اصول کلی روان درمانی شناختی – رفتاری

روان درمانی عبارت است از ایجاد تغییرات در ابعاد شناختی ، رفتاری و هیجانی انسانها می باشد. برای رسیدن به این تغییرات روش های روان درمانی مختلفی ابداع شده است . روانکاوی را می توان یکی از اولین روش های روان درمانی دانست که توسط زیگموند فروید پیشنهاد شده است. درمان روانکاوی درمانی غیرساختار یافته و طولانی مدت است. معنای غیرساختاریافته بودن این نوع درمان آن است که برنامه ی جلسات و طول مدت درمان در این نوع درمان از قبل مشخص نمی باشد. روانکاوی درمانی طولانی مدت است و امکان دارد در هر هفته 2 الی 3 جلسه درمانی تشکیل شود و طول درمان احتمال دارد 2 الی 5 سال طول بکشد. روانکاوان اعتقادی به طبقه بندی اختلالات روانپزشکی ندارند و هدف عمده از اجرای روان درمانی را ایجاد تغییرات شخصیتی می دانند. روانکاوی در طبقه ای از روان درمانیها قرار دارد که به آنها درمانهای روان تحلیلی می گویند. در روان درمانیهای روان تحلیلی بر روی نقش تعارضات دوران کودکی در افزایش خطر ابتلا به اختلالات روانشناختی تاکید می شود. در اکثر روان درمانیهای روان تحلیلی بر خلاف روانکاوی بر روی لزوم کوتاه مدت بودن درمان تاکید می شود . همچینن در روان درمانی های روان تحلیلی نادیده گرفته شدن شخص در دوران کودکی توسط والدین به عنوان یکی از عوامل خطر زا در ابتلا به اختلالات روانشناختی مطرح می باشد . بر خلاف درمان های روان تحلیلی درمان شناختی – رفتاری درمانی ساختار یافته و کوتاه مدت است.ساختار بافته بودن درمان شناختی- رفتاری به این معنا است که دراین نوع درمان برنامه هایی که درهرجلسه از درمان باید اجرا شود از قبل مشخص است و برای هر نوع از اختلالات بسته های درمانی مشخصی از قبل طرح ریزی شده است .

درمان شناختی- رفتاری درمانی کوتاه مدت است و طول مدت درمان حدود دو یا سه ماه طول می کشد . جلسات این نوع درمان معمولا  هفتگی می باشد و تعداد جلسات بین 8 الی 15 جلسه می باشد.. امروزه  کاربرد درمان شناختی- رفتاری بسیار گسترده شده است . این نوع درمان برای اولین بار در چهل سال پیش توسط آرئون بک و همکارانش برای درمان اختلال افسردگی مورد استفاده قرار گرفت اما بتدریج استفاده از آن گسترش یافت بطوریکه امروزه برای درمان اختلالات مختلفی مانند اختلال وسواسی- اجباری ، اختلال استرس بعد از سانحه (PTSD) و اختلال اضطراب منتشر بکار می رود. همچینن از درمان شناختی- رفتاری برای درمان  مشکلاتی مانند مشکلات مربوط به خواب ،برخی از مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان و مشکلات زوجها استفاده می شود.

برای اجرای درمان شناختی- رفتاری وجود شرایطی لازم است . فراهم شدن این شرایط سبب می شود که احتمال موفقیت درمان بیشتر شود. برخی از شرایط انتخاب بیماران برای درمان شناختی- رفتاری عبارتند از:

– وجود شدت اختلال در حد خفیف تا متوسط: شدت اختلال بیماریهای روانشناختی با کمک مقیاس هایی که در این زمینه ساخته شده اند سنجیده می شود . از جمله این مقیاس ها می توان به مقیاس افسردگی بک و مقیاس اضطراب بک اشاره نمود. از این مقیاس ها می نوان علاوه بر تعیین میزان شدت اختلال در تعیین میزان احتمال موفعیت درمان نیز استفاده نمود . به عبارت دیگر اگر بعد از چند جلسه درمان در نمرات این مقیاس ها کاهش رخ داده باشد می توان گفت که روند درمان خوب پیش رفته است و احتمال موفقیت کامل درمان نیز وجود دارد .

-وجود حالت خودآگاهی روانشناختی (Psychological Mind ): حالت خود آگاهی روانشناختی به حالتی اشاره می نماید که ذر آن شخص علاقه مند به شناخت هر چه بیشتر خصوصیات روانشناختی خود و یافتن پاسخ هایی به سوالات بسیاری است که در این زمینه برایش وجود دارد . وجود حالت خودآگاهی ذهنی در شخصی که تحت درمان شناختی- رفتاری قرار گرفته است سبب می گردد که احتمال ناتمام گذاشتن درمان از سوی وی به حدافل کاهش یافته  و امکان موفقیت درمان وی افزایش یابد.

