ویژگیها و کاربردهای درمان پذیرش- تعهد (Acceptance- Commitment therapy )

گسترش ابتلا به اختلالات روان شناختی یکی از مشکلاتی می باشد که جوامع مختلف با آن روبرو می باشند. برای درمان این اختلالات تنها استفاده از داروها کافی نمی باشد و در  مواقعی استفاده از روان درمانیها به عنوان انتخاب اصلی برای درمان برخی از اختلالات روان شناختی مطرح می باشد. در این مقاله تلاش دارم خصوصیات و ویژگیهای یک نوع روان درمانی جدید را که به درمان پذیرش- تعهد یا درمان ACT را توضیح دهم. درمان ACT از انواعی از روان درمانهایی هستند که به درمانهای موج سوم رفتاری معروف می باشند. درمانهای موج سوم رفتاری شامل انواعی از روان درمانیها می باشد که تکامل یافته ی رفتار درمانی و درمان شناختی- رفتاری هستند . رفتار درمانی حدود 150 سال پیش به دنبال آزمایشهای مختلف ایوان پاولف و جان واتسون پدید آمد و دانشمندانی مانند بی اف اسکینر این نوع درمان را تکامل بخشند. از ویژگی های مهم رفتار درمانی استفاده از فرایندهای یادگیری شرطی کلاسیک و شرطی کنشی در جریان درمان و تجربی بودن آن است. امروزه از رفتار درمانی در درمان بسیاری از اختلالات روانشناختی بخصوص اختلالات اضطرابی و مشکلات رفتاری کودکان استفاده می شود. درمان دیگری که درمانهای موج سوم رفتاری از بسیاری از تکنیک های آن استفاده می نمایند درمان شناختی- رفتاری کلاسیک یا درمانی است که توسط یک روان پزشک آمریکایی به نام آرئون بک ابداع شده است . . این روش درمانی را می توان ثمره ای از نتایج آزمایشاتی که در زمینه ی تاثیرات شناخت بر روی رفتار و خلق انجام گرفته بود دانست. در درمان شناختی – رفتاری کلاسیک بر روی نقش برخی از خطاهای ذهنی در ایجاد و تداوم اختلالات روانشناختی تاکید می شود . همچینن در این نوع درمان فرض می شود که خطاهای ذهنی در نتیجه ی فعالیت افکار خودکار و طرحواره های منفی بوجود می آیند. اگرچه درمانهای موج سوم رفتاری از بسیاری از تکنیکهای رفتاری و شناختی که در رفتار درمانی و درمان شناختی -رفتاری کلاسیک استفاده می شود بهره می گیرند اما تفاوتهایی هم با این نوع درمان ها دارند. دو تفاوت مهم بین درمانهای موج سوم رفتاری با رفتار درمانی و درمانهای شناختی – رفتاری کلاسیک تاکید زیاد درمانهای موج سوم رفتاری بر روی موضوع پذیرش (Acceptance) و موضوع ذهن آگاهی (Mindfullness) است . در ادامه ی مقاله به ویزگیهای روش درمان پذیرش – تعهد  می پردازم:

  ویژگیهای درمان پذیرش- تعهد(Acceptance- Commitment therapy )

درمان پذیرش – تعهد که به صورت اختصاری درمان ACT نامیده می شود یکی از درمانهای جدیدی شناختی- رفتاری است که اصطلاحا به درمانهای موج سوم رفتار درمانی معروف می باشد. درمان پذیرش- تعهد یا درمان ACT بر پایه ی یک نظریه ی رفتاری که به نام نظریه ی Relational frame theory  یا نظریه ی RFT معروف می باشد شکل گرفته است. در نظریه ی RFT فرض می شود که ریشه ی آسیبهای روانشناختی به خاطرحالت اجتنابی می باشد که انسانها در مقابل موقعیتهای ناخوشایند از خود نشان می دهند. 

