اختلالات شخصیتی و خطر ابتلا به اختلال افسردگی

واژه ی شخصیت (Personality ) اشاره به وجود مجموعه ای از وِیژگیها و صفات نسبتا ثابتی می نماید که از دوران کودکی و نوجوانی شکل گرفته اند و دیگران شخص را به واسطه وچود آن ویژگیها و صفات می شناسند. در رشد شخصیت عوامل  ژنیتک و محیطی تاثیر دارند. عوامل سرشتی یا عوامل مزاجی از جمله عوامل  ژنتیکی می باشند. این عوامل به هنگام تولد در نوزادان وجود دارند و در اثر تاثیر عوامل محیطی نقش آنها بتدریج در دوران های بعدی رشدی کم رنگ تر می شود . به نظر می رسد در رشد شخصیت نقش عوامل محیطی پررنگ تر از نقش عوامل ژنتیکی می باشد و از جمله عوامل محیطی که در رشد شخصیت تاثیر دارند نقش یادگیریهای مستقیم و غیر مستقیم است از جمله ی یادگیریهای مستقیم که در رشد شخصیت نقش دارند می توان به نقش یادگیری کنشی (functioal learning) اشاره نمود.فرض اساسی یادگیری کنشی آن است که رفتاری که مورد تقویت قرار می گیرد افزایش می یابد و بر عکس رفتاری که مورد تقویت قرار نمی گیرد کاهش یافته و در نهایت خاموش می گردد . از سوی دیگر در رشد شخصیت عامل یادگیریهای  غیر مستقیم یا یادگیری مشاهده ای هم مطرح است . در یادگیری مشاهده ای فرض می شود بسیاری از رفتارها از طریق مشاهده ی یک الگو فرا گرفته می شوند. بر اساس نظریه ی یادگیری اجتماعی که توسط آلپورت بندور ارایه شده است رفتارهایی که توسط الگو ارایه می شوند از طریق مشاهده فرا گرفته می شود . در نظریه ی یادگیری اجتماعی فرض بر آن است که برای آنکه فرایند یادگیری مشاهده ای اتفاق بیفتد مشاهده کننده باید انگیزه ی لازم را برای فرا گیری داشته باشد. وی همچینن باید توانایی فراگیری یا قدرت یادگیری آن رفتار را داشته باشد.با توجه به این موضوع که درجه ی فراگیری رفتارها توسط کودکان از طریق یادگیری مشاهده ای بالااست  و با توجه به آنکه طبق نظر بسیاری از نظریه های شخصیتی رشد اکثر ویژکیهای شخصیتی در دوران کودکی شکل می گیرد پس می توان کفت که یادگیری مشاهده ای ر رشد شخصیت نقش مهمی را ایفا می کند .

اختلالات شخصیتی یکی از طبقه های مهم اختلالات روان شناختی است که امکان دارد به تنهایی و یا همراه با سایر اختلالات روان شناختی مردم را مبتلا سازد. برای تشخیص اختلالات شخصیتی چندین ویژگی باید وجود داشته باشد. از جمله این ویژگیها می توان به موارد زیر اشاره نمود.

-غیرقابل انعطاف پذیر بودن ویژگیها و صفات شخصیتی

– عدم انطباق ویژگیهای شخصیتی با انتظارات فرهنگی و اجتماعی جامعه

.سن بالاتر از 18 سال

-کاهش معنادار درمیزان کارکردهای اجتماعی ، شغلی و ارتباطی 

درمان اختلالات شخصیتی معمولا سخت است و در مواقع زیادی امکان دارد ابتلا به اختلالات شخصیتی تا آخر عمر تداوم داشته باشند. یکی از عواملی که درمان اختلالات شخصیتی را مشکل می نماید عدم وجود حالت بینش (Insight) به ابتلا به این اختلالات در بسیاری از مبتلایان به اختلالات شخصیتی است و چینن عاملی سبب می شود بسیاری از مبتلایان به اختلالات شخصیتی برای درمان مراجعه نکنند . امروزه اختلالات شخصیت مختلفی شناسایی شده است . در آخرین کتابچه ی راهنمای تشخیص اختلالات روانشناختی (DSM-V) اختلالات شخصیتی در سه گروه A ، B  و C  قرار داده شده اند . در هر یک از این گروهها چند نوع اختلال شخصیتی قرار دارند که درعین حال که ویژگیهای مشترکی با هم دارند تفاوتهایی نیز با یکدیگر دارند. اختلالات شخصیتی که در هر یک از این گروهها قرار دارند عبارتند از :

