آشنایی با پنج نوع آزمون هوشی

روانشناسان تاکنون موفق نشده اند که تعریف دقیقی از مفهوم هوش را داشته باشند. یکی از علل مهم این موضوع آن است که حالت هوش حالتی انتزاعی می باشد . برخی از رواشناسان هوش را توانایی سازگاری با محیط می دانند . اکثر روانشناسانی که در زمینه ی موضوع هوش پژوهش نموده اند اعتقاد دارند که هوش مفهومی واحد نمی باشد و آن را می توان به انواع مختلف طبقه بندی نمود. بر اساس یکی از معروف ترین نظریه هایی که در مورد انواع هوش توسط اسپرمن ارایه شده است حالت هوشی شامل حالت هوشی کلی یا G و حالت هوشی اختصاصی یا S است. به نظر اسپرمن حالت هوشی کلی (G) حالتی است که آموزش و یادگیری در رشد آن چندان تاثیر ندارد . به نظر وی آزمونهایی که حالت هوش کلی را می سنجند آزمونهایی بری از فرهنگ هستند و این آزمونها بیشتر آزمونهای عملی را شامل می شوند . مفهوم واژه ی بری از فرهنگ آن است که عوامل فرهنگی و اجتماعی در این آزمونها تاثیر چندانی در نحوه ی پاسخ دادن به سوالات این آزمونها ندارند . وجود ویژگی فوق در ازمونهای بری از فرهنگ سبب شده است که بتوان از این آزمونها در کشورهای مختلف ستفاده نمود. آزمون هوشی ریون یکی از آزمونهای مهم بری از فرهنگ است . این آزمونن هوشی  بر اساس تظریه ی اسپرمن ساخته شده است و توانایی سنجش عامل کلی (G) را دارد. یکی دیگر از نظریه هایی که در مورد انواع حالتهای هوشی ارایه شده است توسط هب بیان شده است. بر اساس نظریه ی هب انواع حالتهای هوشی به دو نوع A و B طبقه بندی می شوند. در نظریه ی هب فرض می شود عامل مهم تعیین کننده ی هوش A عامل ژنتیک است و سطح آموزش و تحصیلات آزمودنی در بالا رفتن این نوع هوش تاثیر چندانی ندارد. بطور عمده میزان هوش A به کمک آزمونهای هوشی که توانانیهای مختلفی مانند توانایی تجسم فضایی می سنجند مورد ارزیابی قرار می گیرند. همچینن در نظریه ی هوشی هب فرض می شود هوش A تا سن 18 سالگی رشد می نماید و سپس به صورت تدریجی شروع به کاهش می نماید. از سوی دیگر رشد هوش B در 18 سالگی متوقف نمی شود و امکان دارد تا سنین سالمندی نیز رشد نماید. میزان هوش B توسط آزمونهای هوشی که مربوط به سنجش اطلاعات عمومی و خزانه ی لفات را می سنجند مورد ارزیابی قرار می گیرند.

شش نوع آزمون هوشی که می توانند میزان هوش و یا بهره ی هوشی را تعیین کنند عبارتند از :

1- آزمون هوشی استانفورد – بینه (Stanford – Binet )

شکل اولیه این آزمون در سال 1911 ساخته شد و تاکنون چندین بار مورد تجدید نظر قرار گرفته است. برای اجرای این آزمون لازم است که آزمون کننده مهارت لازم برای اجرا و نمره گذاری آن را داشته باشد و بتواند تمام آزمونهای فرعی آزمون هوشی استانفورد -بینه به صورت صحیح و بدون خطا اجرا نماید.

آزمون هوشی استانفورد – بینه شامل 15 آزمون فرعی می باشد . نکته ای که در اجرای این آزمون مهم است آن می باشد که تمام آزمونهای فرعی این آزمون اجرا نمی شود و تنها 8 الی 13 آزمون بر طبق تشخیص آزمون کننده اجرا می شود . در پایان اجرای آزمون هوشی استانفورد – بینه بهره هوشی بر اساس تبدیل نمره ی خام به نمره ی تراز شده بدست می آید .

