اختلالات اضطرابی شایع در بین کودکان و نوجوانان و روشهای درمان آن

اگرچه حالت اضطراب (Anxiety) نوعی حالت هیجان طبیعی می باشد که همه ی انسانها آن را در زندگی روزمره ی خود تجربه می نمایند اما زمانی که شدت حالت اضطراب زیاد می گردد سبب ایجاد حالت های ناراحت کننده می گردد و این موضوع در کارکردهای مختلف زندگی انسان دخالت می نماید . پس می توان گفت زمانی که شدت خالت اضطراب زیاد است و در اثر شدت این حالت کارکردهای مختلف زندگی شخص از جمله کارکردهای ارتباطی ، شغلی و اجتماعی کاهش قابل توجهی یافته است احتمال ابتلا به نوعی از انواع اختلالات اضطرابی  مطرح می باشد. اختلالات اضطرابی یکی از شایعترین انواع اختلالات روانشناختی می باشند که در دوران کودکی و نوجوانی مشاهده می گردند و میزان شیوع انواع مختلف این دسته از  اختلالات روانشناختی در میان کودکان و نوجوانان بین 10 الی 32 درضد گزارش شده است. ابتلا به اختلالات اضطرابی در کودکان و نوجوانان با عوارض فراوانی همراه می باشد از جمله ی این عوارض می توان به روبرو شدن کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلالات اضطرابی با شکستهای تحصیلی و کاهش قابل توجه کارکردهای ارتباطی و اجتماعی اشاره نمود. از سوی دیگر در صورت عدم درمان اختلالات اضطرابی در دوران کودکی و نوجوانی احتمال تداوم این اختلالات در دوران بزرگسالی نیز وجود دارد.

انواع اختلالات اضطرابی در دوران کودکی و نوجوانی

بر اساس نظر آخرین راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روان پزشکی (The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) یا DSM-V انواع اختلالات اضطرابی که در دوران کودکی و یا نوجوانی مشاهده می شود به قرار زیر می باشد:

-اختلال اضطراب جدایی (Separation anxiety disorder)

-اختلال اضطراب منتشر (Generalized anxiety disorder )

-اختلال اضطراب اجتماعی (Social anxiety disorder)

-اختلال لالی انتخابی (Selective mutism disorder)

-اختلال فوبیای خاص (Specific phobias)

-اختلال پانیک (Panic disorder)

-اختلال اقورفویبا (Agoraphobia disorder)

بر طبق برخی از نتایج گزارشات پژوهشی در بین کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلالات اضطرابی از بین اختلالات فوق ابتلا به اختلال اضطراب جدایی ، اختلال اضطراب منتشر ، اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال فوبیای خاص شایعتر می باشد و لذا در این مقاله این اختلالات توضیح داده می شود.

1-اختلال فوبیای خاص (Specific phobia)

اختلال فوبیای خاص شایعترین نوع اختلالات اضطرابی است که در بین کودکان و نوجوانان مشاهده می گردد . نشانه ی اصلی ابتلا به اختلال فوبیای خاص وجود ترس شدید و غیر معمول از برخی اشیا و یا موقعیتها می باشد. بطورکلی انواع فرعی اختلال فوبیای خاص شامل فوبیای حیوانات / حشرات ( مانند سگها ، عنکبوتها) ، فوبیا از تاریکی و فوبیای خون – تزریق – آسیب می باشد. زمانی که شخصی مبتلا به یکی از انواع فرعی اختلال فوبیای خاص می گردد از روبرو شدن با برخی از اشیا و یا برخی از موقعیتهای  هراس زیادی دارد و تلاش زیادی می نماید که از آن اشیا و یا موقعیتها اجتناب نمابد و در صورت عدم توانایی برای اجتناب از آن اشیا و یا موقعیتها با ناراحتی زیادی روبرو شدن با آن موقعیتها و یا اشیا را تحمل می نماید . از نشانه های دیگر ابتلا به اختلال فوبیای خاص کاهش میزان کارآیی کودکان و نوجوانان مبتلا به این اختلال در زمینه های مختلف بخصوص زمینه های ارتباطی و تحصیلی می باشد. یکی دیگر از ویژگیهای اختلال فوبیای خاص وجود علایم بارز اضطراب در طول روز می باشد به نحوی که کودکان و نوجوانان مبتلا به این اختلال ختی در زمانی که با اشیا یا موقعیتهای تحریک کننده ترس روبرو نمی باشند سطح بالایی از اضطراب را تجربه می نمایند.