درمان پذیرش- تعهد توسط هایس (Hayes ) و همکاران ابداع شده است. برخلاف سایر روشهای درمانی ، هدف اصلی از اجرای درمان پذیرش –تعهد یا درمان ACT کاهش دادن علایم مربوط به اختلال روانشناختی نمی باشد بلکه هدف عمده از اجرای این نوع درمان ترغیب نمودن مراجعان برای انجام دادن رفتارهایی است که زنده کننده ی ارزشهای آنها باشد. بر اساس مدلی نظری که درمان  ACT از آن پیروی می کند کوششها برای ایجاد یک زندگی با معنا و غنی منبع عمده ی رهایی شخص از اضطراب،افسردگی و فقدان انرژی می باشد. از سوی دیگر رسیدن به حالت انعطاف پذیری روانشناختی یکی از اهداف دیگر درمان پذیرش- تعهد یا درمان ACT می باشد و از نظر این مدل درمانی حالت انعطاف پذیری روانشناختی عبارت است از این توانایی که یک شخص رویدادها را به صورت کامل و بدون نیاز به حالت دفاعی تجربه کند. ابداع کنندگان درمان پذیرش- تعهد اعتقاد دارند رسیدن به حالت انعطاف پذیری روانشناختی به کمک حالتهایی مانند حالت پذیرش (Acceptance) ،  حالت ترکیب زدایی شناختی(Defusion) ، دیدن خود (Self) به عنوان حالت زمینه یا بافت (Context) ، ارتباط با لحظه ی حاضر ، توجه به ارزش ها(Values ) و انجام فعالیت های متعهدانه (Commitment) امکان پذیر می شود. از سوی دیگر در مدل درمانی ACT عدم انعطاف پذیری روانشناختی و یا آسیب روانشناختی زمانی ایجاد می گردد که حالتهای اجتناب (Avoidance)، ترکیب (Fusion) شناختی ، دلبستگی به خود مفهومی (Conceptualized self) ، ناتوایی در ماندن در زمان حال حاضر ، فقدان ارتباط با ارزش ها (Values) و عدم انجام فعالیتهای متعهدانه وجود داشته باشد.

انعطاف پذیری روانشناختی به عنوان هدف اصلی درمان ACT

در مدل درمانی ACT فرض می شود که حالت انعطاف پذیری روانشناختی در صورت رسیدن به حالتهای زیر حاصل می شود:

1-پذیرش (Acceptance)

معنای پذیرش در درمان ACT تفاوت قابل توجهی با معنای که از این واژه در زندگی روزمره مان استفاده می کنیم دارد. به عبارت دیگر در درمان ACT حالت پذیرش به معنای تسلیم شدن نیست بلکه معنای حالت پذیرش در این نوع درمان عبارت از حالت استقبال از تجربیات و قبول نمودن تجربیات به صورتی که هستند می باشد. در درمان ACT هدف عمده از ترغیب مراجعان برای پذیرش تجربیات ناخوشایند در زندگی روزمره آن است که آنان بتواند به اصطلاح فضایی را در ذهن شان به این تجربیات ناخوشایند اختصاص بدهند. در درمان ACT حالت اجتناب نقطه ی مقابل حالت پذیرش می باشد و زمانی که از حالت اجتناب استفاده ی زیادی می شود احتمال بوجود آمدن آسیبهای رفتاری افزایش می یابد. به طورکلی می توان گفت ابداع کنندگان درمان ACT اعتقاد دارند حالت پذیرش به عنوان قبول نمودن نمودن تمام رویدادها بخصوص رویدادهای ناراحت کننده (مانند افکار ، احساسات و حس های جسمانی) به عنوان تجربیات جاری خصوصی است و رسیدن به این حالت را نوعی مهارت می دانند که میزان رسیدن به آن می تواند به کمک تمرینات مختلف افزایش یابد.

