراجعه می نمایند برای مقابله با تجربیات ناخوشایند درونی شان یا از حالت اجتناب ویا از حالت ترکیب شناختی استفاده می نمایند . همچینن در مدل درمانی ACT فرض می شود استفاده از حالت ترکیب زدایی شناختی منجر می گردد که مراجعان بتوانند به این نکته آگاه شوند که افکار می توانند واکنشی به مانند همان واکنش واقعی شخص را به یک محرک ایجاد نمایند . برای مثال آنان می توانند به این موضوع آگاه شوند که به خاطر آوردن یک مصاحبه ی شغلی که با اضطراب زیادی همراه بوده است می تواند همان حس اضطراب که در جریان مصاحبه ایجاد شده بود را در آنان ایجاد کند. ابداع کنندگان مدل درمانی ACT اعتقاد دارند حالت به هم آمیختگی یا ترکیب شناختی سبب می شود میزان حالت انعطاف پذیری روان شناختی شخص کاهش یابد. به عبارت کلی می توان گفت در مدل درمانی ACT فرض می شود که افکار چه در شکل واژه ها و چه درشکل تصاویر نمادهایی می باشند که ارتباط زیادی با محرکهایی دارند که آنها را توضیح می دهند .یکی از اهداف درمانی درمان ACT آموزش مراجعان برای خنثی نمودن حالت به هم آمیختگی افکار می باشد. در جریان درمانACT انجام تمرینات مربوط به حالت ترکیب زدایی شناختی به مراجعان کمک می کند تا آنها افکار خود را به عنوان تجربیاتی که در حال جریان (مانند یک گزارش ورزشی ) است در نظر بگیرند . همچینن استفاده از تکنیک های ایجاد کننده ی حالت ترکیب زدایی شناختی می تواند سبب شود که مراجعان از زدن برچسبهای منفی ( مانند من افسرده هستم ) که تنها سبب محدود شدن میزان سطح فعالیتها آنها می شود خودداری نموده و به جای آن تلاش نمایند که فعالیتهای معنادار بیشتری را جستجو نمایند.

3- در نظر گرفتن حالت خود به عنوان بافت (Self-as-context)

در مدل درمانی ACT فرض می شود که حالت خود (Self) از سه بخش که شامل حالت خود به عنوان محتوا(Self-as-content) ، خود به عنوان فرایند(Self – as- process) و خود به عنوان بافت (Self- as- context) است تشکیل یافته است. این سه نوع حالت خود (Self) با یکدیگر تفاوتهایی دارند . برای نمونه حالت خود به عنوان محتوا از تمام تجربیات درونی که شامل افکار ، هیجانات ، خاطرات و احساسهای شخص است تشکیل یافته است. یکی از اهداف درمان پذیرش – تعهد (ACT) رساندن حالت خود به عنوان حالت خود به عنوان بافت است. در مدل درمانی ACT فرض می شود زمانی که شخصی حالت خود را به عنوان حالت خود به عنوان بافت در نظر می گیرد وی توجه چندانی به مجموعه ای از ارزیابی هایی که از ویژگیها و صفات خود دارد نمی نماید و به جای آن توجه او به مجموعه ای از ارزیابیهای است که از آگاهی های جاری اش بدست آورده است مصروف می شود .  . همچینن توجه به حالت خود به عنوان بافت سبب می گردد که احساس آرامش بیشتری بدست آید  و با لحظه ی حال حاضر ارتباط بیشتری برقرار شود.

