مرور کلی بر روان درمانیها : بخش اول : رفتاردرمانی دیالیتیک ( Dialectical behavioral therapy )

رفتاردرمانی دیالیتیک که به صورت اختصاری درمان DBT نامیده می شود یکی از انواع روان درمانهایی است که در دسته ی روان درمانیهای موج سوم درمان های شناختی- رفتاری طبقه بندی گردیده است. روان درمانیهای موج سوم شناختی- رفتاری به مجموعه ای از روان درمانیها گفته می شود که بعد از روان درمانیهای شناختی- رفتاری کلاسیک بوجود آمدند و در این دسته انواعی از روان درمانیها مانند درمان پذیرش- تعهد (ACT) ،درمان فراشناختی (MCT) و شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی ( MBCT ) قرار دارند. درمان DBT در دهه ی 1980 میلادی توسط لیهان برای درمان اشخاصی که در خطر بالایی برای اقدام به خودکشی قرار داشتند ابداع شد. پایه و اساس نظریه ای که درمان DBT بر روی آن استوار است بر اساس اصولی است که ابداع کنندگان این نوع درمان آن را از نظریه هایی مانند نظریه ی یادگیری اجتماعی ، نظریه ی ذن (Zen) و نظریه ی شاختی- رفتاری کلاسیک به عاریت گرفته اند. مهمترین اصلی که در درمان DBT وجود دارد آن است که مراجع  در عین حال که تشویق می شود نگرش های خود به دنیا و رفتارهایش را تغییر دهد از طرف دیگر تشویق می شود دردها و ناراحتیهای خود را قبول نماید. یکی دیگر از اصولی که در درمان DBT به آن توجه می شود آن است که مشکلات مراجعان در چارچوب محیط زندگی شان مورد بررسی قرار گیرد به عبارت دیگر در درمانDBT نقش محیط زندگی مراجع در شکل گیری علایم اختلالات روان شناختی مهم دانسته می شود. اصل دیگری که در مدل درمانی DBT روی آن تاکید می شود کمک به مراجع برای تنظیم هیجاناتش می باشد . از سوی دیگر در مدل درمانی DBT فرض می شود که اجرای مدل درمانی DBT می تواند با تاثیر گذاشتن بر روی بخش های رفتاری ، شناختی و محیطی مراجعان  سبب تنظیم هیجانات آنها گردد.. همچینن در این مدل درمانی فرض می شود که علل عدم تنظیم هیجانی می تواند ناشی از دو عامل استعداد ژنتیک و وجود یک محیط اجتماعی نامطلوب و بی اعتبار کننده باشد. یکی از موادری که در مدل نظری درمان DBT به آن اهمیت داده می شود توجه به نقش پراهمیت تمرینات ذهن آگاهی (Mindfulness) در جریان فرایند درمان است . یکی دیگر از اهداف مهم درمان DBT آموزش مراحع برای پذیرش رویداهای ناراحت کننده درونی و بیرونی می باشد.

یکی از اصلی ترین کاربردهای درمان DBT در درمان اختلال شخصیتی مرزی (Borderline personality disorder ) می باشد. اختلال شخصیتی مرزی یکی از اختلالات شخصیتی است که برطبق آخرین طبقه بندی اختلالات روان شناختی انجمن روان پزشکی آمریکا که این نوع طبقه بندی به اختصار DSM_V نامیده می شود در دسته ی B اختلالات شخصیتی قرار گرفته است که ویژگی عمده ی این دسته از اختلالات شخصیتی ابراز هیجانات در سطح زیاد می باشد. اختلال شخصیتی مرزی دارای علایمی مانند عدم ثبات هیجانی در زمینه هایی مانند عدم ثبات هیجانی رفتاری، عدم ثبات در زمینه های ارتباطی ، وجود احساس پوچی و داشتن رفتارهای خود آزاری است . در درمانDBT فرض می شود که مهمترین علامت اختلال شخصیتی مرزی عدم تنظیم هیجانی می باشد . استفاده از درمان DBT در درمان مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی منجر می شود که میزان بستری آنها در بیمارستان ها و میزان خطر خودکشی آنها کاهش یافته و حالتهای هیجانی آنان در حد زیادی تنظیم شود. امروزه از درمان DBT علاوه بر درمان اختلال شخصیتی مرزی در درمان اختلالات روان شناختی دیگری مانند اختلالات روان شناختی مرتبط با غذا خوردن ، اختلال موکنی ، اختلال پرفعالیتی همراه با نقص توجه و اختلال وابستگی به مواد نیز استفاده می شود.