2- حالت ترکیب زدایی شناختی (Cognitive defusion)

در مدل درمانی ACT فرض می شود اکثر اشخاصی که برای دریافت درمانهای روانشناختی به درمانگاه ها مراجعه می نمایند برای مقابله با تجربیات ناخوشایند درونی شان یا از حالت اجتناب و یا از حالت ترکیب شناختی استفاده می نمایند . در مدل درمانی ACT فرض می شود استفاده از حالت ترکیب زدایی شناختی منجر می گردد که مراجعان بتوانند به این نکته آگاه شوند که افکار می توانند واکنشی به مانند همان واکنش واقعی شخص را  به یک محرک ایجاد نمایند . برای مثال آنان می توانند به این موضوع آگاه شوند که به خاطر آوردن یک مصاحبه ی شغلی که با اضطراب زیادی همراه بوده است می تواند همان حس اضطراب که در مصاحبه ایجاد شده بود را در آنان ایجاد کند. ابداع کنندگان مدل درمانی ACT اعتقاد دارند حالت به هم آمیختگی یا ترکیب شناختی در مقابل حالت ترکیب زدایی شناختی قرار دارد و وجود حالت فوق سبب می شود میزان حالت انعطاف پذیری روان شناختی شخص کاهش یابد. به عبارت کلی می توان گفت در مدل درمانی ACT فرض می شود که افکار چه در شکل واژه ها و چه درشکل تصاویر نمادهایی می باشند که ارتباط زیادی با محرکهایی دارند که آنها را توضیح می دهند و یکی از اهداف درمانی درمان ACT آموزش مراجعان برای خنثی نمودن حالت به هم آمیختگی یا ترکیب  افکار می باشد. در جریان درمانACT انجام تمرینات مربوط به حالت ترکیب زدایی شناختی به مراجعان کمک می کند تا آنها افکار خود را به عنوان تجربیاتی که در حال جریان (مانند یک گزارش ورزشی ) است در نظر بگیرند . همچینن استفاده از تکنیک های ایجاد کننده ی حالت ترکیب زدایی شناختی می تواند سبب شود که مراجعان از زدن برچسبهای منفی ( مانند من افسرده هستم ) که تنها سبب محدود شدن میزان سطح فعالیتها آنها می شود خودداری نموده و به جای آن تلاش نمایند که فعالیتهای معنادار بیشتری را جستجو نمایند.

3- در نظر گرفتن خود به عنوان بافت یا زمینه (Self-as-context)

در مدل درمانی ACT فرض می شود که حالت خود (Self) از سه بخش که شامل حالت خود به عنوان محتوا(Self-as-content) ، خود به عنوان فرایند(Self – as- process) و خود به عنوان بافت  یا زمینه (Self- as- context) است تشکیل یافته است. این سه نوع حالت خود (Self) با یکدیگر تفاوتهایی دارند . برای نمونه حالت خود به عنوان محتوا از تمام تجربیات درونی که شامل افکار ، هیجانات ، خاطرات و احساسهای شخص است تشکیل یافته است. یکی از اهداف درمان پذیرش – تعهد (ACT) رساندن حالت خود به عنوان حالت خود به عنوان بافت یا زمینه و دور کردن آن از حالت خود به عنوان محتوا است. در مدل درمانی ACT فرض می شود زمانی که شخصی حالت خود را به عنوان حالت خود به عنوان بافت یا زمینه در نظر می گیرد وی توجه چندانی به مجموعه ای از ارزیابی هایی که از ویژگیها و صفات خود دارد نمی نماید و به جای آن توجه او به مجموعه ای از ارزیابیهای است که از آگاهیهای جاریش بدست آورده است می باشد. همچینن ئر حالت فوق توجه اصلی شخص به رویدادهایی که در زمان حال حاضر رخ می دهند است . به طور کلی درمدل درمانی ACT فرض می شود حاکم بودن حالت خود به عنوان بافت یا زمینه در زندگی شخص سبب می گردد که وی احساس آرامش بیشتری را در زندگی داشته باشد و با لحظه ی حال حاضر ارتباط بیشتری داشته باشد.