در اغلب موارد درمان اختلال فوبیای خاص دوران کودکی و نوجوانی یا استفاده از درمان شناختی – رفتاری و بخصوص با اجرای برخی از تکنیکهای رفتاری مانند تکنیک مواجهه (Exposure) انجام می گیرد. از نظر درمانگران درمان شناختی- رفتاری  اگرچه درمان اختلال فوبیای خاص دوران کودکی و نوجوانی درمان مشکلی نمی باشد  و حتی می توان با اجرای یک جلسه ی درمانی موفق به درمان این اختلال شد اما با توجه به این موضوع که اکثر مواقع راههای فرار از روبرو شدن با محرکهای تحریک کننده ی ترس  ترجیح داده می شود  لذا استقبال خوبی از آغاز درمان  وجود ندارد و میزان بسیار کمی از کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال فوبیای خاص برای درمان به مراکز درمان شناختی- رفتاری ارجاع داده می شوند.

2-اختلال اضطراب اجتماعی (Social anxiety disorder )

در اغلب مواقع علایم اختلال اضطراب اجتماعی در دوره ی نوجوانی ظاهر می شود و میزان شیوع این اختلال در بین نوجوانان زیاد می باشد به نحوی که نتایج برخی از برآوردها نشان می دهد که حدود 16 درصد نوجوانان به اختلال اضطراب اجتماعی مبتلا می باشند. نشانه ی اصلی ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی وجود اضطراب زیاد در محیطهای اجتماعی بخصوص در محیطهایی است که شخص برای اولین بار در آن محیطها حضور پیدا می کند می باشد.  کودکان و نوجوانانی که مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی می باشند در موقع حضور در محیطهای اجتماعی اضطراب زیادی را تجربه می کنند و از احتمال آنکه رفتارها و گفتارهای آنان مورد قضاوت منفی دیگران قرار گیرد ترس زیادی دارند . وجود چینن ترسی سبب می شود که مبتلایان به اختلال اضطراب اجتماعی از حضور در بسیاری از موقعیتهای اجتماعی اجتناب نمایند  و یا با حالت ناراحتی زیاد حضور در آن محیطها را تحمل کنند.

اگرجه وجود اضطراب خفیف در موقعیتهای اجتماعی موضوعی بهنجار در بین کودکان و نوجوانان می باشد اما کودکان و نوجوانانی که مبتلا به اختلال اضطزاب اجتماعی می باشند در اکثر موقعیتهای اجتماعی اضطراب مداومی را تجربه می کنند و علایم جسمانی و روانشناختی اضطراب را نشان می دهند. از سوی دیگر ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی  سبب می شود که افت قابل توجهی در کارکردهای مختلف زندگی شخص مبتلا ایجاد گردد. در طبقه بندی تشخیصی DSM-V تاکید شده است که برای تشخیص ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی لازم است که ترس تجربه شده ناشی از حضور در موقعیتهای اجتماعی خارج از حد معمول باشد و در کارکردهای مختلف زندگی اسیب قابل توجهی  بوجود آید.

در کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی علایم ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی با حالتهای مختلفی مانند ناتوایی برای غدا خوردن در جلوی دیگران ،ناتوایی با آغاز گفتگو با دیگران و داشتن مشکل برای مطرح نمودن سوالات در کلاس نشان داده می شود.

علایم اختلال اضطراب اجتماعی را باید از علایم اختلال لالی انتخابی (Mutisum) و علایم اختلال شخصیت اجتنابی (Avoiduc personality disorder) متمایز نمود. برای نمونه یکی از موارد تمایز علایم اختلال اضطراب اجتماعی با علایم اختلال لالی انتخابی آن است که میزان شدت علایم در اختلال لالی انتخابی بسیار زیادتر از میزان شدت علایم در اختلال اضطراب اجتماعی می باشد به نحوی که مبتلایان به اختلال لالی انتخابی تنها با اعضای خانواده صبحت می نمایند و در محیط خارج از خانواده صبحت نمی نمایند و به سوالات دیگران پاسخی نمی دهند. همچینن یکی از تفاوتها بین علایم اختلال اضطراب اجتماعی و علایم اختلال شخصیتی اجتنابی آن است که مبتلایان به اختلال شخصیتی اجتنابی ترس زیادی از طرد شدن و عدم پذیرش در محیطهای اجتماعی دارند اما مشکل مهم مبتلایان به اختلال اضطراب اجتماعی ترس از مورد انتقاد قرار گرفتن و ترس از انجام کارهایی است که انجام آن کارها مورد شرمندگی آنها گردد.