در مدل درمانی DBT فرض می شود که مشکلات مربوط به تنظیم هیجانات در تمام اختلالات روان شناختی به صورت های مختلف وجود دارد . برای مثال در اختلال افسردگی خالت عدم تنظیم هیجانی به صورت کاهش قابل توجه در زمینه وجود هیجانات مثبت است و در اختلالات تکانه ای  فعالیتهای تکانه ای به عنوان عملکردی مطرح است که انجام آنها موجب اجتناب از روبرو شدن با هیجان یا هیجانات ناراحت کننده می شود .

زمانی که درمان DBT اجرا می شود در مراجعان تغییراتی مانند تغییرات  زیاد بوجود می آید :

1-  افزایش میزان مهارتهای مختلف مراجعان در زمینه های مختلف

2-افزایش میزان انگیزش مراجعان برای درگیر شدن با مشکلات خود و در نتیجه افزایش احتمال ایجاد تغییرات مهم در زمینه های شناختی ، رفتاری و هیجانی

3-به وجود آمدن این اطمینان که ایجاد تغییر مثبت در یک جبنه از زندگی به جبنه های دیگر از زندگی نیز قابل تعمیم می باشد.

4-افزایش انطباق با محیط زندگی

درمان DBT می تواند به  روش های مختلف مانند روش های درمان فردی ، گروهی و آموزش گروهی اجرا شود .جلسات درمان DBT ساختار یافته است و معنی ساختار یافته بودن جلسات درمان آن است که از قبل فرایندهایی که باید در این جلسات پیش رود مشخص می باشد و این فرایندها می تواند مواردی مانند تمرین ذهن آگاهی ، مرور تکالیف خانگی ، آموزش مهارتهای حدید و تمرین این مهارتها در حلسات درمان و واگذاری تکالیف خانگی را شامل گردد.

در جریان درمان DBT از روش ها و راهبردهای مختلفی برای ایجاد تغییرات در مراجعان استفاده می شود از جمله ی این راهبردها و روش ها می توان به راهبردهاب پذیرش ، راهبردهای تغییر و راهبردهای دیالیتیکی اشاره نمود. همچینن در جریان درمان DBT از یک سلسله تکنیک های رفتاری مانند تکنیک آموزش مهارتها ، تکنیک مواجهه و تکنیک مدیریت مشروط نیز استفاده می شود .

همانطوریکه در بحش قبلی این مقاله اشاره شد یکی از اصلی ترین موارد کاربرد درمان DBT در ارتباط با درمان اختلال شخصیتی مرزی می باشد زمانی که از مدل درمانی DBT برای درمان اختلال شخصیتی مرزی استفاده می شود فرض می شود که این بیماران در حوزه ها ی زیر دچار حالت عدم تنظیم هیجانی هستند و این مدل درمانی می تواند حالت عدم تنظیم هیجانی در آن حوزه ها را برطرف نماید