-داشتن میزانی از تحصیلات : برای اجرای درمان شناختی- رفتاری باید بیماری که تحت این نوع درمان قرار می گیرد حداقل تحصیلاتی را داشته باشد. به نظر درمانگران شناختی – رفتاری یکی ار ملاک های انتخاب بیمار برای درمان شناختی -رفتاری آن است که بیمار تا کلاس دهم درس خوانده باشد. علت وجود این شرط برای انتخاب بیماران آن است که در جریان درمان شناختی- رفتاری بیمار باید تکالیفی را انجام دهد و برای انجام برخی از تکالیف ( مانند ثبت فعالیتهای روزانه و یا پاسخ دادن به برخی از مقیاس های روانشناختی ) وجود حداقل تحصیلاتی لازم است. همچینن نتایج پژوهش ها در این زمینه نشان داده است که بالاتر بودن میزان تحصیلات بیماران یکی از عوامل افزایش احتمال موفقیت این نوع درمان می باشد. –

-قرار داشتن اختلا ل بیمار در دسته ای از اختلالات که درمان شناختی- رفتاری بر روی آنها موثر بوده است یکی دیگر از شرایطی است که در انتخاب بیماران باید رعایت گردد. درمان شناختی- رفتاری نوعی درمان تجربی است و در درمانهای تجربی برای آغاز درمان بر روی هر بیماری ابتدا لازم است نظریه ای شناختی در مورد عوامل سبب ساز آن بیماری ارایه گردد و سپس مراحل درمان و راهبردهای اجرای درمان تدوین شده و در نهایت بر روی اشخاصی که داوطلب هستند اجرا شده و نتایج درمان با کمک روش های علمی مورد پژوهش قرار گیرد.

علاوه بر عوامل فوق که داشتن آنها از شرایط لازم برای انتخاب بیمار و آغاز درمان شناختی -رفتاری است . دارا بودن شرایطی در بیمار به افزایش احتمال موفقیت در درمان شناختی- رفتاری کمک می کند از جمله ی این شرایط می توان به وجود استقلال اقتصادی ، داشتن میزان سن کمتر از 65 سال و نداشتن فرزند کم سن و سال اشاره نمود.

درمان شناختی – رفتاری باید توسط درمانگری که قبلا دوره های آموزش این نوع درمان را تحت نظارت درمانگران شناختی -رفتاری گذرانده باشد انجام گیرد.

نظریه ای که درمان شناختی – رفتاری بر روی آن استوار است بیان می دارد که شناخت ، هیجان و رفتار ارتباط متقابلی با یکدیگر دارند و با موفقیت در تغییر دادن یکی از آنها می توان به راحتی شاهد تغییر مورد دیگر بود  درمانگران شناختی – رفتاری از بین سه عامل فوق نقش شناخت را در تعیین حالت خلق و خوی ،  سلامتی و یا عدم سلامتی را مهمتر می دانند . در مورد ارتباط متقابل سه عامل شناخت ، هیجان و رفتار می توان نمونه های فراوانی را ذکر نمود . برای مثال زمانی که شخصی مبتلا به اختلال اقسردگی می گردد یکی از علایم اختلال افسردگی کاهش میزان سطح انرژی می باشد . کاهش سطح انرژی می تواند به کاهش میزان فعالیتها بخصوص فعالیتهای ارتباطی منجر شود و در نتیجه امکان دسترسی شخص مبتلا را به تقویت کننده های محیطی منجر کردد . یکی از علایم کاهش انرژی درمبتلایان به اختلال افسردگی افزایش انجام رفتارهایی ( مانند رد نمودن تقاضای دیگران برای برقراری و یا تداوم ارتباطات )است که می توانند سبب کاهش احتمال دریافت تقویت کننده های محیطی می شود. همچینن کاهش میزان سطح اترژی می تواند افکار منفی در زمینه های مختلف مانند خود تحقیری ایجاد نماید.

روش درمانی شناختی- رفتاری یک سلسله خصوصیاتی دارد که آن را کاملا متمایز از سایر روان درمانها می نماید . از جمله خصوصیات روش درمانی شناختی-رفتاری عبارتند از:

-درمان شناختی- رفتاری درمانی اکتشافی است.

