ویژگیهای درمانهای شناختی- رفتاری جدید

اصطلاح روان درمانی (Psychotherapy ) به مجموعه درمانیهایی گفته می شود که هدف از اجرای آنها به وجود آوردن تغییر در زمینه های رفتاری ، شناختی و هیجانی است. امروزه بیشتر از 300 نوع روان درمانی مورد استفاده ی روانشناسان قرار می گیرد. از بین این سیصد نوع چند نوع از آنها ( مانند درمان شناختی – رفتاری ، روان تحلیلی و درمان عقلانی ،عاطفی و رفتاری ) بیشترین استفاده را در درمان اختلالات و مشکلات روانشناختی به خود اختصاص داده اند. نتایج پژوهش ها نشان می دهد در رسیدن به درمان موفقیت آمیز اختلالات روان شناختی اجرای روان درمانیها نقش اساسی بر عهده دارد . همچینن در برخی از مواقع اجرای روان درمانیها می توانند به عنوان ممکل دارو درمانی مطرح باشند و میزان کارآمدی درمان را افزایش دهند. اجرای روان درمانیها بخصوص در مواقعی که میزان شدت اختلالات روانشناختی در سطح خفیف تا متوسط قرار دارد می تواند به عنوان روش درمانی اصلی مورد نظر قرار گیرد. از بین روان درمانیهای ابداع شده استفاده از درمان شناختی – رفتاری به چند علت مورد استقبال بیشتری قرار گرفته است. از جمله ی این علل می توان به کوتاه مدت بودن ، ساختار یافته بودن جلسات و امکان استفاده از آن برای درمان بسیاری از اختلالات و یا مشکلات روانشناختی اشاره نمود.