2- مقیاسهای هوشی وکسلر

مقیاسهای هوشی وکسلر توسط دیوید وکسلر ابداع شد و امروزه این مقیاسهای هوشی یکی از پراستفاده ترین آزمونهای هوشی است که توسط متخصصان روان سنجی مورد استفاده قرار می گیرد. مقیاسهای هوشی وکسلر به سه نوع مقیاس هوشی قبل از مدرسه ، مقیاس هوشی وکسلر کودکان و مقیاس هوشی وکسلر بزرگسالان طبقه بندی می شوند.

یکی از ویژگیهای مهم مقیاس های هوشی وکسلر امکان استفاده از نتایج اجرای این مقیاسها در زمینه ی تشخیص برخی از آسیبهای مغزی احتمالی و تشخیص مشکلات هیجانی می باشد. برای مثال زمانی که بین نمرات بهره هوشی کلامی و عملی تفاوت زیاد باشد ( بیشتر از 20 نمره ) احتمال تشخیص آسیبهای مغزی وجود دارد

مقیاسهای هوشی وکسلر شامل یک سلسله آزمونهای فرعی کلامی و یک سلسله آزمونهای فرعی عملی می باشد. آزمونهای فرعی کلامی شامل آزمون اطلاعات عمومی ، آزمون فراخنای ارقام (Digit span ) ، آزمون خزانه ی لغات (Vocabulary ) ، آزمون ریاضیات ، آزمون درک مطلب (Comprehension ) و آزمون شباهتها (Similarities ) می باشد. از سوی دیگر آزمونهای عملی فرعی وکسلر شامل آزمون تکمیل تصاویر ، تنظیم تصاویر (Picture arrangement ) ، طراحی با مکعبات (Block Design ) و سمبل عددی (Digit symbol ) می باشد.

از مقیاسهای هوشی وکسلر می توان برای تعیین بهره هوشی کودکان 5 ساله تا سالمندان 74 ساله استفاده نمود  . میانگین نمره ی هوشی در این آزمون 100و انحراف معیار این آزمون 15 می باشد.

3- مجموعه ی ارزیابی کافمن ( Kaufman)  کودکان K-ABC

مجموعه ی ارزیابی کافمن کودکان به صورت فردی اجرا می شود و شامل مجموعه ای از آزمونها برای سنجش توانانیهای شناختی آزمودنیها می باشد . از آزمون کافمن می توان درکنار اجرای آزمونهای هوشی وکسلر و استانفورد – بینه به منظور کسب اطلاعات بیشتر در زمینه ی توانانیهای  شناختی آزمودنی استفاده نمود.

مجموعه ی ارزیابی کافمن شامل مقیاسهایی برای سنجش عواملی مانند انگیزه ی موفقیت ، میزان توانایی خواندن ، محاسبه نمودن ، معنای واژه ها و توانایی اطلاعات عمومی است.

مجموعه ی ارزیابی کافمن کودکان در نمونه ای مشتمل بر 8000 کودک که بین سنین 2/5 تا 12/5 سال قرار داشتند استاندارد شده است. نمره میانگین این آزمون 100 و انحراف استاندارد آن 15 است. میزان پایایی مجموعه ی ارزیابی کافمن  کودکان بین 70 الی 80 درصد برآورد شده است. بطورکلی می توان گفت مجموعه ی ارزیابی کافمن کودکان برای ارزیابی شناختی کودکان مجموعه ای ابداعی و جدید است و نحوه ی کارکرد عناصر مختلف شناختی را می توان به کمک آن بخوبی مورد ارزیابی قرار داد.

4-آزمون هوشی کاتل( Cattell)

آزمون هوشی کاتل یکی از آزمونهایی است که هدف آن از اجرای آن سنجنش توانایی هوش کلی شخص می باشد. آزمون هوشی کاتل سه نوع می باشد . نوع اول این آزمون برای اجرا در کودکان 4 الی 8 ساله و بزرگسالانی که عقب ماندگی ذهنی دارند مناسب است . نوع دوم آزمون هوشی کاتل برای سنین 8 الی 13 سال و بزرگسالان نرمال بکار می رود و بالاخره نوع سوم این مقیاس برای نوجوانان و بزرگسالانی که بنظر می رسد توانایی ذهنی بالایی دارند بکار می رود. با کمک اجرای آزمون هوشی کاتل می توان بهره هوشی آزمودنیها را بدست آورد . در این آزمون یکی سری از شکل ها وجود دارد که آزمودنیها باید این سری شکلها را تکمیل نماید و مشخص نمایند که کدام شکل پیشنهاد شده می تواند در طبقه ی آن شکلها قرار بگیرند.