4-توجه به ارتباط با لحظه ی حاضر

از نظر ابداع کنندگان مدل درمانی ACT دنیای مدرن امروز دنیایی پرشتاب می باشد و در این دنیای پرشتاب بر روی پیروی از الگویی از فعالیت ذهنی تاکید می شود که بیشتر بر پایه ی طرح ریزی ، حل مساله و تجزیه و تحلیل رویدادها می باشد . اگرچه در مدل درمانی ACT فرض می شود که پیروی از الگوی ذهنی فوق می تواند مزیتهای بسیاری را داشته باشد اما تبعیت گسترده از آن نیز می تواند افزایش میزان نگرانیها در مورد رویدادهای آینده و پدید آمدن حالت نشخوار ذهنی (Rumination) را در پی داشته باشد و شخص را با هجوم افکار مزاحم و ناراحت کننده ی زیادی روبرو کند. در مدل درمانی ACT بر روی توجه به لحظه ی حاضر تاکید می گردد و اعتقاد بر آن است که زمانی که مسافرتهای ذهنی زیادی را انجام می دهیم به صورت پی در پی از لحظه ی حاضر خارج می شویم ودراین صورت توانایی ما برای ارتباط با زمان حال و پاسخ دادن به رویدادهای زمان حال کاهش می یابد . از سوی دیگر ناتوایی برای ارتباط با لحظه ی حاضر می تواند سبب شود که پاسخ ما به رویدادها بیشتر بر اساس درکی که ما از رویدادهای گذشته و یا بر اساس نگرانیهایی که در مورد آینده داریم شکل گیرد. در درمان ACT فرض می شود توجه زیاد به گذشته و یا آینده ارتباط ما را با لحظه ی حاضر با مشکل روبرو می سازد. درمانگران ACT اعتقاد دارند توجه به لحظه ی حاضر سبب می شود تا آگاهی مان از افکار ، احساسات و پاسخهایی که به رویدادها داریم افزایش یابد و در نتیجه به صورت بهتری بتوانیم به سوی بدست آوردن ارزشهایی که در زندگی مان داریم قدم بر داریم. در درمان پذیرش- تعهد  به برقراری هر چه بیشتر ارتباط مراجع با لحظه ی حاضر اهمیت زیادی داده می شود و در این مدل درمانی  فرض می شود که بوجود آمدن این ارتباط می تواند سبب شود که مراجع بتواند افکار و احساسات خود را به عنوان فرایندهای معمول که در لحظه ی حاضررخ می دهند در نظر بگیرد بدون آنکه خود را مجبور به ارزیابی و قضاوت آنها ببیند.همچینن از نظر مدل درمانی  ACT  برای ارتباط با لحظه ی حاضر کسب مهارتهایی لازم است . این مهارتها می توانند با تمریناتی در زمینه ی کسب ذهن آگاهی (Mindfulness ) انجام گردد. هدف عمده در تمریناتی که برای کسب ذهن آگاهی صورت می گیرد آن است که شخص بر روی فعالیتی که در حال حاضر آن را انجام میدهدمتمرکرشود وسعی کند بر روی تمام ابعاد آن فعالیت تمرکز نماید.  درمانگران ACT اعتقاد دارند بهتر است زمانی از تمرینات مربوط به کسب ذهن آگاهی بیشتر استفاده شود که مراجع خصوصیاتی مانند عجول بودن ، عدم احساس رضایت از لحظه ی حاضر و عدم آگاهی کامل از افکار ، احساسات و ارزش های خود را داشته باشد.

5-توجه به ارزشها(Values)

در مدل درمانی ACT فرض می شود که ارزشها عبارت است از مواردی می باشند که شخص آنها را به صورت کاملا اختیاری انتخاب نموده است . ارزش های هر شخص در زندگی بر اساس چگونگی مسیر رشدیش بدست می آید. برای مثال شخصی که در مسیر زندگی خود حالت صمیت را تجربه ننموده است امکان دارد بدست آوردن این حالت در زندگیش به عنوان یک ارزش باشد . همچینن در مدل درمانی ACTفرض می شود ارزش ها به عنوان قطب اصلی فعالیت ها عمل می کنند و جهت گیری رفتارهای هر شخص را تعیین می نمایند. از سوی دیگر در مدل درمانی ACT عواملی مانند عشق و محبت ، کار و سلامتی به عنوان حالتهای ارزشی مطرح هستند . مدل درمانی ACTارزشها را مساوی با اهداف نمی داند و تفاوتهایی را بین این دو قایل می شود . بر اساس نظراین مدل درمانی اهداف را می توان به عنوان مقصد و ارزشها را به عنوان مسیر تشبیه نمود .همچینن از نظر مدل درمانی ACT  اهداف شخص می تواند اهدافی عینی و قابل دسترس باشد درحالی که ارزشها اهدافی انتراعی و در اکثر اوقات غیرقابل دسترس هستند. درمانگران مدل ACT اعتقاد دارند که ارزشها می توانند عاملی مهم در تشویق شخص برای انجام فعالیتها در زندگی ودر نهایت بدست آوردن هر چه بیشتر تقویت کنندگان محیطی باشند .

