علایم اختلال شخصیت مرزی و روشهای درمان آن

یکی از انواع اختلالات روانشناختی که خود شخص مبتلا ، جوامع و خانواده ها را با چالشهای مهمی روبرو می نماید اختلالات شخصیتی می باشند . برای درک بهتری از مفهوم اختلالات شخصیتی لازم است با تعریف واژه ی شخصیت بهتر آشنا شویم. از واژه ی شخصیتی تعاریف مختلفی به عمل آمده است. یکی از این تعاریف بیان می کند که شخصیت عبارت است از مجموعه رفتارها ی نسبتا دائمی شخص است که وی آنها را در موقعیتهای مختلفی انجام می دهد به نحوی که اشخاص دیگر به کمک این رفتارها شخص را می شناسند. رشد شخصیتی از زمان قبل از تولد آغاز می شود . به عبارت دیگر نوزادی که متولد می شود ویزگیهایی رفتاری خاصی را با خود به این دنیا می آورد که رفتارهای وی را متمایز از رفتارهای نوزادان دیگر می نماید. این ویژگیهای رفتاری اصطلاحا ویژگیهای سرشتی (Temperament ) نامیده می شود . ویژگیهای سرشتی انواع مختلفی دارند. از جمله ی این ویژگیها می توان به ویزگی سرشتی کناره جویی (Withdrawl ) و ویزگی سرشتی مقاومت رفتاری اشاره نمود. ویزگیهای سرشتی در اثر تاثیر محیط تغییراتی را پیدا می نمایند و با رشد کودک اثر عوامل سرشتی بر روی رفتارهای وی کاهش می یابد. در رشد شخصیت علاوه بر عوامل سرشتی عوامل محیطی نیز نقش دارند از جمله عوامل محیطی تاثیر گذار که در رشد شخصیت تاثیر دارند می توان به نقش والدین ، همسالان و معلمان اشاره نمود. برای نمونه روشهایی که والدین برای تربیت کودکان خود استفاده می نمایند نقش مهمی در رشد شخصیتی کودکان دارند.

اختلالات شخصیتی زمانی تشخیص داده می شوند که ویزگیهای شخصیتی شخص ناسازگار ، انعطاف ناپذیر و با ویژگیهای فرهنگی جامعه ای که شخص در آن رشد یافته است مناسبتی نداشته باشند. بر اساس طبقه بندی انجمن روانپزشکی آمریکا یا DSM-Vاختلالات شخصیتی در سه طبقه ی کلی A ،B و C قرار گرفته اند و هر کدام از این طبقات شخصیتی شامل انواع مختلف اختلالات شخصیتی می باشند . ویژگی کلی اختلالات شخصیتی که طبقه ی A قرار دارند وجود  رفتارهایی است که بیشتر مردم آنها را رفتاری عجیب و غریب می دانند. در طبقه ی اختلالات شخصیتی A اختلالا ت شخصیتی پارانوئید ، اسکیزوئید و اسکیزوتایپل قرار دارند. ویژگی عمده ی اختلالات شخصیتی که در طبقه ی اختلالات شخصیتی B قرار دارند ابراز شدید حالتهای هیجانی در موقعیتهای مختلف و داشتن حالتهای نمایشی می باشد. در طبقه ی B اختلالات شخصیتی سه نوع اختلال شخصیتی مرزی ، خودشیفته و نمایشی قرار دارند. ویژگی مشترک اختلالات شخصیتی گروه C وجود حالتهای اضطراب و ترس می باشد و در این طبقه ، اختلالات شخصیتی وسواسی- جبری ، وابسته و اجتنابی قرار دارند .

در این مقاله تلاش دارم علایم اختلال شخصیتی مرزی را توضیح دهم و به چند روش درمانی موثر برای اختلال شخصیتی مرزی اشاره نمایم.

برخی از علایم تشخیصی اختلال شخصیتی مرزی

اختلال شخصیتی مرزی از جمله اختلالات شدید شخصیتی می باشد که با علایم و نشانه های مختلفی همراه است . برخی از نشانه های تشخیصی اختلال شخصیتی مرزی عبارتند از :

1-وجود مشکلات مهم در تنظیم حالت هیجانی : حالت تنظیم هیجانی به حالتی گفته می شود که در آن حالت شخص در مقابل محرکات مختلف بیرونی و درونی نه با حالت هیجانی زیاد و نه با حالت عدم هیجان پاسخ می دهد. در اشخاصی که مبتلا به اختلال شخصیتی مرزی می باشند حالت تنظیم هیجانی در مواقع مختلف بخصوص زمانی که شخص با محرکهای استرس زای شدید روبرو می شوند به هم می خورد.