ریشه ی درمانهای شناختی- رفتاری را باید در کارهای رفتارگرایانی مانند پاولف ، واتسون و اسکینر جستجو نمود. رفتارگرایان بر روی نقش یادگیری در تغییر رفتارها تاکید می نمودند و اعتقاد داشتند که با استفاده از اصول مختلف یادگیری می توان بسیاری از رفتارهای انسان را تغییر داد. همچینن رفتارگرایان اهمیتی به نقش ذهن و شناخت در تعیین رفتارهای انسان نمی دادند . رفتارگرایان موفق شده اند با کمک استفاده از اصول یادگیری شرطی کلاسیک و شرطی کنشی (Operational ) روش های درمانی موثری برای برخی از اختلالات و مشکلات روانشناختی (مانند اختلالات اضطرابی و اختلال وسواسی – اجباری ) را پیدا نمایند. در دهه ی 70 میلادی پژوهشگران علوم رفتاری توجه زیادی به نقش شناخت و ذهن در تعیین رفتارها نموده اند. علت عمده ی این توجه افزایش چشمگیر پژوهشهای صورت گرفته در زمینه ی موضوعات مربوط به عملکردهای ذهنی بود. آلبرت الیس و آرئون بک بیشترین نقش را در ارتباط با بررسی تاثیر قوای شناختی در سلامت و یا عدم سلامت روانشناختی را بر عهده داشتند . حدود 50 سال پیش آلبرت الیس درمان عقلانی-عاطفی -رفتاری (REBT) را برای درمان اختلالات روانشناختی پیشنهاد نمود. بر اساس مدل درمانی REBT وجود یک سلسله از اعتقادات منفی عامل اصلی در ابتلا به اختلالات روانشناختی می باشد . در درمان REBT فرض می گردد زمانی که رویداد ناراحت کننده ای رخ می دهد در اغلب مواقع مردم علت ناراحتی خود را به وقوع آن رویداد نسبت می دهند در حالی که علت اصلی ناراحتی آنان ناشی از وجود یک سلسله اعتقادات غیر منطقی که در ذهن آنان وجود دارد می باشد. الیس این اعتقادات غیرمنطقی را به انواع مختلف طبقه بندی می نماید . در درمان REBT ابتدا نقش مهم اعتقادات غیر منطقی در ایجاد و یا تداوم اختلالات روانشناختی به مراجع توضیح داده می شود و روش های شناسایی اعتقادات غیرمنطقی به مراجعان آموزش داده می شود و سپس روش های رد نمودن یا مقابله با اعتقادات منفی به مراجعان آموزش داده می شود. آرئون بک چند سال بعد از معرفی درمان REBT توسط آلبرت الیس درمان شناختی – رفتاری را مطرح نمود. ابتدا بک و همکارانش کارآمدی درمان شناختی- رفتاری (CBT) را بر روی بیمارانی که مبتلا به اختلال افسردگی  بودند را مورد بررسی قرار دادند . بعد از چند سال آنان از این نوع درمان برای درمان برخی از اختلالات اضطرابی نیز استفاده نمودند. امروزه از درمان شناختی- رفتاری برای درمان بسیاری از اختلالات و مشکلات روانشناختی (مانند اختلالات افسردگی ، اضطرابی ، وسواس و اختلالات مرتبط با آن ، برخی از مشکلات خواب ، مشکلات زوجها و وجود حالت عدم کنترل حالت خشم ) استفاده می شود. یکی از تفاوتهای مهم درمان CBT با درمان REBT آن است که درمان CBT درمانی اکتشافی است در حالیکه درمان REBT درمانی آموزگارمنشانه  است به عبارت دیگر در درمان CBT تلاش بر آن است که مراجع نقش بیشتری را در درمان بر عهده بگیرد و درمانگر در این نوع درمان نقش یک شخصی را بازی می نماید که در کنار مراجع بوده و به او کمک می کند تا بتواند مشکلات مختلف خود را بهتر حل نماید.با آنکه میزان کارآمدی درمان شناختی- رفتاری در مورد برخی از اختلالات روانشناختی ( مانند اختلالات افسردگی و اختلال پانیک ) تقریبا برابر با اثرات دارو درمانی است ( یعنی حدود 65 الی 70 درصد ) است اما در مورد برخی از اختلالات روانشناختی مانند اختلالات شخصیتی میزان اثرات درمانی CBT بسیار کم می باشد . همچینن در برخی از مواقع میزان بازگشت بیماری بعداز اتمام درمان شناختی- رفتاری زیاد می باشد. وجود چینن عواملی سبب شد که درمانهای جدیدی در درون حوزه ی درمان شناختی- رفتاری شکل بگیرند. ویژگی مشترک درمانهای شناختی – رفتاری جدید با درمان شناختی- رفتاری که توسط ارئون بک و همکارانش ابداع شده آن است که این نوع درمانها مانند درمان شناختی- رفتاری (CBT) به نقش سوگیری و یا خطای شناخت در ابتلا و تداوم اختلالات روانشناختی اعتقاد دارند. درمان پذیرش- تعهد (ََAcceptance-commitment) یا ACT ، درمان شناختی – رفتاری مبتی بر توجه آگاهی (Mindfulness behavioral cognitive therapy ) یا MBCT ، رفتار درمانی دیالیتک (Dialectic behavioral therapy ) و درمان فراشناختی (Meta cognitive therapy ) از جمله درمانهای شناختی- رفتاری جدید می باشند. با آنکه از معرفی درمانهای جدید شناختی – رفتاری مدت بسیار کمی می گذرد( حدود 10 الی 15 سال ) اما نتایج چندین پژوهش کارآمد بودن این نوع درمانها رادر درمان مبتلایان به برخی از اختلالات روان شناختی مانند اختلال افسردگی ، اختلال استرس بعد از سانحه (Post stress traumatic disorder ) ، احتلال وسواسی – اجباری (OCD) ،  اختلال اضطراب منتشر (GAD) و برخی از اختلالات شخصیتی مانند اختلال شخصیتی مرزی (Borderline personality )را مورد اثبات قرار داده است.

درمانهای شناختی – رفتاری جدید شباهتها و تفاوتهایی بادرمان شناختی – رفتاری (CBT) که توسط بک و همکارانش ابداع شده دارند. از جمله شباهتهای آنها آن است که در هر دو این درمانها به نقش خطاهای شناختی در ابتلا و یا تداوم اختلالات روانشناختی تاکید می شود . همچینن در هر دو این درمانها بر لزوم فعال بودن مراجع در جریان درمان تاکید می شود . در کنار شباهتها ، درمانهای شناختی – رفتاری جدید با درمان شناختی – رفتاری (CBT) تفاوتهایی بین این دو نوع درمان وجود دارد. از جمله ی این تفاوتها می توان به موارد زیر اشاره نمود :

