علایم اختلال انفجاری متناوب (Intermittent Explosive disorder ) و روشهای درمان آن

علایم اختلال انفجاری متناوب (Intermittent Explosive disorder ) و روشهای درمان آن 

برای طبقه بندی اختلالات روانشناختی انجمن روانپرشکی آمریکا و سازمان بهداشت جهانی دو نوع طبقه بندی مستقلی را ارایه داده اند که مورد توجه اکثر روانپزشکان و روانشناسان قرار گرفته است . درطبقه بندی انجمن روانپزشکی آمریکا که اصطلاحا به نام DSM نامیده می شود و آخرین تجدید نظر آن در سال 2013 میلادی انجام گردیده است اختلالات روانشناختی در طیفهای مختلف مانند اختلالات مربوط به طیف وسواس و یا اختلالات مربوط به اسکیزوفزنیا و سایر اختلالات روانشناختی قرار داده شده اند.

 در طبقه بندی تشخیصی DSM-V اختلال انفجاری متناوب در طبقه ای به نام اختلالات گسیختگی ،کنترل تکانه و سلوک (Disruptive , Impulse-Control , and Conduct Disorders )قرار گرفته است. علامت اصلی اختلال انفجاری متناوب وجود ناتوایی در کنترل حالتهای تکانه ای بخصوص تکانه ی پرخاشگری می باشد. اشخاصی که مبتلا به اختلال انفجاری متناوب می باشند حالتهای پرخاشگری شدید را به صورت متناوب نشان می دهند . اگرچه حالتهای پرخاشگری این دسته از بیماران بیشتر به صورت فیزیکی می باشد اما در برخی از اوقات آنان حالت پرخاشگری کلامی را نیز نشان می دهند. یکی از ملاکهای مهم برای تشخیص اختلال انفجاری متناوب آن است که حالتهای پرخاشگری حداقل دو بار در هفته مشاهده گردد. در بیشتر اوقات حالت پرخاشگری مبتلایان به اختلال انفجاری متناوب به سوی اشخاص هدایت می شوند و در برخی از اوقات جهت پرخاشگری آنان به سوی اموال اشخاصی است که نسبت به آنها به صورت مکرر حالت خشم پیدا می نمایند.

یکی از ملاکهای مهم برای تشخیص اختلال انفجاری متناوب شدت زیاد حالت های تحریک پذیری و پرخاشگری می باشد و امکان دارد این حالتها به صورت مکرر مشاهده شوند .برای تشخیص اختلال انفجاری متناوب شدت حالت تحریک پذیری و پرخاشگری این بیماران باید به حدی باشد که درارتباطات بین فردی آنان مشکلات زیادی را فراهم نماید و یا سبب ایجاد مشکلات قانونی برای آنان گردد.

ابتلا به اختلال انفجاری متناوب امکان دارد در تمام سنین به غیر از کودکانی که درسن زیر 6 سال قرار دارند رخ دهد.

اگرچه حالت تحریک پذیری و حالت پرخاشگری در بسیاری از بیماران مبتلا به اختلالات روان پزشکی (مانند انواع اختلالات روان پریشی ، برخی از انواع اختلالات شخصیتی مانند اختلال شخصیتی ضد اجتماعی ) مشاهده می گردد اما در مبتلایان به اختلال انفجاری متناوب نشان دادن حالتهای پرخاشگری شدید و تجربه ی حالتهای تحریک پذیری مکرر علامت اصلی ابتلا به این اختلال می باشد و شدت این حالتها در مقایسه با سایر اختلالات بیشترمی باشد.

معمولا دوره های تحریک پذیری و انجام حالتهای خشونت آمیز مبتلایان به اختلال انفجاری متناوب کمتر از سی دقیقه طول می کشد . در بسیاری از مواقع حالتهای تحریک پذیری بیماران مبتلابه اختلال انفجاری متناوب در پی روبرو شدن با محرکهای تحریک کننده خفیف محیطی رخ می دهد.

میزان شیوع اختلال انفجاری متناوب کاملا مشخص نشده است. بر اساس نتایج یک برآوردی که در مورد میزان شیوع اختلال انفجاری متناوب انجام گرفته شده است معلوم گردیده است که حدود 7/2 درصد مردم علایم کامل اختلال انفجاری متنناوب را دارند.

