تکنیک های مهم رفتار درمانی اختلال وسواسی- اجباری                               

                                                      

اختلال وسواسی- اجباری یکی از اختلالات شایع روان پزشکی است. میزان شیوع این اختلال حدود 2 الی 2/5 درصد برآورد شده است. بر اساس آخرین طبقه بندی تشخیصی اختلالات روانپزشکی که از سوی انجمن روان پزشکی آمریکا ارایه شده است و به DSM-V معروف است اختلال وسواسی- اجباری که در طبقه بندیهای قبلی در طبقه ی اختلالات اضطرابی قرار داشت به عنوان طبقه ای مستقل در نظر گرفته شده و تحت عنوان طبقه ی اختلال وسواسی- اجباری و اختلالات مرتبط با آن نام گذاری شده است. اختلال وسواسی – اجباری دو علامت مهم  دارد که شامل وجود حالت افکار وسواسی (Obsession) و وجود حالت اعمال وسواسی (Compulsion) می باشد. در 90 درصد موارد ابتلا این اختلا ل دو علامت قوق الذکر همراه هم می باشند. اما در 10 درصد موارد دیگر ، مبتلایان به جای دو علامت افکار وسواسی و اعمال وسواسی امکان دارد تنها علامت افکار وسواسی را تجربه نمایند . افکار وسواسی عبارت است تجربه ی مکرر یک سلسله افکار ،تصاویر و تکانه های ناراحت کننده که سبب ناراحتی شدید شخص می شوند و محتوای این افکار می تواند در ارتباط باموضوعات مختلف ( مانند موضوعات احتمال آسیب رساندن به دیگران ، آلودگی ، پرخاشگری و جنسی )باشند. شایعترین نوع افکار وسواسی که مبتلایان به اختلال وسواسی – اجباری آنها را تجربه می نمایند در ارتباط با آلودگی می باشد. بیماران مبتلا به اختلال وسواسی- اجباری که افکار وسواسی از نوع آلودگی را تجربه می نمایند در مواقع زیادی از روز با حملات افکار ناراحت کننده در ارتباط با تماس با مواد آلوده روبرو می باشند و آنان شدیدا سعی می نمایند که از موادی که احساس می کنند که آلوده هستند اجتناب نمایند. همچینن آن دسته از مبتلایان به اختلال وسواسی- اجباری که افکار وسواسی از نوع پرخاشگرانه را تچربه می نمایند در مواقعی زیادی از روز با هجوم افکار و تکانه های ناراحت کننده که موضوع آنها در ارتباط با آسیب زدن به اشخاص آشنا و یا کودکان و اشخاص سالمند می باشد روبرو می باشند. همانطوریکه گفته شد اکثر مبتلایان به اختلال وسواسی- اجباری هم علامت افکار وسواسی و هم علامت اعمال وسواسی را با هم تجربه می نمایند . اما برخی از مبتلایان به اختلال وسواسی- اجباری تنها حالت افکار وسواسی را تجربه می نماینذ و در این اشخاص در پی افکار وسواسی انجام اعمال وسواسی مشاهده نمی شود. یکی دیگر از علایم اصلی ابتلا به اختلال وسواسی- اجباری انچام اعمال وسواسی می باشد. اعمال وسواسی عبارت از انجام یک سلسله اعمال تکرار و قالبی که در پی هجوم افکار وسواسی رخ می دهد . انجام این اعمال سبب کاهش موقت شدت افکار وسواسی می شود اما به دنبال کاهش موقت افکار وسواسی بار دیگر این افکار با شدت بیشتری به ذهن هجوم می آورند . به عبارت دیگر انجام اعمال وسواسی تنها تسکین موقتی در شخص مبتلا به اختلال وسواسی – اجباری ایجاد می نماید. به طور کلی می توان گفت در برابر هر افکار وسواسی عمل وسواسی خاص نیز وجود دارد . برای مثال در برابر افکار وسواسی آلودگی عمل وسواسی شتشو وجود دارد و در برابر افکاروسواسی ترس از آسیب زدن به دیگران عمل وسواسی چک نمودن وجود دارد. برخی از اعمال وسواسی به صورت عمل وسواسی روان شناختی هستند. در این گونه از اعمال وسواسی به دنبال هجوم اقکار وسواسی ناراحت کننده شخص مبتلا به اختلال وسواسی- اجباری اقدام به انجام یک سلسله اعمال روان شناختی مانند انجام محاسبات ذهنی و یا تکرار برخی از عبارات می نماید.  شایعترین  عمل وسواسی عمل شستن می باشد و بعد از آن عمل وسواسی چک نمودن قرار دارد . در طبقه بندی تشخیصی DSM-V برای تشخیص اختلال وسواسی- اجباری تاکید شده است که علاوه وجود دو علامت اصلی این اختلال (یعنی افکار وسواسی و اعمال وسواسی ) باید سایر علایم مانند شدت زیاد این علایم به نحوی که حداقل یک ساعت از وقت شخص مبتلا در طول روز را به خود اختصاص دهد وجود داشته یاشد. همچینن لازم است  تجربه ی این علایم ناشی از ابتلا به دیگر اختلالات جسمانی و سو مصرف مواد نباشد