اکتشافی بودن درمان شناختی – رفتاری به این معنا است که در این نوع درمان درمانگر خود را شخصی می داند که در کنار بیمار قرار گرفته است تا بیمار بتواند به صورت مناسبی مشکلات خود را حل نماید. ویژگی اکتشافی بودن درمان شناختی – رفتاری سبب می شود که بیمار مسئولیت بیشتری را در امر درمان قبول نماید. 

-درمان شناختی- رفتاری درمانی تجربی است: تجربی بودن این نوع درمان به این معنا است که درآن تلاش شده است تا مراحل درمان به صورت استاندارد درآمده و تقربیا به صورت مشابهی برای تمام بیمارانی که مبتلا به یک بیماری خاصی هستند مورد استفاده قرار گیرد. تجربی بودن درمان سبب می گردد که احتمال موفقیت درمان بالا رود و درمانگران بتوانند کار درمان را سریعتر و با انگیزه ی بیشتری به پیش ببرند.

درمان شناختی- رفتاری بر روی بیماریهایی موثر است که نظریه ی شناختی مناسبی در مورد آنها ارایه شده است. همچینن درمان شناختی- رفتاری برای تمام بیماریهایی روانشناختی کارآیی لازم را ندارند .برای نمونه بیمارانی که مبتلا به اختلال هذیانی یا پارانونید می باشند از اجرای درمان شناختی- رفتاری سودی نمی برند.

موفقیت درمان شناختی- رفتاری نیاز به همکاری بیمار در انجام تکالیف درمانی دارد. تکالیف درمانی به منظور افزایش انجام مهارت های بیمار در زمینه های مختلف ارایه می شود . برای آنکه بیمار بتواند تکالیف درمانی را انجام دهد لازم است که نحوه ی انجام این تکالیف ابتدا در محیط درمان تمرین شود و سپس در خانه تمرین گردد همچینن نوع تکالیف واگذار شده بر اساس میزان توانایی انجام دادن بیمار باشد . یکی دیگر از اصول اساسی موفقیت بیمار در انجام تکالیف درمانی پیگیری انجام آن تکالیف از سوی درمانگر است.

تاکید بر روی موضوع آموزش: در درمان شناختی – رفتاری بر روی نقش آموزش در موفقیت درمان تاکید زیادی می گردد. منظور از آموزش در این نوع درمان عبارت است از افزایش آگاهی بیمار در مورد علایم بیماریش ، علل احتمالی ابتلا وی به این بیماری ، آگاهی به نظریه های شناختی در مورد آن بیماری و نحوه ی تاثیر تکنیک های شناختی و رفتاری در کاهش علایم بیماری که تجربه می نماید می باشد. در درمان شناختی – رفتاری آموزش به شیوه های مختلفی می تواند انجام گردد. از عوامل تعیین کننده ی برای سطح آموزش در درمان می توان به میزان اندازه ی علاقه ی بیمار به آموزش های روانشناختی ، سطح دسترسی بیمار به امکانات آموزشی و میزان تحصیلات بیمار اشاره نمود.

بطور کلی می توان گفت درمان شناختی – رفتاری درمانی کارآمد برای درمان اختلالات افسردگی ، وسواس ، اضطرابی است و امروزه به سرعت قلمرو  استفاده از این روش درمانی گسترش یافته است .در این نوع درمان باید در انتخاب بیماران دقت زیادی را به عمل آورد و ملاکهای انتخاب بیماران را کاملا رعایت نمود. از جمله ملاکهای انتخاب بیماران می توان به شدت بیماری اشاره نمود. بطورکلی برای بالا بودن درصد موفقیت درمان لازم است که شدت بیماری خفیف تا متوسط باشد. همچینن یکی دیگر از ملاکهای انتخاب بیماران  وجود حالت خود آگاهی ذهنی(Psychological mind) در بیمار است. وجود این حالت سبب می شود که انگیزه ی بیمار برای همکاری در فرایند درمان بیشتر شود .

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است.

3 / 8 /95

منابع

Barlow.D.(2014).Handbook of clinical psychology.Newyork:Guiford press.

Dobson.K.(2009).Cognitive-behavioral therapy. Newyork: Guiford press.

Dobson.K.( 2010). Handbook of cognitive- behavioral therapy . Newyork:Guiford press

آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی ):تبریز ،خیابان ،17شهریور جدید ، بالاتر از تقاطع خیابان طالقانی ، برج سینا ، طبقه ی هفتم

تلفن :04135559866

بازدیدها: 1945