4-ماترسیهای پیشرونده ی ریون  (Raven progressive Materices )

این آزمون تلاش دارد تا عامل  هوش کلی ( G) بسنجد. عامل هوش کلی یا G در نظریه ی اسپرمن مطرح شده است . در نظریه ی اسپرمن عامل G عبارت است از میزان توانایی آزمودنی در ارتباط دادن مواد انتزاعی در ذهن است  .

در آزمون ریون نیز نمره گذاری بر اساس میزان توانایی در تنظیم عناصر طرحها به یکدیگر داده می شود. وظیفه ی آزمودنی در هنگام اجرای آزمون ریون آن است که جای خالی داده شده بین طرحها را با طرحها یی که پیشنهاد شده است پر نماید.

ماتریسهای پیشرونده ی ریون در سه فرم می باشند و این سه فرم از نظر سطح مشکل بودن با یکدیگر متفاوت هستند. آسانترین فرم ماتریسهای پیشرونده ی ریون عبارت از ماتریسهای پیشرونده ی رنگی می باشند. این فرم از آزمونهای ریون برای کودکان کم سن و سال و برای گروههای خاص ( مانند گروه عقب ماندگان ذهنی ) که نمی توان در مورد آنان از سایر انواع این آزمونها استفاده نمود مورد استفاده قرار می گیرند. دامنه ی سنی که فرم ماتریسهای پیشرونده ی رنگی می تواند برای آنها مورد استفاده قرار گیرد سنین 5/5 تا 11/5 سال است. نوع دیگری از ماتریسهای پیشرونده ی ریون وجود دارد که برای سنجش هوش اشخاص بالاتر از 12 سال تا اشخاص سالمند مورد استفاده قرار می گیرند. سومین نوع ماتریسهای پیشرونده ریون برای اشخاصی که به نظر می رسد میزان بهره ی هوشی بالاتر از متوسط دارند مورد استفاده قرار می گیرد. این نوع از ماتریسها دارای سطح دشواری بالایی می باشند و پاسخ دادن به مواد این آزمون نیازمند داشتن توانایی ذهنی بالاتری در مقایسه با دو نوع ماتریس دیگر می باشد.

6-آزمون ترسیم آدمک گودیناف (Good enough Draw -a-Man Test)

در این آزمون به آزمودنی گفته می شود که شکل یک آدم را ترسیم نماید و به او تاکید می شود که تا حد امکان تلاش نماید شکلی را ترسیم نماید که در بهترین حالت خود باشد. آزمون ترسیم آدمک گودیناف در سال 1926 ابداع شد و تا سال 1963 بدون آنکه مورد تجدید نظر قرار بگیرد مورد استفاده قرار می گرفت . این آزمون در سال 1963 توسط هریس (Harris) مورد تجدید نظر قرار گرفت . در نمره گذاری آزمون تجدید نظر قرار گرفته ترسیم آدمک گودیناف بر روی دقت و کامل بودن آدمک ترسیم شده تاکید می شود.  بعد از اجرای آزمون ترسیم آدمک بر طبق کتابچه ی راهنمای آزمون به اعضای ترسیم شده نمره تعلق گرفته و با شمردن نمرات گرفته شده سن عقلی آزمودنی بدست می آید و سپس از طریق تقسیم نمره ی سن عقلی بر سن تقویمی ضربدر 100 بهره هوشی آزمودنی محاسبه می شود

 

منابع

                                 Aiken.L. &.Groth-marnat.G.(2013). Psychological testing and Assessment .New York : Guiford press

                                                                                         Anastasi.A.(1990).Psychological testing New York: Macmillan   publishin

                                                                               Gregory.R.(2013). Psychological testing . New York : Pearson publishin

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی)

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است.

97/2/11

 

آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور جدید، بالاترتقاطع از خیابان طالقانی،برج سینا، طبقه ی هفتم

تلفن:04135559866 و09144015140

بازدیدها: 7792