گروه  A

در گروه A اختلالات شخصیتی دوری گزین (Schizoid)  ، پارانوئید (Paranoid ) و اسکیزوتایپل Schizotypial ) قرار دارند . ویژگی مشترک اختلالات شخصیتی که در طبقه ی گروه A قرار دارند وجود رفتارهای عجیب و غریب است. دو ویژگی اصلی مبتلایان به اختلال شخصیتی دوری گزین علاقه ی زیاد به انجام فعالیتهای انفرادی و عدم نشان دادن واکنش های هیجانی کافی به محرک های مختلف محیطی است. ویژگی مهم اختلال شخصیتی پارانوئید عدم اعتماد کافی به سایر اشخاص است. همچینن مبتلایان به اختلال شخصیتی پارانوئید مانند مبتلایان به اختلال شخصیتی دوری گزین در مقابل محرک های محیطی واکنش های هیجانی کافی را از خود نشان نمی دهند . مبتلایان به اختلال شخصیتی اسکیزوتایپل مانند مبتلایان به اختلال شخصیتی دوری گزین به انجام فعالیتهای انفرادی علاقه ی زیادی دارند . تفاوت مهم مبتلایان به اختلال اسکیزوتایپل یا مبتلایان به اختلال شخصیتی دوری گزین وجود برخی از اختلالات تفکر و ادراکی در بین مبتلایان به اختلال شخصیتی دوری گزین می باشد .

گروه B 

در گروهB  ، اختلالات شخصیتی مرزی (Borderline ) ، نمایشی (Histornitic ) ، خود شیفته (Narasnstic ) و ضد اجتماعی (Antisocal ) قرار دارند . ویژگی مشترک تمام اختلالات شخصیتی گروه B نیاز شدید به دریافت توجه و نشان دادن اغراق امیز حالتهای هیجانی می باشد. ویژگی مهم اختلال شخصیتی مرزی وجود حالت بی ثباتی است . این حالت بی ثباتی امکان دارد در زمینه های هیجانی ، رفتاری و ارتباطات بین فردی رخ دهد. از دیگر علایم اختلال شخصیتی مرزی احساس پوچی و وجود حالت خود آزاری می باشد. ویژگی مهم اختلال شخصیتی نمایشی نیاز شدید به دریافت توجه و نشان دادن حالت ناراحتی شدید در صورت عدم دریافت توجه از سوی دیگران است. از سوی دیگر نیاز به توجه زیاد ، احساس برتری زیاد نسبت به دیگران و پائین بودن میزان احساس همدلی از ویژگیهای مهم اختلال شخصیتی خودشیفته است. ویژگی مهم اختلال شخصیتی ضد اجتماعی عدم توجه به حقوق دیگران است . از دیگر ویژگیهای اختلال شخصیتی ضداجتماعی عدم احساس مسئولیت پذیری ، دروغگویی و عدم عبرت از اشتباهات خود در گذشته است.

گروه C 

ویژگی کلی اختلالات شخصیتی که در گروه C قرار دارند تجربه میزان بالایی از حالت اضطراب و نگرانی است. در گروه C ، اختلالات شخصیتی وابسته (Dependent ) ، اجتنابی (َAvoidance) و وسواسی (Obsessive ) قرار دارند.

 ویژگی مهم اختلال شخصیتی وابسته تمایل شدید برای واگذار نمودن تصمیم های مهم مربوط به زندگی ، به والدین و یا سایر اشخاص نزدیک می باشد. علایم اختلال شخصیتی اجتنابی به علایم اختلال شخصیتی دوری گزین شباهت دارد و تفاوت مهم این دو اختلال شخصیتی در این مورد است که در اختلال شخصیتی اجتنابی تمایل زیادی به برقراری ارتباط با دیگران وجود دارد اما ترس از طرد شدن و یا ترس از عدم پذیرش سبب می شود که شخص مبتلا بیشتر راغب به انجام فعالیتهای انفرادی باشد. ویژگی اصلی اختلال شخصیتی وسواسی علاقه ی شدید به برقراری نظم زیاد در زندگی می باشد . تمایل زیاد به پیشرفت شغلی و وجود حالت ایده ال گرایی از دیگر علایم مبتلایان به اختلال شخصیتی وسواسی است.

آگاهی به وجود ارتباط بین افسردگی و اختلالات شخصیتی از جهات زیر مهم است

-زمانی که بیماری مبتلا به اختلال افسردگی می باشد و در کنار این اختلال به یکی از انواع اختلالات شخصیتی مبتلا است و یا علایمی از یکی از انواع اختلالات شخصیتی را دارد درمانگر اختلالات روانشناختی می تواند درمانی را انتخاب نماید که علاوه بر درمان اختلال افسردگی در درمان اختلالات شخصیت نیز تا حدی موثر گردد .

– آشنایی درمانگر با انواع اختلالات شخصیتی می تواند اطلاعاتی را به وی در مورد میزان خطر ابتلای مراجعش به اختلال افسردگی را ارایه دهد .