درمان شناختی – رفتاری درمانی موثر برای اختلال اضطراب اجتماعی می باشد و در این درمان بخصوص بر استفاده از تکنیکهای مواجهه (Exposure) و آموزش مهارتهای اجتماعی (Social skills training)  تاکید می شود.

3-اختلال اضطراب جدایی (Separation anxiety disorder)

مبتلایان به اختلال اضطراب جدایی میزان اضطراب زیادی را به هنگام جدا شدن از والدین و یا جدا شدن از اشخاصی که به آنها دلبسته می باشند تجربه می نمایند. بر اساس طبقه بندی تشخیصی DSM-Vبرای تشخیص اختلال اضطراب جدایی لازم است که کودک مبتلا بیشتر از 6 سال سن داشته باشد و این شرط به این خاطر است که وجود حالت دلبستگی در کودکان زیر 6 سالگی به عنوان یک پدیده ی طبیعی رشدی مطرح است. از جمله نشانه های کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی عدم تمایل برای حضور در موقعیتهایی است که همراه با والدین خود نمی باشند ، اجتناب از تنها ماندن و نگرانی در مورد آسیب دیدن والدین ، احتمال مشاهده ی کابوسهای مکرر که موضوع آنها در مورد جدایی می باشد ، عدم تمایل به خوابیدن در اتاق خود ، نرفتن به مدرسه و مکالمه های تلفنی مکرر با والدین هنگامی که در کنار والدین نمی باشند از دیگر علایم ابتلا به اختلال اضطراب جدایی می باشد.

یکی از علایم مهم ابتلا به اختلال اضطراب جدایی وجود علایم جسمانی و روانشناختی اضطراب بخصوص زمانی که حالت جدایی را تجربه می نمایند و یا زمانی که پیش بینی می کنند که از والدین خود جدا خواهند شد است.

 

4-اختلال اضطراب منتشر (Generalized anxiety disorder)

علامت مهم ابتلا به اختلال اضطراب منتشر در کودکان و نوجوانان همانند علامت مهم ابتلا به اختلال اضطراب منتشر در بزرگسالان وجود نگرانی زیاد در مورد موضوعات مختلف است . در کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال اضطراب منتشر موضوع این نگرانی می تواند در زمینه های مختلفی مانند سلامتی خود و اعضای خانواده ، موضوعات تحصیلی ، نحوه ی تغییر در نقشه ها و برنامه های روزانه ، راههای رسیدن به کارکردهای عالی ، مشکلات جهانی و آینده باشد. برای تشخیص اختلال اضطراب منتشر لازم است که کودکان و نوجوانان مبتلا به این اختلال حالت نگرانی زیاد را در اکثر روزها تجربه نمایند و کنترل لازم بر روی این حالت روانشناختی نداشته باشند. همچینن برای تشخیص اختلال اضطراب منتشر لازم است کودکان و نوجوانان مبتلا به این  اختلال حداقل یکی از علایم فیزیولوژیکی یا رفتاری مانند حالت تنش های عضلانی  ، بیخوابی  و بیقراری را نشان دهند.

امروزه درمان شناختی- رفتاری به عنوان یکی از درمان های اصلی اختلال اضطراب منتشر مطرح می باشد. در این نوع درمان هدف اصلی آن است که مبتلایان به این اختلال بتوانند بعد از اتمام این نوع درمان خطاهای شناختی خود را شناسایی نموده و تفاسیر شناختی مناسب تری از رویدادهای ناراحت کننده ای که برای آنها اتفاق افتاده را  داشته باشند. همچینن در طول درمان شناختی -رفتار اختلال اضطراب منتشر از برخی تکنیکهای رفتاری مانند تکنیک آرمیدگی (Relaxation ) و تکنیک مواجهه (Exposure)  نیز استفاده می شود.

5-اختلال لالی انتخابی (Selective mutism)

اختلال لالی انتخابی یکی دیگر از اختلالات اضطرابی می باشد که در دوران کودکی و نوجوانی مشاهده می گردد . علامت اصلی اختلال لالی انتخابی ناتوایی در صبحت نمودن در موقعیتهای خاص می باشد در حالی که مبتلایان به این اختلال در در برخی از موقعیتهای دیگر مانند محیطهای خانوادگی به صورت عادی صبحت می کنند. علایم اختلال لالی انتخابی را تا حدی می توان شیبه به علایم اختلال اضطراب اجتماعی دانست با این تفاوت که میزان شدت علایم این اختلال شدیدتر از علایم اختلال اضطراب اجتماعی می باشد.