الف : در درمان CBT اعتقاد بر آن است که اختلالات روانشناختی در اثر تجربه ی رویدادهای ناراحت کننده به وجود نمی آیند بلکه شیوه ای که هر شخص رویدادهای ناراحت کننده را مورد تفسیر قرار می دهد عامل اصلی در ادامه یافتن ناراحتیها وی می باشد . همجینن در این نوع درمان فرض می شود که با آموزش بیمار برای چالش نمودن با افکار و اعتقادات منفی اش می توان به درمان اختلالات روانشناختی اقدام نمود. اما در درمانهای شناختی- رفتاری جدید درمانگر برای درمان بر روی شیوه ها یک سبک های تفکر کار می کند . در درمانهای شناختی- رفتاری جدید  فرض می شود که وجود سبک های تفکر غیرقابل انعطاف عامل اصلی ابتلا به اختلالات روانشناختی می باشد . همچینن در درمانهای شناختی -رفتاری جدید چالش با افکار و اعتقادات منفی به جای سطح شناختی در سطح فراشناختی انجام می گیرد. برای نمونه اگر درمانگر درمانهای شناختی- رفتاری جدید با نوعی فکر منفی بیمار افسرده اش روبرو گردد که درغالب این جمله بیان می کند که من آدم بی ارزشی هستم وی به جای آنکه مانند درمانگر شناختی- رفتاری بپرسد شواهد شما برای این احساس که آدم بی ارزشی می باشد جه می باشد ؟ می پرسد که شما از چه منظری ارزشمند بودن خود را ارزیابی نموده اید. یکی از تفاوتهای مهم درمان های شناختی – رفتاری جدید با درمان شناختی- رفتاری (CBT) که توسط بک و همکارانش ابداع شده است آن است که از نطر درمانهای شناختی -رفتاری جدید وجود و فعالیت افکار و اعتقادات منفی علت ابتلا به اختلالات روانشناختی نمی باشند بلکه در درمان های شناختی – رفتاری جدید فرض می شود که اکثر مردم افکار منفی خودکار دارند ولی عده ی کمی از آنها مبتلا به اختلالات روانشناختی می گردند و این موضوع می تواند دلیلی باشد بر آنکه در صورت وجود افکار و اعتقادات منفی نباید تصور شود که شخص مبتلا به اختلالات روانشناختی خواهد شد. در مقابل درمان شناختی – رفتاری جدید فرض می کند که وجود نوعی سیستم اداره ی کننده ی شناختی ( حالت فراشناخت ) که سبب بوجود آمدن یک دوره ی طولانی از پردازش اطلاعات ما به صورت منفی گردد می تواند عامل اصلی ابتلا به اختلالات روانشناختی باشد. در درمانهای شناختی – رفتاری جدید فرض می گردد اشخاصی که دارای نوعی از سیستم پردازش اطلاعات هستند که آنها را متمایل به داشتن میزان نگرانی زیاد ، وجود حالت نشخوار ذهنی ، توجه زیاد به منابع تهدید و تمایل برای استفاده از روش های اجتنابی می کند در خطر بیشتر برای ابتلا به اختلالات روانشناختی قراردارند. در درمانهای شناختی -رفتاری جدید با استفاده از تکنیک های مختلف به مراجعان کمک می گردد تا میزان نگرانی و نشخوارذهنی شان را کاهش دهند و از میزان توجه شدید به عوامل تهدبد کننده بکاهند. همچینن در درمانهای شناختی- رفتاری جدید به مراجعان آموزش داده می شود که به چه شیوه ای با افکار مزاحم خود بدون آنکه از آنها اجتناب نمایند روبرو شوند.

هر کدام از درمانهای شناختی- رفتاری جدید در مورد برخی از اختلالات روانشناختی کاربرد بیشتری پیدا نموده اند برای نمونه درمان پذیرش مبتی بر تعهد (ACT)کاربردی زیادی برای درمان اختلالات اضطرابی و افسردگی دارد. در طول درمان ACT تلاش بر آن است که عملکردهای زیر از سوی مراجع انجام گیرد:

پذیرش : پذیرش عبارت است از قبول نمودن احساسات و افکار که در لحظه ی حاضر واقع می شوند به عنوان یک تجربه ی خصوصی . برای قویتر شدن فرایند پذیرش از سوی مراجع لازم است که وی تمرینات لازم را در این زمینه انجام دهد.دردرمان پذیرش و تعهد (ACT) تلاش می شود که مراجع علاوه بر بکار بردن حالت پذیرش در زندگی خود اقدام به خنثی سازی شناختهای منفی  خود نماید. همچینن تلاش کند تا با لحظه ی حاضر ارتباط بیشتری برقرار نماید و تعهد نماید تا نسبت به تغییر رفتارها و شناختهای ناراحت کننده ی خود اقدام نماید. درمانگر درمان پذیرش- تعهد (َACT) با استفاده از تکنیک های فوق قادر می گردد که در مراجع خود حالت انعطاف پذیری ذهنی مناسبی را ایجاد نماید.