6- انجام فعالیتهای متعهدانه (Committed Actions )

در مدل درمانی ACT فرض می شود از بین عوامل بوجود آورنده ی حالت انعطاف پذیری روانشناختی نقش انجام فعالیتهای متعهدانه مهمتر می باشد و انجام این نوع فعالیتها می توانند مبنع اصلی تغییرات رفتاری باشند. انجام فعالیتهای متعهدانه با تغییرات رفتاری که بوجود می آورند می توانند سبب پی گیری هر چه بیشتر شخص برای رسیدن به ارزشهای خود باشند. البته باید توجه داشت در مدل درمانی پذیرش – تعهد معنای انجام فعالیت متعهدانه تنها انجام برخی از رفتارها نمی باشد و در نظر این مدل در برخی از اوقات منظور از این حالت عدم انجام برخی از رفتارها مانند انتقاد کردن زیاد از عزیزان و عدم انجام رفتارهای آسیب زا ( مانند مصرف مشروبات الکی ) می باشد.

کاربردهای مهم درمان پذیرش –تعهد (ACT)

امروزه از درمان ACTبرای درمان اختلالاتی مختلف مانند اختلال افسردگی ، برخی از اختلالات اضطرابی و اختلال وسواسی- اجباری استفاده می شود. زمانی که از درمان پذیرش- تعهد برای درمان اختلالات مختلف روانشناختی استفاده می شود بیماران مبتلا به این اختلالات در ضمن آنکه آموزشهای مختلفی را برای پذیرش انواع هیجانات منفی خود ( مانند هیجان غمگینی ،اضطراب و نگرانی )دریافت می نمایند برای تغییر این هیجانات نیز مورد تشویق قرارمی گیرند. از سوی دیگر در طول درمان پذیرش – تعهد از تکنیکهای مختلف رفتاری و شناختی برای رسیدن به حالت انعطاف پذیری روانشناختی استفاده می شود

یکی از کاربردهای مهم درمان پذیرش – تعهد یا درمان ACT مربوط به درمان اختلال افسردگی می باشد. زمانی که درمان پذیرش- تعهد برای درمان اختلال افسردگی مورد استفاده قرار می گیرد بیماران مبتلا به این اختلال آموزشهایی برای پذیرش هیجانات منفی خود دریافت می نمایند و برای تغییر این هیجانات منفی مورد تشویق قرار می گیرند. همچیین در طول این نوع درمان مراجعان از تکنیکهایی مانند ترکیب زدایی شناختی (Cognitive diffusion ) یا پراکنده سازی افکار برای کمک به ایجاد حالت ذهن آگاهی (Mindfulness) و گسترش دادن دیدگاهی که در آن اصل عدم قضاوت پیرامون رفتارهای خود و رویدادهای محیطی رعایت شده باشد استفاده می کنند. در برخی از مواقع از مدل درمانی ACT به عنوان نوعی روان درمانی برای درمان اختلال وسواسی- اجباری  استفاده می شود . زمانی که از درمان ACT برای درمان اختلال وسواسی- اجباری استفاده می شود درمانگر تلاش می کند این موضوع را برای مراجع مبتلا به اختلال وسواسی- اجباری توضیح دهد که وجود افکار وسواسی یا افکار مزاحم که به صورت تکراری هستند پدیده ای کاملا عادی می باشد اما مشکل زمانی بوجود می آید که وی در مقابل این افکار اعمال تکراری و بی فایده ی گسترده ای را انجام می دهد. از دیگر کاربردهای درمان پذبرش و تعهد و یا درمان ACT می توان به استفاده از این نوع درمان در کمک به حل برخی از مشکلات روانشناختی مانند ناتوایی درکنترل حالت خشم و همچینن حل مشکلات و تعارضات زوجها اشاره نمود.