4-ارتباط با لحظه ی حاضر

از نظر ابداع کنندگان مدل درمانی ACT دنیای مدرن امروز دنیایی پرشتاب می باشد و در این دنیای پرشتاب بر روی پیروی از الگویی از فعالیت ذهنی تاکید می شود که بیشتر بر پایه ی طرح ریزی ، حل مساله و تجزیه و تحلیل رویدادها می باشد . اگرچه در مدل درمانی ACT فرض می شود که پیروی از الگوی ذهنی فوق می تواند مزیتهای بسیاری را داشته باشد اما تبعیت گسترده از آن نیز می تواند افزایش میزان نگرانیها در مورد رویدادهای آینده و پدید آمدن حالت نشخوار ذهنی (Rumination) را در پی داشته باشد و شخص را با هجوم افکار مزاحم و ناراحت کننده ی زیادی روبرو کند.

 در مدل درمانی ACT بر روی توجه به لحظه ی حاضر تاکید می گردد و اعتقاد بر آن است که زمانی که مسافرتهای ذهنی زیادی را انجام می دهیم به صورت پی در پی از لحظه ی حاضر خارج می شویم و در این صورت توانایی ما برای ارتباط با زمان حال و پاسخ دادن به رویدادهای زمان حال کاهش می یابد . از سوی دیکر ناتوایی برای ارتباط با لحظه ی حاضر می تواند سبب شود که پاسخ ما به رویدادها بیشتر بر اساس درکی که ما از رویدادهای گذشته و یا بر اساس نگرانیهایی که در مورد آینده داریم باشد و این موضوع ارتباط زیادی با افزایش میزان نگرانی و اضطراب ما دارد. در درمان ACT فرض می شود توجه زیاد به گذشته و یا آینده ارتباط ما را با لحظه ی حاضر با مشکل روبرو می سازد. درمانگران ACT اعتقاد دارند توجه به لحظه ی حاضر سبب می شود تا آگاهی مان از افکار ، احساسات و پاسخهایی که به رویدادها داریم افزایش یابد  و در نتیجه به صورت بهتری  بتوانیم به سوی بدست آوردن ارزشهایی که در زندگی مان داریم قدم بر داریم. دردرمان پذیرش- تعهد به برقراری هر چه بیشتر ارتباط مراجع با لحظه ی حاضر اهمیت زیادی داده می شود و در این مدل درمانی  فرض می شود که بوجود آمدن این ارتباط می تواند سبب شود که مراجع بتواند افکار و احساسات خود را به عنوان فرایندهای معمول که در لحظه ی حاضر  رخ می دهند تجربه کند بدون آنکه خود را مجبور به ارزیابی و قضاوت آنها ببیند.  همچینن از نظر مدل درمانی  ACT  برای ارتباط با لحظه ی حاضر کسب مهارتهایی لازم است و کسب این مهارتها می توانند با تمریناتی در زمینه ی کسب ذهن آگاهی (Mindfulness ) انجام گردد. هدف عمده از تمریناتی که برای کسب ذهن آگاهی صورت می گیرد آن است که شخص بر روی فعالیتی که در حال حاضر آن را انجام می دهد متمرکز شود و سعی کند بر روی تمام ابعاد آن فعالیت تمرکز نماید.  درمانگران ACT اعتقاد دارند بهتر است زمانی از تمرینات مربوط به کسب ذهن آگاهی بیشتر استفاده شود که مراجع خصوصیاتی مانند عجول بودن ، عدم احساس رضایت از لحظه ی حاضر و عدم آگاهی کامل از افکار ، احساسات و ارزش های خود را داشته باشد.

5-ارزشها(Values)

در مدل درمانی ACT فرض می شود که ارزشها عبارت است از مواردی می باشند که شخص آنها را به صورت کاملا اختیاری انتخاب نموده است و ارزش های هر شخص بر اساس چگونگی مسیر رشدی او بدست می آید. برای مثال شخصی که در مسیر زندگی خود حالت صمیت را تجربه ننموده است امکان دارد بدست آوردن این حالت در زندگیش به عنوان یک ارزش باشد . همچینن در مدل درمانی ACTفرض می شود ارزش ها به عنوان قطب اصلی فعالیت ها عمل می کنند و جهت گیری رفتاری هر شخص را تعیین می نمایند. از سوی دیگر در مدل درمانی ACT وجود عواملی مانند عشق و محبت ، کار و سلامتی به عنوان حالتهای ارزشی مطرح هستند . مدل درمانی ACTارزشها را مساوی با اهداف نمی داند و تفاوتهایی را بین این دو قایل می شود . بر اساس نظراین مدل درمانی اهداف را می توان به مقصد و ارزشها را به مسیر یا راه تشبیه نمود .همچینن از نظر مدل درمانی ACT  اهداف شخص می تواند اهدافی عینی و قابل دسترس باشد درحالی که ارزشها اهدافی انتراعی و در اکثر اوقات غیرقابل دسترس هستند. درمانگران مدل ACT اعتقاد دارند که ارزشها می توانند عاملی مهم در تشویق شخص برای انجام فعالیتها در زندگی ودر نهایت بدست آوردن تقویت کنندگان محیطی باشند .