در سبب شناسی ابتلا به اختلال وسواسی- اجباری عوامل زیستی  و محیطی نقش دارند. عوامل زیستی شامل عامل ژنتیک و جریانات شیمیایی و فیزیولوژیکی حاکم بر مغز است. در نظریاتی که بر روی نقش عوامل زیستی در ابتلا به اختلال وسواسی- اجباری ارایه شده است  به نقش عامل ژنتیک و فرایندهای شیمیایی مغز در ابتلا به اختلال وسواسی- اجباری تاکید شده است. در این زمینه نتایج تحقیقات مختلف نشان داده است زمانی که یکی از اعضای خانواده مبتلا به اختلال وسواسی- اجباری می شود دیگر اعضای خانواده نیز در خطر بیشتری برای ابتلا به این اختلال قرار می گیرند. همچینن نتایج این تحقیقات نشان می دهد که میزان درجه ی  همسانی ابتلا به اختلال وسواسی- اجباری در بین دوقلوهای یکسان بسیار بالاتر از این درجه در بین دوقلوهای غیریکسان است . اگرچه می توان گفت وجود موارد فوق نشان دهنده ی تاثیر عامل ژنتیک در ابتلا به اختلال وسواسی- اجباری است اما هنوز دانشمندان موفق به کشف ژن یا ژن های خاصی که ممکن است در ابتلا به اختلال وسواسی- اجباری نقش داشته باشند نشده اند.  عامل زیستی دیگری که در ابتلا به اختلال وسواسی- اجباری نقش دارد برخی از فرایندهای اتفاق افتاده در مغز می باشد. از جمله ی مهمترین این فرایندها می توان به میزان آزاد شدن برخی از ناقل های عصبی اشاره نمود. ناقلهای عصبی موادی هستند که توسط سلولهای عصبی در برخی از مناطق مغز آزاد می شوند و نقش مهمی در انتقال پیامهای عصبی بر عهده دارند. البته باید توجه نمود که نقش ناقلهای عصبی تنها انتقال دادن پیامهای عصبی در مغز نمی باشد و میزان آزاد شدن این مواد تاثیرات زیادی بر روی رفتارها نیز به جا می گذارند. بر اساس نتایج تحقیقاتی که بر روی نقش ناقل های عصبی در ابتلا به اختلال وسواسی- اجباری انجام شده است مشخص شده که مهمترین ناقل عصبی که در این ارتباط نقش دارد ناقل عصبی سروتونین می باشد. نتایج تحقیقات فوق نشان می دهد که در بیماران مبتلا به اختلال وسواسی- اجباری میزان آزاد شدن ناقل عصبی سروتونین کاهش می یابد و داروهایی که اصطلاحا داروهای بازدارنده اختصاصی بازجذب سروتونین یا داروهای SSRI نامیده می شوند میزان این ناقل عصبی در مغز را افزایش داده و در نهایت میزان علایم اختلال وسواسی- اجباری را کاهش می دهند. در بسیاری از نظریه ها بر روی نقش عوامل مختلف دیگر در سبب شناسی ابتلا به اختلال وسواسی- اجباری تاکید شده است. برای نمونه در نظریه های شناختی بر روی نقش تخمین زیاد خطر  و وجود تحریفات شناختی در بوجود افکار وسواسی و در پی آن انجام اعمال وسواسی تاکید شده است . همچینن در نظریه های رفتاری بر روی نقش عامل شرطی شدگی کلاسیک و نقش تقویت منفی در ایجاد و تداوم افکار و اعمال وسواسی تاکید گردیده است . از سوی دیگر در نظریه های مختلف روان تحلیلی که در مورد سبب شناسی ابتلا به اختلال وسواسی- اجباری ارایه شده است بر روی متوقف شدن شخص در جریان رشد روانی- جنسی و روبرو شدن او با رویدادهای استرس زای عمده در پنج سال اول زندگی ( مانند از دست دادن یکی از والدین ) تاکید می گردد.