مقایسه ی درمان ACT با برخی از انواع درمانهای شناختی – رفتاری دیگر

الف :مقایسه ی درمان ACT با درمان شناختی-رفتاری کلاسیک 

درمان شناختی- رفتاری کلاسیک توسط آرئون بک ابداع شده است و در طول اجرای این نوع درمان تلاش می شود با استفاده از مجموعه ای از تکنیکهای شناختی – رفتاری ، اعتقادات منفی و افکار خودکار منفی شناسایی شده و اعتقادات و افکار متفاوتی جایگزین آنها گردد. درمان شناختی -رفتاری در مقایسه با درمان ACT درمانی ساختار یافته تر است و به عبارت دیگر برنامه های درمانی با قید و بندهای بیشتری در اجرای آن انجام می گیرد. در درمان شناختی- رفتاری هدف درمان عبارت است از ایجاد بازساری شناختی است و در جریان این فرایند درمانی افکار منفی خودکار شناسایی شده و به جای آنها افکار متفاوتی قرار می گیرند در حالی که در درمان ACT هدف اصلی درمان ایجاد انعطاف پذیری روانشناختی و  دور نمودن تجربه های درونی ناراحت کننده از ذهن مراجعان است . در هر یک از این نوع درمانها اهداف استفاده شده از اجرای تکنیک ها مختلف است برای نمونه در درمان شناختی – رفتاری هدف از اجرای تکنیک گفتگوی سقراطی و یا تکنیک آزمایشهای رفتاری کمک به ایجاد یا تداوم فرایند بازسازی شناختی (Cognitive restruction ) است اما در درمان ACT هدف از اجرای روش های فوق کمک به مراجعان برای افزایش دادن میزان انعطاف پذیری شناختی و ارتباط بهتر با یک زندگی معنادار است

ب:مقایسه درمان ACT با درمان شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (Mindfulness-Based cognitive therapy)

شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی یا درمان MBCT یکی از روش های درمانی موج سوم رفتاری  است.یکی از نقاط مشترک درمان ACT با شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی یا درمان MBCT آن است که هر دو این درمانها در طبقه ی درمانهای موج سوم رفتاری قرار دارند. یکی دیگر از نقاط مشترک درمانها ACT و درمان MBCT آن است که در هر دو این درمانها بر فاصله گرفتن از افکار یا به عبارت دیگر ایجاد حالت تمرکز زادیی (Decentering) به عنوان روشی برای برای مقابله با علایم اختلالات روانشناختی تاکید می شود . در مقابل شباهتهایی که درمان ACT با درمان MBCT دارد تفاوتهایی هم بین این دو نوع درمان وجود دارد و از جمله یکی از تفاوتهای مهم درمان MBCT با درمان ACT آن است که درمان MBCT درمانی است که کاربرد اصلی آن جلوگیری از عود یا بازگشت علایم  اختلالات روانشناختی می باشد . به عبارت دیگر از درمان MBCT بیشتر زمانی استفاده می شود که درمان با موفقیت به پایان رسیده است و برای اطمینان از عدم بازگشت اختلال درمان شده از این نوع روان درمانی استفاده می گردد اما درمان ACT بیشتر برای درمان اختلالات روانشناختی بکار می رود و درمانی بیشگیرانه نمی باشد. .تفاوت مهم دیگر بین این دو نوع درمان آن است که در درمان MBCT تاکید بیشتری بر روی کاربرد تکنیکهایی که هدف ازبکار بستن آنها رسیدن به حالت ذهن آگاهی (Mindfulness) است می گردد اما در درمان ACT تلاش می شود با استفاده ازشش فرایند پذیرش ، توجه به لحظه ی حاضر ، توجه به خود به عنوان حالت بافت ، بازسازی ارزشها ، ترکیب زدایی افکار و ایجاد حالت تعهد حالت انعطاف پذیری شناختی افزایش یابد و شخص به یک زندگی معنا دار دست یابد .

پایان بخش دوم

 منابع

                    Bennett.R.& Oliver.E.(2019). Acceptance and commitment therapy .New York: Routledge press

                                Hayes.S.& etal.(2012). Acceptance and commitment therapy. .New York: Guilford press

                  Nezu.C.M(2016). The oxford handbook of cognitive and behavioral therapies . Oxford university press

             Wenzel.A.&.etal.(2016). Cognitive behavioral therapy techniques and strategies.  Washington:   American  psychological association                                                                         

تالیف : دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب ذکر شده در این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

 1401/03/14 

  آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور جدید، بالاترتقاطع از خیابان طالقانی،برج سینا، طبقه ی هفتم

تلفن:04135559866