ویژگیهای اختلال شخصیتی مرزی و روشهای درمان آن

 

اختلالات شخصیتی مجموعه ای از اختلالات را در بر می گیرند که ویژگی های عمده ی آنها وجود یک سلسله صفات و یا ویژگیهای شخصیتی انعطاف ناپذیر و مغایر با فرهنگی است که شخص در آنجا زندگی می نماید می باشد . ابتلا به اختلالات شخصیتی همراه با افت میزان کارکردهای اجتماعی ، تحصیلی و ارتباطی می باشد. یکی از ویژگیهای مهم مبتلایان به اختلالات شخصیتی عدم وجود بینش و یا وجود سطح بینش ضعیف نسبت به ابتلا به اختلالات شخصیتی می باشد و وجود حالت فوق سبب می گردد که میزان پیش آگهی درمان در مبتلایان به اختلالات شخصیتی چندان مثبت نباشد. بیماران مبتلا به اختلالات شخصیتی تمایل چندانی برای آغاز درمان ندارند و در اغلب مواقع زمانی چینن اختلالاتی تشخیص داده می شوند که اشخاص به علت مشکلات خانوادگی به مراکز روان درمانی مراجعه می نمایند.

ازبین اختلالات شخصیتی اختلال شخصیتی مرزی (Borderline personality disorder ) مورد توجه زیاد روان درمانگران قرار گرفته است و حتی برخی از روان درمانیهای جدید ( مانند رفتار درمانی دیالیتک و یا طرحواره درمانی ) که برای درمان اختلالات روانشناختی ابداع شده اند بیشترین کاربرد را در درمان اختلال شخصیتی مرزی دارند.

اختلال شخصیتی مرزی یکی از اختلالات شدید شخصیتی می باشد واژه ی شخصیت مرزی به این معنا می باشد که مبتلایان به این اختلال در مرز بین حالت روان رنجوری (Neurotic ) و حالت روان پریشی (Psychotic ) قرار دارند. حالت روان رنجوری به حالتی گفته می شود که شخص به علت وجود علایمی مانند سطح اضطراب بالا و یا حالت غمگینی زیاد میزان قدرت سازگاری اش کاهش می یابد و حالت روان پریشی اشاره به وجود علایمی مانند حالت توهم و هذیان دارد که بیانگر دور شدن شخص از درک واقعیت ها می باشد .

مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی امکان دارد به هنگام روبرو شدن با محرکهای استرس زا علایم روان پریشی ( مانند توهم و هذیان ) را از خود نشان دهند. واژه ی شخصیت مرزی را برای اولین توسط پزشکی به نام استرن (Stern) در سال 1938 میلادی برای توصیف بیمارانی که معمولا به نظر می رسیدند که اغلب اوقات حالت عصبی ( Neurotic ) دارند ولی در برخی از مواقع بخصوص در مواقعی که با محرکهای استرس زای شدیدی روبرو می شدند دوره های کوتاه مدتی از حالت  روان رنجوری (Psychotic ) را نیز تجربه می نمودند بکاربرد.

اگرچه روش های روان درمانی زیادی ( مانند درمان شناختی – رفتاری ، رفتار درمانی دیالیتیکی ، درمان پذیرش – تعهد یا ACTو طرحواره درمانی ) برای درمان اختلال شخصیتی بکار می روند اما دربسیاری از مواقع به علل گوناگون (مانند عدم همکاری مبتلایان به این نوع اختلال در روند درمان ) درمان شکست می خورد . همچینن در اغلب مواقع اختلال شخصیتی مرزی اختلالی مزمن می باشد و معمولا مبتلایان به این اختلال تاریخچه ای از شکستها را در فرایند درمان دارند.

میزان ابتلا به اختلال شخصیتی مرزی حدود دو درصد برآورد شده است و طبق نتایج برخی از برآوردها حدود 11 درصد از مراجعان به کلینیک های روانپزشکی را مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی را تشکیل می دهند . همچینن حدود 20 درصد از بیماران بستری دربیمارستانهای روانپزشکی را مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی تشکیل می دهند.

با بررسی تاریخچه ی زندگی مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی معلوم شده است که اکثر آنان در دوران کودکی با رویدادهای تلخ زیادی روبرو شده اند به نحوی که حدود 70  درصد آنان در دوره کودکی با آزارهای جسمانی روبرو شده اند . همچینن بیشتر از 90 درصد آنان در دوره ی فوق الذکر با حالت بی اعتنایی (Neglect ) والدین روبرو بوده اند.

