اختلال فوبیای خاص و روش های درمان آن

حالت ترس یکی از هیجانات اساسی می باشد که ما را از خطرات مختلف آگاه نموده و  از خطرات دور می نماید. حالت ترس با یک سلسله از پاسخهای مختلف از جمله پاسخهای جسمانی ( مانند آزاد شدن برخی از هورمونها مانند هورمون اپی نفرین و هورمون آدرنالین و افزایش میزان ضربان قلب ) ، پاسخهای رفتاری ( مانند اجتناب نمودن از محرکها یا موقعیت های ترس زا ) و پاسخ های  شناختی ( مانند تجربه  افکار شدیدا ناراحت کننده ) همراه می باشد .  یکی از شایعترین اختلالات روان شناختی که علامت مهم آن وجود ترس شدید است اختلال فوبیای خاص می باشد. اختلال فوبیای خاص در طبقه ی اختلالات اضطرابی قرار گرفته است . از ویژگیهای مهم اختلال فوبیای خاص وجود ترس غیر منطقی از یک موقعیت یا محرک خاص است . شخصی که مبتلا به اختلال فوبیای خاص می باشد زمانی که با محرک ترس زا روبرو می شود نسبت به خطر آن محرک یا موقعیت پاسخ های فیزیولوژیکی ، شناختی و رفتاری شدیدتری را نشان می دهد . همچینن شخصی که به اختلال فوبیای خاص مبتلا می باشد اغلب از محرک یا موقعیت ترس زا اجتناب می نماید و یا با حالت ناراحتی زیاد آن محرک یا موقعیت را تحمل می نماید. از جمله دیگر علایم تشخیصی اختلال فوبیای خاص بوجود آمدن اسیب در کارکردهای مختلف شخص در زندگی و تداوم حالت ترس شدید از محرک یا موقعیت ترس زا حداقل به مدت 6 ماه می باشد.  اختلال فوبیای خاص به انواع مختلف فرعی مانند اختلال فوبیای خاص حیوانات ، اختلال فوبیای خاص موقعیتی و اختلال فوبیای خاص خون و تزریق طبقه بندی می شود.

میزان شیوع فوبیای خاص حدود 15 درصد می باشد و در اکثر مواقع ابتلا به این اختلال از دوران کودکی آغاز می شود . شخصی که مبتلا به اختلال فوبیای خاص می باشد در خطر بیشتری برای ابتلا به سایر اختلالات روان شناختی می باشد . از جمله این اختلالات که به عنوان اختلالات همراه با اختلال فوبیای خاص مطرح می باشند می توان به ابتلا به سایر انواع اختلالات اضطرابی و اختلال افسردگی اشاره نمود.

عوامل وراثتی و محیطی در ابتلا به اختلال فوبیا نقش دارند. میزان تاثیر ژنتیک در ابتلا به اختلال فوبیای خاص حدود 30 درصد برآورد شده است. در ابتلا به اختلال فوبیای خاص نقش عوامل محیطی مهمتر از عوامل ژنتیک می باشد . عامل یادگیری به عنوان مهمترین عامل محیطی است که در ابتلا به اختلال فوبیای خاص نقش دارد .این عامل می تواند در قالب یادگیری شرطی کلاسیک و یا در قالب یادگیری غیر مستقیم که به آن یادگیری از طریق الگو پذیری گفته می شود نقش خود را انجام دهد. از عوامل محیطی دیگری که در ابتلا و تداوم اختلال فوبیای خاص نقش دارد وجود برخی انتظارات و پیش بینی های نادرست در مورد محرکهای ترس زا می باشد.