درمان

برای درمان اختلالات اضطرابی کودکان و نوجوانان از درمانهای دارویی و یا از روان درمانی و در برخی از مواقع از ترکیب دارو درمانی و روان درمانی استفاده می گردد. از دارو درمانی بیشتر زمانی استفاده می گردد که میزان شدت علایم اختلالات اضطرابی کودکان و نوجوانی زیاد می باشد و برعکس زمانی از روان درمانی برای درمان اختلالات اضطرابی کودکان و نوجوانان استفاده می شود که میزان شدت علایم این اختلالات در سطح خفیف تا متوسط می باشد. نتایج پژوهشهای انجام گرفته تاثیر مثبت استفاده از داروهایی که در دسته ی داروهای بازدارنده ی بازجدب سروتونین می باشند را در کاهش علایم اختلالات اضطرابی کودکان و نوجوانان را اثبات نموده است . این دسته از داروها در دسته ی داروهای ضد افسردگی قرار دارند و اصطلاحا داروهای SSRI نامیده می شوند. داروهای SSRI علاوه بر آنکه در درمان اختلالات اضطرابی کاربرد دارند در درمان اختلال افسردگی و اختلال وسواسی- اجباری نیز موثر می باشند. در بسیاری از مواقع برای رفع علایم اختلالات اضطرابی کودکان و نوجوانان از داروهای ضد اضطرابی (Anitanxiety drugs) بخصوص داروهایی که در دسته ی داروهای بنزودیازپینی قرار دارند نیز استفاده می شود.

روان درمانگران برای روان درمانی اختلالات اضطرابی کودکان و نوجوانان از روشهای مختلفی استفاده می نمایند . نتایج پژوهشها ی مختلف کارآمد بودن نوعی روان درمانی که به نام روان درمانی شناختی – رفتاری نامیده می شود را بیشتر از سایر روان درمانیها مورد تائید قرار داده است. بر اساس نتایج برآوردهایی که در مورد میزان کارآمدی روان درمانی شناختی – رفتاری در درمان اختلالات اضطرابی کودکان و نوجوانان انجام گرفته میزان کارآمد بودن این نوع روان درمانی در درمان اختلالات اضطرابی کودکان و نوجوانان حدود 60 درصد برآورد شده است.

روان درمانی شناختی – رفتاری (Cognitive- behavioral therapy) که اصطلاحا به نام CBT نامیده می شود نوعی روان درمانی ساختار یافته و تجربی است و جلسات درمانی آن برای درمان اختلالات اضطرابی بطور متوسط بین 12 الی 15 جلسه می باشد . هر جلسه ی درمانی حدود 45 الی 50 دقیقه طول می کشد و جلسات درمانی معمولا به صورت هفتگی برگزار می گردد. با توجه به این موضوع که درمان شناختی- رفتاری درمانی ساختار یافته است لذا روند درمان از اصول ثابتی پیروی می نماید.  دو جلسه ی اول روان درمانی شناختی – رفتاری اختصاص به ارزیابی (Assessment) و طرح ریزی درمان دارد و در طی این دو جلسه درمانگر شناختی – رفتاری اطلاعات فروانی در مورد مشلکلات مراجع و نوع خطاهای شناختی وی بدست می آورد . همچینن در طول این دو جلسه درمانگر شناختی- رفتاری تلاش می کند اطلاعاتی در مورد نقاط قوت و ضعف مراجع بدست آورد. یکی از ویژگیهای روان درمانی شناختی – رفتاری آن است که تکنیکهایی که درمانگر برای درمان از آنها استفاده می نماید بر اساس نتایجی است که از مرحله ی ارزیابی بدست می آید می باشد. روان درمانگران شناختی – رفتاری در این نوع روان درمانی برای درمان اختلالات اضطرابی کودکان و نوجوانان از تکنیکهای مختلفی مانند تکنیک آرمیدگی (Relaxation techniques) ، تکنیک بازسازی شناختی ، تکنیک آموزش روانشناختی ، تکنیک حل مساله و تکنیک مواجهه با موقعیتهای تحریک کننده ی اضطراب استفاده می نمایند.

منابع

                                             E.Buietal.(2020).Clinical handbook of anxiety disorder.New York: Humana press

K. S.Dobson.& . D.J.Dozois.(2019).Handbook of cognitive – Behavioral Theraipes. New York: The Guilford press

         G.Hofmann.(2014).The wiley handbook of cognitive behavioral therapy. New York : John wiley & sons

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی)

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است.

آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور جدید، بالاترتقاطع از خیابان طالقانی،برج سینا، طبقه ی هفتم

تلفن:04135559866 و09144015140

 

بازدیدها: 5141