در طبقه بندی انجمن روانپرشکی آمریکا که با اصطلاح DSM  معروف می باشد اختلالات شخصیتی در سه گروه عمده به نامهای گروه های A ، B و C قرار داده شده اند. ویژگی مهم گروه اختلال شخصیتی A انجام رفتارهای عجیب است . در این گروه ، اختلالات شخصیتی اسکیزوئید ، اسکیزوتایپل و پارانوئید قراردارند. در گروه اختلال شخصیتی B  اختلالات شخصیتی نمایشی ، خود شیفته ، مرزی و ضداجتماعی قرار گرفته اند. ویژگی مهم این گروه از اختلالات شخصیتی وجود رفتارهای نمایشی و ابراز شدید هیجانات می باشد و در گروه C اختلالات شخصیتی اختلالات اجتنابی ، وابسته و وسواسی قرار دارند و ویژگی عمده ی این گروه از اختلالات شخصیتی وجود حالت اضطراب و نگرانی زیاد می باشد.

بطور کلی اشخاصی که مبتلا به یکی از انواع اختلالات شخصیتی گروه C می باشند در مقایسه با اشخاصی که مبتلا به یکی ازانواع اختلالات شخصیتی گروه های B و A می باشند به صورت کمتری در معرض افت عملکردهای اجتماعی و روانشناختی قرار دارند.

از جمله علایم مهم اختلال شخصیتی مرزی احساس پوچی ، تجربه ی حالتهای خشم شدید ، بی ثباتی عاطفی ، بی ثباتی در ارتباطات متقابل ، خود آزاری و انجام رفتارهای تکانه ای می باشد. نتایج برخی از پژوهشها نشان می دهد که از بین انواع علایم اختلال شخصیتی مرزی علامت خود آزاری (Self – harm ) شایعترین علامت ابتلا به اختلال شخصیتی مرزی می باشد و بر اساس نتایج برآوردی که در این زمینه انجام گرفته است حدود 75مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی این علامت را نشان می دهند.

در اغلب مواقع ابتلا به اختلال شخصیتی مرزی با ابتلا به برخی دیگر از اختلالات روان پزشکی همراه می باشد . طبق برخی از برآوردهای انجام گرفته تنها در 35 درصد موارد ابتلا به اختلال شخصیتی مرزی خالص است و در بقیه موارد ابتلا به این اختلال همراه با ابتلا به برخی دیگر اختلالات روان پزشکی می باشد. شایع ترین اختلال روان پزشکی همراه با اختلال شخصیتی مرزی اختلال افسردگی اساسی (Major depression disorder ) است. سایر اختلالات همراه با ابتلا به اختلال شخصیتی مرزی اختلال افسرده خوئی (ِ Dystymic) ، اختلال پانیک و اختلال وابستگی به مواد می باشد.

سبب شناسی ابتلا به اختلال شخصیتی مرزی

در ابتلا به اختلال شخصیتی مرزی عوامل مختلفی نقش دارند . از جمله ی این عوامل می توان به موارد زیر اشاره نمود :

1-مورد آزار جسمانی و روانشناختی مکرر قرار گرفتن در دوران کودکی

2-تاثیرعوامل ژنیتک :

بر طبق برخی از برآوردها در بین اعضای خانواده ی مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی میزان خطر ابتلا به این اختلال حدود 5 برابر سایر اشخاص است.

3-نادیده گرفته شدن (Neglect ) در دوران کودکی

4-شکل گیری حالت دلبستگی (Attchment) ناامن در دوران کودکی

5-کاهش میزان آزاد شدن ناقل عصبی سروتونین

6-به ارث بردن سطح بالایی از برخی حالت های سرشتی مانند جستجوی تازگی (Novelty ) ،  جستجوی محرک Stimulation search ) ) داشتن حالت عصبی  (Neuroticism ) و  داشتن حالت حساسیت هیجانی بالا

7-وجود حالت تکانه ای (Implusive)

8–وجود حالت پائینی از سطح تنظیم هیجانی

9–از دست والدین در سنین اولیه دوران کودکی

10-وجود محیط خانوادگی آشفته

11-وجود تاریخچه خانوادگی ازابتلا به اختلال افسردگی ، اختلال کنترل تکانه ای و سومصرف مواد

علایم عمده ی اختلال شخصیتی مرزی

علایم عمده ی اختلال شخصیت مرزی را می توان در هشت محور زیر طبقه بندی نمود

1-وجود الگویی مزمن از ارتباطات متقابل بی ثبات

یکی از ویژگیهای مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی وجود الگویی مزمن از ارتباطات بی ثبات می باشد. اگرچه مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی تمرکز زیادی بر روی گسترش ارتباطات خود دارند و نیرو و انرژی زیادی صرف حفظ ارتباطات خود می نمایند اما تصمیم های ناگهانی و یا انجام اعمال تکانه ای و پرخاشگرانه مانعی مهم در گسترش ارتباطات متقابل آنها می باشد. از سوی دیگر سبک ارتباطات متقابل مبتلایان به اختلال شخصیت مرزی طبیعت متفاوتی با سبک ارتباطات متقابل سایر اشخاص دارد آنان در اغلب مواقع قوانینی کاملا شخصی برای برقراری و یا حفظ ارتباطات خود تعیین می نمایند و در اغلب مواقع به علت تغییرات مهار گسیخته ی آنها ارتباطات اجتماعی آنها به صورت بی ثبات می باشد .