2-ناتوایی در کنترل تکانه ها: تکانه ها حالتهایی هستند که به صورت لحظه ای به ذهن شخص می آیند و عمل به آنها می تواند سبب ایجاد نتایج بسیار ناخوشایندی برای شخص گردد. تعاریف مختلفی برای حالت تکانه ای به عمل آمده است. در اکثر این تعاریف حالت تکانه ای به عمل بدون تفکر تشیبه شده است. مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی در زمینه ی کنترل تکانه ها با مشکلات زیادی روبرو می باشند و نمونه هایی از این مشکلات را می توان در زمینه های مختلف مانند انجام رفتارهای پرخطر چون رانندگی های خطرناک مشاهده نمود.

3-وجود حالت بی ثباتی در زمینه های ارتباطی ، خلقی ، هیجانی و رفتاری : یکی از علایم مهم اختلال شخصیتی مرزی وجود بی ثباتی در زمینه های مختلف از جمله زمینه های هیجانی و ارتباطی است. وجود چینن حالت بی ثباتی سبب می شود که بخصوص اعضای خانواده ی این بیماران با رفتارهای غیر قابل پیش بینی آنان در زمانهای مختلف روبرو شوند . همچینن وجود چینن حالت بی ثباتی سبب می گردد که دیگران تمایل چندانی به برقراری ارتباط با آنان نداشته باشند.

4-احتمال تجربه ی حالت های روان پریشی (مانند حالت های هذیان و توهم) زود گذر بخصوص به هنگام روبرو شدن با رویدادهای مهم استرس زای زندگی

5-وجود مشکلاتی در زمینه ی احساس هویت (Identity ) : اشخاص مبتلا به اختلال شخصیتی مرزی مشکلات فراوانی در زمینه ی احساس هویت دارند . وجود مشکلاتی در زمینه ی احساس هویت در مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی سبب می شود که برای نمونه آنان سوالات زیادی در زمینه ی معنای زندگی خود داشته باشند و همچینن در دوره های مختلفی از زندگی خود احساس سردرگمی و احساس پوچی نمایند.

6- حالت آسیب زدن به خود (Self – injury ) : یکی از علایم مهم مبتلایان به اختلال شخصیت مرزی حالت آسیب زدن به خود می باشد. بیماران مبتلا به اختلال شخصیت مرزی با روش های مختلف از جمله سوزندان بخش هایی از بدن به وسیله ی سیگار و یا زخمی نمودن بخش هایی از بدن به وسیله کشیدن تیغ اقدام به آسیب زدن به خود می نمایند. برخی از روانشناسانی (برای نمونه کلبرگ ) که در زمینه ی علل ابتلا به اختلال شخصیت مرزی پژوهش هایی را انجام داده اند اعتقاد دارند که یکی از علل اقدام مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی به آسیب زدن به خود وجود دردهای روانشناختی زیاد به علت ابتلای همزمان آنان به اختلال افسردگی اساسی می باشد.

7-اقدام به خودکشی های مکرر : در تاریخچه ی زندگی اشخاص مبتلا به اختلال شخصیتی مرزی اقدام به خودکشی های مکرر وجود دارد . بر طبق برخی از برآوردهای انجام گرفته مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی بعد از مبتلایان به اختلال افسردگی و اختلال وابستگی به الکل بیشترین  اقدام به خودکشی را دارند.

8-حالتهای مکرر دلتنگی و اضطراب: مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی در مقایسه با سایر اشخاص حالتهای اضطراب و دلتنگی بیشتری را در موقعیتهای مختلف نشان می دهند . بطورکلی یکی از ویژگیهای مهم مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی روبرو شدن آنان با تغییرات مکرر حالت های خلقی ( مانند حالت اضطراب و دلتنگی ) می باشد . زمان روبرو شدن با این تغییرات امکان دارد چند دقیقه و یا چند ساعت از روز باشد .در مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی روبرو شدن با حالتهای مکرر دلتنگی و اضطراب امکان دارد با کاهش میزان ارتباطات متقابل و یا ایجاد تعارضات با اعضای خانواده همراه باشد.

9-احساس حالت پوچی مزمن: بیماران مبتلا به اختلال شخصیتی مرزی احساس های مکرر از حالت پوچی دارند . آنان در بسیاری از مواقع زندگی خود را بدون معنا تصور می نمایند. بنظر می رسد یکی از علل مهم ایجاد احساس حالت پوچی در بیماران مبتلا به اختلال شخصیت مرزی وجود مشکلاتی است که آنان در زمینه احساس هویت دارند.