یکی از انواع مهم درمانهای اختلال فوبیای خاص درمانهای شناختی – رفتاری می باشد . درمانهای شناختی – رفتاری مجموعه ای از روان درمانیها می باشند که در درمان بسیاری از اختلالات روانشناختی( مانند اختلالات اضطرابی و اختلال افسردگی ) و همچینن مشکلات روان شناختی  ( مانند مشکلات بیخوابی و مشکلات کنترل خشم ) بکار می روند . از ویژگیهای مهم درمانهای شناختی- رفتاری حالت ساختاریافته بودن و حالت اکتشافی بودن آنها می باشد. حالت ساختار یافته بودن درمانهای شناختی- رفتاری به این معنا است که میزان جلسات درمانی و فعالیتهایی که در هر جلسه درمانی باید انجام گیرد از قبل مشخص است و معنای اکتشافی بودن این نوع درمانها آن است که جلسات درمان حالتی مانند حالت سخنرانی و و یا حالت آموزشی نیست بلکه درمانگران شناختی- رفتاری فرایند جلسات درمان را به نحوی پیش می برند که در نهایت مراجعان به خطاهای شناختی و راههای غلبه بر علایم و مشکلاتی که با آنها روبرو شده اند پی می برند. زمانی که از درمانهای شناختی- رفتاری برای درمان اختلال فوبیای خاص استفاده می شود از روش ها و تکنیکهای مختلفی مانند تکنیک مواجهه (Exposure technique ) ، تکنیک آموزش های روان شناختی ، روش بازسازی شناختی ، روش های آرمیدگی و تکنیک خود نظارت گری استفاده می شود. در درمانهای شناختی- رفتاری فرض می شود که مهمترین روش برای مقابله با علایم اختلال فوبیای خاص استفاده از روش مواجهه است و استفاده مکرر از این روش می تواند منجر به کاهش ظاهر شدن پاسخ های مختلف قیزیولوژی ، رفتاری و شناختی به محرک های ایجاد کننده ی ترس گردد. بر اساس نظریه هایی که در مورد نحوه ی تاثیر گذاری روش مواجهه در کاهش پاسخ ها به محرک های ایجاد کننده ترس ذکر شده است استفاده مکرر از روش مواجهه منجر به ایجاد نوعی حالت خوگیری نسبت به محرک های ایجاد کننده ی ترس یا اضطراب می شود و درنتیجه سیستم های هشدار دهنده ی مغز واکنش کمتری در برابر محرک های ایجاد کننده ی ترس را نشان می دهند. درمانگران شناختی- رفتاری زمانی که از روش درمانی شناختی- رفتاری برای درمان اختلال فوبیای حاص استفاده می کنند ترجیح می دهند که همراه با ارایه ی روش مواجهه از روش جلوگیری از پاسخ (Response prevention ) نیز استفاده نمود . در روش جلوگیری از پاسخ مراحع سعی می کند که از هر گونه فرار از روبرو شدن با محرک ترس زا اجتناب نماید. روش مواجهه می تواند به دو صورت مواجهه ی واقعی و یا مواجهه تصوری اجرا گردد . منظور از مواجهه ی واقعی آن است که مراحع به صورت مستقیم با محرک ترس زا روبرو می شود و طبق بسیاری از شواهد استفاده از این روش منجر  به ایجاد نتایح بهتری تسبت به استفاده از روش مواجهه تصوری می شود. در روش مواجهه تصوری مراجع روبرو شدن با محرک ترس زا یا اضطراب زا را در ذهنش تصور می کند. از سوی دیگر در درمان شناختی- رفتاری از روش مواجهه به یکی از دو صورت روش مواجهه ی تدریجی و روش مواجهه ی شدید و یا روش غرقه سای استفاده می شود . در روش مواجهه ی تدریجی مراجع به صورت تدریجی و با میزان شدت کم محرک ترس زا روبرو می شود و بتدریج تلاش می کند که با شدت زیادتر محرک ترس زا روبرو شود به عبارت دیگر در روش مواجهه ی تدریجی مراجع و درمانگر سلسله مراتبی از شدت ترس زایی و یا اضطراب آور بودن محرک ترس زا را تعیین می کنند و مراجع بر اساس این سلسله مراتب با آن محرک اضطراب زا بتدریج روبرو می شود.

یکی دیگر از روش هایی که در درمان های شناختی- رفتاری برای مقابله با علایم اختلال فوبیای خاص استفاده می شود روش آموزش روان شناختی می باشد. زمانی که از روش آموزش روان شناختی برای درمان اختلال فوبیای خاص استفاده می شود درمانگر شناختی- رفتاری می تواند از شیوه های مختلف استفاده کند در یکی از این روش ها درمانگر شناختی- رفتاری با ارایه ی توضیحاتی اقدام به آگاه نمودن مراجع به وجود اعتقادات نادرستی که در مورد محرک ترس زا دارد می نماید و سپس تلاش می کند که روش های اصلاح چینن اعتقادی را به وی آموزش دهد.همچینن در یکی دیگر از روش های آموزش روان شناختی درمانگر شناختی- رفتاری امکان دارد مهارتهایی که لازم است مراجع در هنگام روبرو شدن با محرک ترس زا نیاز داشته باشد را آموزش دهد.

روش مهمی که در اکثر درمانهای شناختی- رفتاری برای درمان اختلال فوبیای خاص بکار می رود روش بازسازی شناختی می باشد. در جریان اجرای روش بازسازی شناختی به کمک برخی از تکنیکها ( مانند تکنیک گفتگوی سقراطی و تکنیک آزمایش رفتاری ) درمانگر درمان شناختی- رفتاری تلاش می کند که مراجع افکار منفی و یا طرحواره ذهنی  های منفی اش را شناسایی شده و به جای آنها افکار یا طرحواره های ذهنی مثبت تری جایگزین نماید.. یکی دیگر از روش هایی که در درمانهای شناختی -رفتاری برای درمان اختلال فوبیای خاص بکار برده می شود استفاده از روش الگو پذیری است  و یکی از روش های  فرعی مهم  روش الگو پذیری روش الگو پذیری مشارکتی (Participant Modeling )است در جریان اجرای این روش ابتدا درمانگر به محرک ترس زا نزدیک شده و با محرک ترس زا تماس برقرارمی کند و سپس مراجع تلاش می کند عمل هایی که درمانگر انجام داده است را انجام میدهد و در همین حال درمانگر تلاش می کند با نظریات و اعتقادات نادرست مراجع پیرامون محرک ترس زا یا محرک اضطراب زا مقابله نماید.

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روان شناسی بالینی)

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

آدرس دفتر روانشناسی و مشاوره دکتر حسین لطفی نیا: تبریز ، خیابان 17 شهریور جدید ، حدفاصل خیابانهای ارتش و طالقانی ، ساختمان سینا ، طبقه ی هفتم

تلفن : 04135559866

1402/8/26

بازدیدها: 142