اکثر مبتلایان به اختلال انفجاری متناوب درسنین جوانی به این اختلال مبتلا می شوند و بندرت بعد از سن 40 سالگی علایم اختلال انفجاری متناوب ظاهر می شود بر طبق نتایج برآوردهای مختلف میزان شیوع اختلال انفجاری متناوب در بین مردان به صورت معناداری بیشتر از میزان مبتلایان به این اختلال در بین زنان می باشد.

در ابتلا به اختلال انفجاری متناوب نقش عوامل محیطی بارزتر از نقش عوامل ژنتیک می باشد. بررسی تاریخچه ی زندگی مبتلایان به اختلال انفجاری متناوب نشان می دهد که بخش قابل توجهی از مبتلایان به این اختلال در طول دو دهه ی اول زندگی خود با رویداد یا رویدادهای تروماتیک روبرو شده اند .

عوامل بیوشیمیایی نیز در افزایش خطر ابتلا به اختلال انفجاری متناوب نیز نقش دارند. برای نمونه در این زمینه معلوم شده است در مبتلایان به اختلال انفجاری متناوب میزان آزاد سازی نوعی ناقل عصبی که سروتونین نام دارد کاهش قابل توجه ای می یابد. ناقلهای عصبی موادی هستند که در مناطق مختلفی از مغز آزاد می شوند و نقش مهمی در انتقال پیامهای عصبی را بر عهده دارند. یکی دیگر از عملکردهای مهم ناقل های عصبی تاثیرات آنها بر روی رفتارها و حالتهای روانشناختی می باشد. کاهش آزاد شدن میزان ناقل عصبی سروتونین در ابتلا به اختلال افسردگی و در ابتلا به اختلال وسواسی- جبری نقش دارد. نتایج پژوهشهای مختلف نشان می دهد داروهایی که میزان ناقل عصبی سروتونین را در مغز به روشهای مختلف از جمله تحریک نمودن برخی از سلولهای عصبی که این ناقل عصبی را آزاد می نمایند برای آزاد سازی بیشتر این ناقل عصبی و یا جلوگیری نمودن از بازجذب ناقل عصبی سروتونین توسط سلولهای آزاد کننده این ناقل عصبی می توانند علایم اختلال افسردگی و اختلال وسواسی- جبری را کاهش دهند.

کاهش میزان ناقل عصبی در اشخاصی که اقدام به خودکشی می نمایند نیز مشاهده می شود.

میزان شیوع اختلال انفجاری متناوب در تمام کشورهای جهان به صورت یکسان نمی باشد. برای نمونه در این زمینه معلوم شده است که میزان اشخاصی که به اختلال انفجاری متناوب مبتلا می باشند در کشورهای آسیایی و برخی از کشورهای اروپایی به میزان معناداری کمتر از مبتلایان به این اختلال در کشور آمریکا می باشند.

اختلالاتی که در مبتلایان به اختلال انفجاری متناوب در مقایسه با اشخاص سالم به صورت زیادتری مشاهده می شوند شامل اختلالات افسردگی ، اختلالات اضطرابی ، اختلال شخصیتی ضد اجتماعی و اختلال شخصیتی مرزی می باشد.

بسیاری از بیماران مبتلا به اختلال انفجاری متناوب تمایلی برای درمان دارند. یکی از علل این موضوع آن است که آنان از طریق مکانیسم دفاعی فرافکنی تلاش می نمایند علت فوران حالت خشم خود را به گردن دیگران بیندازند و خود را در این زمینه بی گناه جلوه دهند .

از سوی دیگر برخی از بیماران مبتلا به اختلال انفجاری امکان دارد از نظر قدرت شناختی ضعیف باشند و توان لازم را برای ارایه ی روش های مقابله ای (Coping methods ) مناسب در برابر محرکهای محیطی معمول که سبب تحریک حالت خشم شدید در آنها می شود را نداشته باشند.

 درمان

الف : درمان دارویی

برای درمان اختلال انفجاری متناوب از روش های درمان دارویی و روان درمانی استفاده می شود. داروهایی که برای درمان اختلال انفجاری متناوب می توانند مورد استفاده قرار بگیرند شامل داروهای ثبات دهنده ی خلق (Mood stabilize  ) مانند داروی سدیم والپرانیت و داروهای ضد افسردگی بخصوص آن دسته از داروهای ضد افسردگی که بیشترین تاثیر را درافزایش آزاد سازی ناقل عصبی سروتونین دارند می باشند.