درمان

با توجه به این موضوع که یکی از ویژگیهای مهم مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی عدم وجود حالت بینش (Insight) به بیماری می باشد لذا درصد پائینی از مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی برای درمان مراجعه می نمایند و بیشتر مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی به خاطر رفع مشکلات خانوادگی و نه برای درمان علایم اختلال خود به درمانگاههای روانپزشکی و یا مراکز مشاوره مراجعه می کنند. 

 درمان اصلی اختلال شخصیتی مرزی روان درمانی می باشد و انواع مختلف روان درمانی ( مانند روانکاوی ، روان تحلیلی و روان درمانیهای مختلف شناختی – رفتاری ) برای درمان اختلال شخصیتی مرزی پیشنهاد شده است. از بین روان درمانیهای مختلف ، درمان شناختی – رفتاری یا CBT برای درمان اختلال شخصیتی مرزی موثرتر می باشد . درمان شناختی -رفتاری یا CBT توسط آرئون بک ابداع شده است. درمان CBT ابتدا برای درمان اختلال افسردگی بکار رفت اما بتدریج حوزه ی استفاده ی این درمان گسترش یافت و امروزه از این نوع درمان برای درمان برخی از انواع اختلالات شخصیتی استفاده می شود . درمان شناختی -رفتاری درمانی کوتاه مدت و ساختار یافته است. کوتاه مدت بودن این نوع درمان به این معنا است که تعداد جلسات درمان معمولا بین 12 الی 15 جلسه ی هفتگی می باشد. همچینن ساختار یافته بودن درمان شناختی – رفتاری به این معنا است که برای هر یک از اختلالاتی که به کمک این نوع درمان بهبودی امکان پذیر است بسته های درمانی وجود دارد و هر یک از درمانگران شناختی – رفتاری با کمک استفاده از این روش درمانی به نتایج تقریبا مشابهی می رسند. هدف عمده از بکار بردن درمان شناختی – رفتاری کمک به مراجع است تا انواع خطاهای شناختی خود را مورد تشخیص قرار داده و روشهایی را برای مقابله با این خطاهای شناختی بکار ببرد.

امروزه درمانگران شناختی – رفتاری در درمان اختلال شخصیتی مرزی ترجیح می دهند به جای استفاده از درمان شناختی – رفتاری یا CBT از انواع جدید این نوع درمان که اصطلاحا درمانهای رفتاری موج سوم نامیده می شوند استفاده نمایند . از جمله درمان های موج سوم رفتاری که برای درمان اختلال شخصیتی مرزی موثر می باشند می توان به رفتار درمانی دیالتیک (DBT)و درمان پذیرش- تعهد یا درمان ACT اشاره نمود . درمانگران این روشها تلاش دارند به جای آنکه بیماران افکار و اعتقادات منفی خود را شناسایی نموده و به جای آنها افکار و اعتقادات متناسبی را جایگزین نمایند نحوه تفسیر خود را نسبت به رویدادهای ناخوشایند ی که برای آنها اتفاق افتاده است را تغییر دهند.

در برخی از مواقع درمانگرانی که اقدام به درمان مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی می نمایند امکان دارد در کنار روان درمانی برای رفع برخی از علایم روانشناختی مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی ( مانند حالت بی ثباتی هیجانی و رفتاری ، علایم افسردگی و اضطراب ) بیماران خود را برای درمان دارویی به روان پزشک ارجاع دهند . روانپزشک در چینن مواقعی امکان دارد بر اساس علایمی که مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی نشان می دهند داروهای مختلفی مانند داروهای ثابت کننده ی خلق( مانند داروی ولپرانیت سدیم ) و یا برخی از داروهای ضدافسردگی را تجویز نماید

 منابع

                    Dobson.K. &.Dozois.D. (2010). Handbook of cognitive – behavioral therapies .New York:Guiford press

                   Dobson.D.(2009). Evidance – based practice of cognitive behavioral therapy .New York : Guiford press

                                 Krawitz.R.& Watson.C.(2003).Borderline personality disorder .Oxford :Oxford university press

Jeste.D.&. etal.(2013).Diagnostic And Statistical Manual of Mental disorder.DSM-5.Washtion :American psychiatric Association

                                               Magnavita.J.(2004). Handbook of personality disorder. Hoboken: John Wiley & Sons Inc

تالیف : دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است.

97/7/3

دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی ): تبریز ، خیابان 17 شهریور جدید ، بالاتر از تقاطع خیابان طالقانی ، برج سینا ، طبقه ی هفتم ،

تلفن : 04135559866

بازدیدها: 2026