درمان فراشناختی (MCT):این نوع درمان یکی از درمانهای شناختی- رفتاری جدید است. درمان فراشناختی (MCT) علاوه بر آنکه در درمان اختلالات اضطرابی و افسردگی موثر می باشد برای درمان پرخوری عصبی (Bulimia ) نیز مورد استفاده قرار می گیرد. در درمان فراشناختی (MCT) مانند درمان شناختی –رفتاری فرض می گردد که یکی از علل مهم ابتلا به اختلالات روانشناختی وجود افکار سوگیری شده(Biased) می باشد. همچینن در مدل درمانی فراشناختی بر خلاف مدل درمانی شناختی – رفتاری (CBT) که توسط بک و همکارانش پیشنهاد شده است وجود اعتقادات منفی لزوما منجر به ایجاد مشکلات هیجانی نمی شود . از نظر مدل درمانی فراشناختی (MCT) وجود حالت های نگرانی زیاد، رشدحالت نشخوار ذهنی و شدت بالای کنترل ذهنی در ابتلا به اختلالات روانشناختی نقش اصلی را بر عهده دارند . در مدل درمانی فراشناختی (MCT) فرض می شود که اعتقادات غیرمنطقی و یا طرحواره ها تولیداتی از بخش فراشناختی ذهن هستند .همچینن این بخش حالت توجه شخص را به سوی موضوعات مختلف هدایت می نمایند . از دیگر عملکردهای بخش فراشناختی ذهن می توان به ایجاد سبک های تفکر خاصی و تعیین پاسخهای مقابله ای در برابر محرک های ناراحت کننده اشاره نمود . به کمک درمان فراشناختی (MCT) شخص با افکار و اعتقاداتش ارتباط جدیدی برقرار می سازد . درمانگر فرا شناختی (MCT) توجه مراجع را به سوی فراشناختهایی که سبک های ناکارآمدی از افکار منفی تکراری را ایجاد نموده اند هدایت می کند.در پی استفاده از درمان فراشناختی (MCT) حالت نگرانی و نشخوارذهنی به اندازه ی زیادی کاسته می شود ، میزان توجه شدید بر روی تهدیدات کاهش می یابد و میزان توجه مراجع به افکار مزاحمش کم می شود.

رفتار درمانی دیالیتک (DBT): این نوع درمان یکی از درمانهای شناختی – رفتاری جدید است و توسط لیهان ابداع شده است. این نوع درمان از تکنیک تنظیم هیجانی استفاده زیادی می نماید . تکنیک تنظیم هیجان یکی از تکنیک هایی است که از آن در درمان شناختی – رفتاری برای مبتلایان به اختلال شخصیت مرزی ، اختلالات اضطرابی ، سومصرف مواد و درمان مشکلات زوجها استفاده می گردد. بکار بردن تکنیک تنظیم هیجان سبب کاهش میزان برانگیختگی هیجانی می شود . همچینن بکار بردن تکنیک تنظیم هیجان موجب افزایش میزان احساس خودکنترلی و افزایش احتمال رسیدن به اهداف می شود.بیشترین استفاده از رفتاردرمانی دیالیتک در درمان اختلال شخصیتی مرزی می باشد. اختلال شخصیتی مرزی یکی از اختلالات شدید شخصیتی می باشد و با علایمی مانند بی ثباتی در رفتار ، هیجانات و ارتباطات بین فردی تشخیص داده می شود. از جمله علایم دیگر این اختلال شخصیتی می توان به احساس پوچی و انجام رفتارهای خود تخریبی ( مانند آسیب رساندن به جسم خود ) اشاره نمود.

منابع

                                                                          Fisher.P.& . Wells. A.(2009).Metacognitive therapy. New York: Routledge 

Freman.A .&. Etal.(2005).Encyclopedia of cognitive behavioral therapy . New York : Springer pres

                         Hofmann.S.&. Arinecke. M.(2010).Cognitive-behavioral therapy with adults . Cambridge: Cambridge university press                                                                                                                                                       

                                                           O,Donohue.W.&. Fisher.J.(2008).Cognitive behavior therapy. New York : John wiley & son Inc      

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مقاله ی فوق به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است.

 

 

آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی ):تبریز ،خیابان ،17شهریور جدید ، بالاتر از تقاطع خیابان طالقانی ، برج سینا ، طبقه ی هفتم

تلفن :04135559866و 09144015140

 

بازدیدها: 1638