ب: روان درمانی

روان درمانیها به مجموعه ای گسترده از روش ها گفته می شود که هدف عمده از انجام این روش ها بوجود آوردن تغییراتی در مراجعان در زمینه های مختلف از جمله تغییرات شناختی ، رفتاری و هیجانی است . ایجاد چینن تغییراتی می تواند منجز به حالت تنظیم هیجانی گردیده و در نهایت شدت مشکلات روانشناختی را کاهش دهد. از حدود دو قرن پیش به این سو روش های مختلف روان درمانی برای درمان اختلالات روانشناختی ابداع شده است . بر اساس نتایج یک برآوردی که در این زمینه انجام گردیده است امروزه بیشتر از 300 نوع روان درمانی وجود دارد .

چندین نوع روان درمانی برای درمان اختلال انفجاری پیشنهاد شده است از بین این روش ها نوعی روان درمانی که به نام درمان شناختی – رفتاری (Cognitive -Behavioral therapy ) معروف است در درمان اختلال انفجاری متناوب به صورت بیشتری مورد استفاده قرار می گیرد . درمان شناختی – رفتاری یکی از انواع درمانهای کوتاه مدت و ساختار یافته است که امروزه برای درمان بسیاری از اختلالات روانشناختی کاربرد دارد. درمان شناختی- رفتاری در حدود 50 سال پیش توسط آرئون بک (Aron Beck) که یک روانپزشک آمریکایی بود برای درمان اختلال افسردگی بکاررفت و بتدریج حوزه ی کاربرد این نوع روان درمانی گسترش یافت . امروزه از درمان شناختی – رفتاری برای درمان بسیاری از اختلالات روانشناختی ( مانند اختلال افسردگی ، اختلال وسواسی – جبری ، اختلالات اضطرابی و اختلالات تکانه ای ) استفاده می شود.

اولین مرحله ی درمان شناختی – رفتاری مرحله ی انتخاب بیمار برای اجرای درمان شناختی – رفتاری است . از جمله شرایطی که در این مورد درمانگر شناختی -رفتاری باید به آن توجه داشته باشد می توان به موارد زیر اشاره نمود: 

1-داشتن میزان تحصیلات حداقل تا سطح اول دبیرستان

2- وجود شدت خفیف تا متوسطی از اختلال

3- علاقه ی بیمار برای آغاز و ادامه ی درمان

4-امکان پذیربودن کاربرد درمان شناختی – رفتاری برای اختلالی که بیمار به آن مبتلا می باشد

 مرحله ی ارزیابی اولین بخش درمان شناختی – رفتاری است که معمولا شامل دو جلسه ی درمانی می باشد. هدف از اجرای مرحله ی ارزیابی ، شناسایی علایم و نشانه های بیماری و در کنار آن شناسایی مشکلات مهمی که بیمار در زندگی خود با آنها روبرو است می باشد. مرحله ی ارزیابی  بیشتر به کمک اجرای مصاحبه انجام می گیرد. اجرای مصاحبه سبب می شود نشانه ها و مشکلات مختلف مراجع شناسایی شوند.  درمانگران شناختی – رفتاری در طول مرحله ی ارزیابی به غیر از مصاحبه از وسایل مختلفی مانند پرسشنامه ها و مشاهده نیز استفاده می نمایند.

بعد از آنکه مرحله ی ارزیابی تکمیل شد و نوع اختلالی که مراجع به آن مبتلا می باشد شناسایی گردید  پرونده ای برای درمان از سوی درمانگرشناختی – رفتاری  تهیه می شود. در این پرونده درمانگر شناختی – رفتاری به مواردی مانند نوع اختلالی که مراجع به آن مبتلا است ، طرحواره های منفی و افکار منفی مراجع ، روند آغاز و تداوم بیماری ، نکات قوت ( مانند داشتن تحصیلات بالا و وضعیت اقتصادی مناسب ) و نکات ضعف ( مانند داشتن برخی از صفات شخصیتی مرضی به همراه اختلال اصلی ) مراجع و تکنیکهای رفتاری و شناختی که برای درمان مراجع مناسب است اشاره می کند .

در طرح درمانی که توسط درمانگر شناختی – رفتاری برای درمان اختلال انفجاری متناوب ارایه می شود  امکان دارد با توجه به نتایج بدست آمده از مرحله ی ارزیابی برای هر مراجع  چند تکنیک شناختی – رفتاری پیشنهاد گردد.