اختلال وسواسی- اجباری امکان دارد در هر سنی آغاز شود و حتی امکان دارد کودکان 5 ساله  نیز به این اختلال مبتلا شوند. به طور کلی در بین پسران سن ابتلا به این اختلال در مقایسه با سن ابتلای دختران کمتر است به صورتی که که به طور معمول پسران امکان دارد در سنین 15 سالگی  به بعد به این اختلال مبتلا شوند اما در دختران امکان دارد این سن بعد از 20  سالگی به بعد باشد. همچینن در سنین کودکی میزان ابتلا به اختلال وسواسی- اجباری در بین دختران و پسران تقریبا یکسان است اما در دوره ی بزرگسالی میزان ابتلا به اختلال وسواسی- اجباری  در بین زنان کمی بیشتر از مردان است. اختلال وسواسی- اجباری تا حد زیادی اختلالی مقاوم به درمان می باشد و در درصد زیادی از مبتلایان اختلال وسواسی- اجباری امکان دارد علایم این اختلال را تا آخر عمر وجود داشته باشد.

رفتار درمانی یکی از روش های درمانی مهم برای اختلال وسواسی- اجباری می باشد. در جریان اجرای رفتار درمانی از تکنیکهای مختلفی برای درمان اختلال وسواسی- اجباری استفاده می شود. از جمله مهمترین تکنیکهایی که در اجرای این روش برای درمان اختلال وسواسی- اجباری استفاده می گردد می توان به دو تکنیک مواجهه (Exposure ) و جلوگیری از پاسخ (Response prevention) اشاره نمود و معمولا اجرای این دو تکنیک همراه با هم انجام می گیرد . به عبارت دیگر در مرحله ی اول تکنیک مواجهه اجرا می گردد و سپس بعد از اجرای این تکنیک ، تکنیک جلوگیری از پاسخ اجرا می شود. در جریان اجرای تکنیک مواجهه بیمار مبتلا به اختلال وسواسی- اجباری تلاش می نماید که با کمک درمانگر با محرک ایجاد کننده ی اضطراب که شامل یک سلسله افکار تکراری و مزاحم است و اصطلاحا افکار وسواسی (Obsession ) نامیده می شود روبرو شود. همچینن در جریان اجرای تکنیک جلوگیری از پاسخ بیمار مبتلا به اختلال وسواسی – اجباری تلاش خود را برای اجتناب از این افکار و یا موقعیتهایی که این افکار را تحریک می کنند خاتمه می دهد . در جریان اجرای درمان اختلال وسواسی- اجباری علاوه بر استفاده از تکنیکهای مواجهه و جلوگیری از پاسخ از سایر تکنیکهای رفتاری مانند تکنیک مدیریت مشروط (Contingency management) ، تکنیک توفف فکر (Thought stopping ) و تکنیک های انزجاری (Aversion techniques ) نیز استفاده می شود.

منابع

Grant.J.E.(2014). Obsessive compulsive and related disorder.Oxford:oxford university   press.

                 Kennerley.H.(2017). An inttoducion to cognitive behavior theapy. New yok: sage publication

                                         donohue.(2012). Cognitive behavior therapy.New York;john wily inc.

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

1400/10/11

 

 

 

بازدیدها: 249