 2-وجود علایمی ازاختلال هویت

بیماران مبتلا به اختلال شخصیت مرزی علایمی از اختلال هویت دارند . به عبارت دیگر حالت خود (Self) آنان انسجام یا یکپارچگی لازم را ندارد . وجود عدم انسجام خود (Self )سبب می گردد که مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی در مورد خودشان قضاوتهای ثابتی را نداشته باشند و در بسیاری از اوقات در مورد ویژگیهای خود نظریات کاملا متفاوتی را ابراز نمایند . همچینن وجود عدم انسجام خود می تواند منجر به تجربه ی برخی از حالتهای تجزیه ای (Dislocations ) مانند حالت مسخ واقعیت و حالت مسخ شخصیت در آنان شود .در  حالت مسخ واقعیت شخص ادراکات نادرستی در مورد دنیای پیرامون خود پیدا می کند و درحالت مسخ شخصیت شخص ادراکات نادرستی در مورد وجود خود پیدا می کند .

3- وجود رفتارهای تکانه ای حداقل در دو حوزه از زندگی

رفتارهای تکانه ای به رفتارهایی گفته می شود که بدون تدبیر و بدون فکر انجام می گیرد.  رفتارهای های تکانه ای می توانند به صورت انجام اعمال پرخاشگرانه ، سیگار کشیدن افراطی ، نوشیدن مقدار زیادی از مشروب های الکلی و یا رانندگی نمودن با سرعتهای بالا باشد.

4- رفتارهای مکرر خودکشی یا رفتارهای خود آزاری

رفتارهای مکرر خودکشی ، یا تهدیدهای مکرر به خودکشی و یا رفتارهای خود آزاری از علایم مهم اختلال شخصیتی مرزی می باشند.

5- وجود ناثباتی عاطفی

وجود ناثباتی عاطفی می تواند ناشی از تجربه ی دوره های افسرده خویی ، تحریک پذیری یا اضطراب باشد.

6- احساس پوچی مزمن

یکی از ویژگیهای بیماران مبتلا به اختلال شخصیتی مرزی احساس پوچی مزمن می باشد . وجود احساس پوچی سبب می شود که مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی احساس نمایند که زندگی آنان معنایی ندارد.

7- حالت خشم شدید و نامناسب یا مشکل در کنترل حالت خشم

بیماران مبتلا به اختلال شخصیتی مرزی حالت خشم خود را داکنشی کاملا شدید و غیر منطقی می باشد.

8- وجود اندیشه های پارانوئیدی موقت و مرتبط با استرس

اندیشه های پارانوئیدی مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی معمولا در این زمینه است که خطرات احتمالی زیادی به واسطه ی قرارگرفتن در برخی از موقعیتها و یا روبرو شدن با برخی از اشخاص آنان را تهدید می نماید.

روشهای درمان

درمان اصلی مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی روان درمانی می باشد . دارو درمانی تنها برای کاهش میزان برخی از علایم مانند حالتهای بی ثباتی هیجانی و یا کاهش میزان علایم افسردگی مورد استفاده قرار می گیرد.

برای روان درمانی اختلال شخصیتی مرزی از روش های مختلف روان درمانی مانند روش روان درمانی تحلیلی ، درمان شناختی – رفتاری ، رفتار درمانی دیالیتیک (Dialectical behavior therapy )  روان درمانی پذیرش – تعهد (Acceptance- Commenting therapy) و روان درمانی حمایتی (Supportive psychotherapy ) استفاده می گردد. از بین روش های روان درمانی فوق در روان درمانی مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی روش رفتار درمانی دیالیتیک (DBT) مورد استقبال بیشتر روان درمانگران قرار گرفته است. در روش رفتار درمانی دیالیتیک یا DBT فرض می شود که عمده ترین مشکل مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی مربوط به تنظیم هیجانات می باشد. در این روش درمانی به مبتلایان به اختلال شخصیتی مرزی مجموعه ای از توانانیها مانند افزایش مهارتهای اجتماعی ، افزایش مهارتهای توجه آگاهی (Mindfulness skills) ،افزایش مهارتهای تحمل ناراحتی و افزایش مهارتهای تنظیم هیجان آموزش داده می شود

منابع

 Dimaggio.G.&.Semerari.A.(2007).Psychotherapy of personality disorders.East Sussex: Routledge                      publisher

Freeman.M.&. Martin.D.(2005).Comparative treatments for borderline personality disorder.New York : Springer publisher

                              Krawitz.R. & Watson.C.(2003). Borderline personality disorder.Oxford :Oxford university press

 

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا( متخصص روانشناسی بالینی)

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

97/10/4

دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی ): تبریز ، خیابان 17 شهریور جدید ، بالاتر از تقاطع خیابان طالقانی ، برج سینا ، طبقه ی هفتم ،

تلفن : 35531202 و 09144015140

بازدیدها: 1708