6- انجام فعالیتهای متعهدانه (Committed Actions )

در مدل درمانی ACT فرض می شود از بین عوامل بوجود آورنده ی حالت انعطاف پذیری روانشناختی نقش انجام فعالیتهای متعهدانه مهمتر از سایر  عوامل می باشد و انجام فعالیتهای متعهدانه می توانند مبنع اصلی تغییرات رفتاری در مراجع باشند. انجام فعالیتهای متعهدانه با تغییرات رفتاری که بوجود می آورند می توانند سبب پی گیری هر چه بیشتر شخص برای رسیدن به ارزشهای خود باشند. البته باید توجه داشت در مدل درمانی پذیرش – تعهد ، معنای انجام فعالیت متعهدانه تنها انجام برخی از رفتارها نمی باشد و در نظر این مدل در برخی از اوقات منظور از این حالت عدم انجام برخی از رفتارها مانند انتقاد کردن زیاد از عزیزان و عدم انجام رفتارهای آسیب زا مانند مصرف مشروبات الکی  می باشد.

کاربردهای مهم درمان پذیرش –تعهد (ACT)

 درمان ACT به تشخیص های روانپزشکی اعتقاد چندانی ندارد و هدف خود را مقابله با علایم  اختلالات نمی داند . هدف عمده ی درمان ACT  تلاش برای ایجاد حالت انعطاف پذیری روان شناختی می باشد. نتایج پژوهشهای مختلف نشان داده است که مدل درمانی ACTدر درمان اختلالاتی مختلف مانند اختلال افسردگی ، برخی از اختلالات اضطرابی و اختلال وسواسی- اجباری می تواند هم اندازه یا بشتر از سایر مدل های روان درمانی موثر واقع شود .  به طور کلی می توان گفت زمانی که از درمان پذیرش- تعهد برای درمان اختلالات مختلف روانشناختی استفاده می شود بیماران مبتلا به این اختلالات در طول درمان آموزشهای مختلفی را برای پذیرش انواع هیجانات منفی خود ( مانند هیجان غمگینی ،اضطراب و نگرانی )دریافت می نمایند و در ضمن برای تغییر این هیجانات نیز مورد تشویق قرارمی گیرند. از سوی دیگر در طول درمان پذیرش – تعهد از تکنیکهای مختلف رفتاری و شناختی برای رسیدن مراجع به حالت انعطاف پذیری روان شناختی استفاده می شود

 منابع

                  Barlow.D.(2014).Clinical Handbook of psychological disorders.New York: The   Guilford press

Bennett.R.&. Oliver. J.(2019).Acceptance and commitment therapy. NewYork: Routledge publisher

                        Freeman.A.(2005). Encyclopedia of cognitive behavior therapy. New York: Springer publisher

                              Hayes. S.(1999). Acceptance and commitment therapy. New York : Guilford press

 نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب ذکر شده در این مقاله به شرط اشاره به نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

آدرس دفتر روانشناسی و مشاوره دکتر حسین لطفی نیا ( منخصص روانشناسی بالینی ) : تبریز ، خیابان 17 شهریور جدید ، حدفاصل خیابانهای ارتش و طالقانی ، ساختمان سینا ، طبقه ی هفتم.

تلفن : 04135559866

1401/7/29

بازدیدها: 271