در درمان شناختی – رفتاری اختلال انفجاری متناوب ابتدا درمانگر مناسب بودن این نوع درمان را برای درمان بیماریش را بررسی می نماید و در صورتی که تشخیص دهد درمان شناختی –رفتاری برای بیماریش مناسب است درمان را با اجرای مرحله ی ارزیابی آغاز می نماید . درمانگر شناختی – رفتاری در طول مرحله ی ارزیابی در ضمن آنکه نوع علایم ونشانه های اختلال انفجاری متناوب را در بیماریش را مورد شناسایی قرار می دهد انواع مشکلات شخصی و مشکلات زندگی او را نیز شناسایی نموده و انواع تکنیکهای رفتاری و شناختی که برای حل علایم و مشکلات بیمار می تواند موثر باشد را بررسی می نماید . بعد از مرحله ی ارزیابی روند رسمی درمان آغاز می گردد . معمولا تعداد جلسات درمان شناختی – رفتاری اختلال انفجاری متناوب بین 12الی 15 جلسه طول می کشد و میزان زمان متوسط هر جلسه 45 الی 50 دقیقه می باشد. در درمان شناختی – رفتاری برای درمان اختلال انفجاری متناوب از انواع مختلف تکنیک های رفتاری و شناختی بخصوص تکنیکهای رفتاری انزجاری (Aversion techniques) استفاده می شود. تکنیکهای رفتاری انزجاری می توانند به صورت تجسمی  یا واقعی اجرا شوند. در نوع تجسمی شخصی که مبتلا به اختلال انفجاری متناوب می باشد بر روی صندلی راحتی قرار می گیرد و در حالی که چشمان خود را بسته است تصوراتی در ذهن مانند این تصور  که در اثر عدم کنترل حالت خشم و یا ابراز خشونت به دیگران به زندان افتاده است و مخبور است برای سالیان طولانی در زندان بماند ایجاد می نماید . در جریان اجرای تکنیک های رفتاری انزجاری واقعی شخص نوعی دستگاه جیبی ایجاد شوک التکریکی را تهیه نموده و آن را در جیب لباسش قرار می دهد و هر وقت علایم مربوط به آغازخشم و پرخاشگری را احساس نمود کلید این دستگاه را فشار داده و در نتیجه جریان الکتریکی ضعیفی را به بدنش وصل می کند. مهمترین تکنیک شناختی که در جریان درمان شناختی –رفتاری اختلال انفجاری متناوب مورد استفاده ی درمانگران شناختی – رفتاری قرار می گیرد تکنیک بازسازی شناختی است. در این تکنیک درمانگر روش های شناسایی افکاری که در شعله ور نمودن حالت خشم و خشونت مراجع نقش دارد را به او آموزش می دهد و سپس روشهای به ذهن آوردن افکاری متفاوت با افکار تحریک کننده ی حالت خشم و خشونت را به مراجع آموزش می دهد.  

 روان درمانگران در درمان اختلال انفجاری متناوب علاوه بر استفاده از روش درمان شناختی – رفتاری از روش های روان تحلیلی نیز استفاده می نمایند. امروزه از چند نوع روش  روان تحلیلی برای درمان اختلال انفجاری متناوب استفاده می شود .نکته ی مشترک تمام این روش ها که برای درمان بیماران مبتلا به اختلال انفجاری متناوب از آنها استفاده می شود آن است که این روشها در جریان درمان بیشترین توجه به را نقش تعارضات ناخودآگاه دوران کودکی در مستعد نمودن ابتلا به اختلال انفجاری متناوب دارند و  روان درمانگران روش روان تحلیلی  در طول درمان کوشش می نمایند با استفاده از تکنیکهای مختلف آن تعارضات را به قسمت خود آگاه بیماران خود بیاورند و سپس به بیماران خود کمک می نمایند تا آن تعارضات را حل کنند.

منابع

                                    Krawitz.R.& Watson.C.(2003).Borderline personality disorder .Oxford :Oxford university press

  Jeste.D.&. etal.(2013).Diagnostic And Statistical Manual of Mental disorder.DSM-5.Washtion :American psychiatric Association

                                                Magnavita.J.(2004). Handbook of personality disorder.Hoboken:John Wiley & Sons Inc

                                    Odonohue.W.& Fisher.J.(2012). Cognitive behavior therapy. .Hoboken:John Wiley & Sons Inc

 تالیف : دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

97/6/19

دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی ): تبریز ، خیابان 17 شهریور جدید ، بالاتر از تقاطع خیابان طالقانی ، برج سینا ، طبقه ی هفتم ،

تلفن :04135559866

بازدیدها: 3912