-عدم تنظیم هیجانی در ارتباطات

-عدم تنظیم هیجانی در زمینه ی رفتاری

-عدم تنظیم هیجانی در زمینه ی شناختی

درمانگران مدل درمانیDBT در فرایند درمانی خود فعالیتهای مختلفی انجام می دهند . از جمله ی این فعالیتها می توان به آموزش برخی از نقایصی که در زمینه ی انواع مهارتها در مراجعان وجود دارد اشاره نمود. مهارتهای مختلفی در طول درمان DBT به مراجعان آموزش داده می شود که یکی از مهمترین آنها مهارت ذهن آگاهی است . مراجعان با کمک آموزش مهارت ذهن آگاهی می توانند تجربیات خود را بدون آنکه قضاوتی را در مورد آنها انجام دهند را بپذیرند . مهارت دیگری که مراجعان در جریان اجرای درمان DBT آنها را فرا می گیرند مهارتهای مربوط به تنظیم هیجانات می باشد. یکی دیگر از انواع مهارتهایی که مراجعان در جریان اجرای درمان DBT آنها را فرا می گیرند مهارتهای مربوط به ارتباطات بین فردی است و مهارت دیگری که در طول درمان DBT به مراجعان آموزش داده می شود مهارت افزایش دادن میزان سطح تحمل دربرابر مشکلات و ناراحتیها می باشد. از حمله مهمترین مهارتهایی که در جریان درمان DBT به مراجعان آموزش داده می شود آموزش مهارت حل مساله می باشد. آموزش مهارت حل مساله در جریان درمان DBT منجر می شود که مراجعان راه درست حل مسایلی که در زندگی خود با آنها روبرو می شوند را پیدا نمایند. به طورکلی آموزش مهارت حل مساله به این صورت انجام می گیرد که به مراجعان مراحل فرعی حل مساله کارآمد و مفید را که شامل تعریف دقیق مساله ، تعیین اهداف حل مساله ، به ذهن آوردن راه حل های احتمالی برای حل مساله ، انتخاب راه حل مناسب از بین راه حل های احتمالی ، اجرای راه حل انتخاب شده و بررسی میزان اثربخشی راه حل اجرا شده آموزش داده می شود . یکی دیگر از مهارتهایی که در جریان اجرای درمان DBT به مراجعان آموزش داده می شود مهارت توجه به نگرشهای متضاد یا مخالفی است که در درون آنها وجود دارد است . در درمان DBT چینن مهارتی به نام مهارت یا راهبرد دیالیتیک معروف می باشد و آموزش چینن مهارتی سبب می شود که مراجع به این موضوع پی ببرد که توجه به نگرش های مخالف یا متضادی که در درونش وجود دارد می تواند به کاهش تنش ها و هیجانات منفی کمک کند. از سوی دیگر درمانگر DBT زمانی که در جریان درمان DBT به مراجع خود افزایش میزان تحمل در برابر ناراحتی را آموزش می دهد به این نکته تاکید می کند که وی به صورت کاملی نمی تواند از تجربیات هیجانات درد آور اجتناب نماید. همچینن درمانگر DBT در جریان آموزش مهارتهای تحمل ناراحتی به مراحع خود کمک می کند که شدت هیجانات خود را در یک شیوه ی غیر تخربیی و فوری را کاهش دهد .

همانطوری که در بخش قبلی این مقاله به آن اشاره شد یکی از اصلی ترین اهداف درمان DBT بخصوص زمانی که از این نوع درمان برای درمان اختلال شخصیتی مرزی استفاده می شود کمک به مراجع برای تنظیم هیجاناتش می باشد و در این بخش آموزش هایی به مراجع برای تنظیم هیحانات ارایه می شود و به عنوان نمونه به مراجع آموزش داده می شود که به چه نحو به هیجانات خود برچسب بزنند ، آنها را چگونه تعدیل  نموده و یا تغییر دهد .

پایان بخش اول

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

آدرس دفتر روان درمانی و مشاوره دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور جدید، بالاتر از تقاطع خیابان های  طالقانی و ارتش ،برج سینا، طبقه ی هفتم

تلفن: 04135559866

1402/12/25

بازدیدها: 78