نتایج بسیاری  از پژوهشها نشان می دهد اشخاصی که مبتلا به اختلالات شخصیتی مرزی  هستند و یا صفاتی از این نوع اختلالات شخصیتی را دارا می باشند درخطر بیشتری برای ابتلا به اختلال افسردگی قرار دارند.

همانطوریکه در سطور بالا اشاره گردید اختلال شخصیتی مرزی در طبقه ی B اختلالات شخصیتی قرار دارد .یکی از ویژگیهای مهم اختلال شخصیتی مرزی احتمال بالای انجام رفتارهای مربوط به آسیب به خود می باشد. همچینن مبتلایان به این اختلال بعد از مبتلایان به اختلال افسردگی در بالاترین سطح خطر خودکشی قرار دارند. به طوری که حدود 8 الی 10 درصد مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی اقدام به خودکشی می نمایند. میزان شیوع ابتلا به اختلال شخصیتی مرزی بالا بوده به طوری که حدود 10 درصد بیماران مراجعه کننده به کلینیکهای روان پزشکی را مبتلایان به این اختلال تشکیل می دهند و 15 الی 20 درصد بیماران بستری شده در مراگز روانپزشکی را مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی را تشکیل می دهند.در مورد علل ابتلا به اختلال شخصیتی مرزی نظریه های مختلفی ارایه شده است. از جمله ی این نظریات می توان به نظریات روان تحلیلی و نظریات روانشناخی اشاره نمود. در اکثر نظریات روان تحلیلی فرض می شود که مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی حالت خود (ٍEgo) ضعیفی را دارند و میزان سطح تحمل آنان در برابر فشارهای عصبی پایین می باشد و وجود عوامل فوق در آنان میزان آسیب پذیری آنان را در برابر خطر ابتلا به افسردگی را بیشتر می نماید. از سوی دیگر  اغلب نظریه های شناختی بر روی این موضوع تاکید می نمایند که مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی طرحواره های ناکارآمدی  (مانند طرحواره ی والدین تنبیه کننده یا طرحواره کودک پرخاشگر و اعتراض کننده )دارند و وجود این طرحواره ها نقش مهمی را در شکل گیری و نگهداری علایم این اختلال و بالا بردن آسیب پذیری برای ابتلا به اختلال افسردگی را بر عهده دارند. نظریه پردازن شناختی اعتقاد دارند سه سطح شناختی افکار خودکار ، اعتقادات واسطه ای و طرحواره ها وجود دارند که به ترتیب از سطح تا عمق ذهن یا شناخت جا کرفته اند. به نظر انان طرحواره های ناکارآمد در عمیق ترین بخش ذهن قرار دارند و اکثر آنها از تجربیات اولیه زندگی سرچشمه گرفته اند و نقش بسیار زیادی در ابتلا و یا تدوام اختلالات روان شناختی بر عهده دارند. طرحواره درمانی یکی از شاخه های شناخت درمانی است و توسط جفری یانگ ابداع شده است . عمده ترین کاربرد طرحواره درمانی در درمان اختلال شخصیتی مرزی می باشد و در این روش روان درمانی برای درمان اختلال افسردکی از تکنیکهای مختلفی مانند تکنیک اصلاح هیجانات ، تکنیک بازسازی شناختی و تکنیک شکستن الگوهای رفتاری استفاده می شود. یکی دیگر از روان درمانهای جدیدی که برای روان درمانی اختلال شخصیتی مرزی پیشنهاد شده است رفتار درمانی دیالیتیک یا به اختصار روان درمانیDBT است. روان درمانی DBT توسط مارشا لیهان(Marsha linehan)ابداع شده است. بر اساس نظریه ی زیر بنایی روان درمانی DBT ، در بیماران مبتلا به اختلال شخصیتی مرزی حالتهایی از عدم تنظیم در زمینه های هیجانی ، بین فردی ، رفتاری و شناختی وجود دارد و هدف از اجرای این نوع درمان آن است که حالتهای مربوط به عدم تنطیم در زمینه های فوق مورد اصلاح قرار دهد.

 Leahy.R.Holland .S. &. McGin.L.Treatment plan and intervention for depression and anxiety    disorders. New York: Guilford press   

Power .M.(2013).The wily handbook of mood disorders .New

 York:Wiley –Blackwell Inc

Reinecke.M.& Davison .M.(2002). Comparative treatments of depression . New York : Springer publishing company                            

 

 نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی)

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است.

آدرس دفتر روان شناسی و مشاوره دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی): تبریز ، خیابان 17 شهریور جدید ، حدفاصل خیابانهای طالقانی و ارتش ، ساختمان سینا ، طبقه ی هفتم

تلفن :04135559866

1400/4/11

 

 

بازدیدها: 271