ویژگیهای اختلال اضطراب جدایی و روشهای درمان آن

اختلالات اضطرابی شامل مجموعه اختلالاتی است که ویژگی مشترک آنها وجود حالتهای ترس و اضطراب شدید و مشکلات رفتاری مرتبط با این حالتها ( مانند استفاده ی زیاد از رفتارهای اجتنابی مانند فرار از محرک اضطراب زا ) می باشد. زمانی که موضوع اختلالات اضطرابی را مورد بررسی قرار می دهیم لازم است که دو واژه ی ترس و اضطراب را از هم جدا نمائیم .واژه ی ترس (Fear ) عبارت است از نوعی پاسخ هیجانی فوری به تهدیدی واقعی یا ادراک شده (Perceived ) می باشد . پاسخ هیجانی ترس از ماههای اولیه زندگی ظاهر می شود . به کمک این نوع پاسخ هیجانی می توانیم خودمان را از خطرات مختلف دور نمائیم. ترس از اشخاص غربیه یکی از اولین پاسخ های هیجانی ترس است که معمولا در 7 الی 8 ماهگی آغاز می شود. قبل از این نوع حالت ترس از ارتفاع نیز در کودکان 5 یا 6 ماهه نیز مشاهده می شود. از سوی دیگر واژ ه ی اضطراب اشاره به نوعی پیش بینی از تهدیدی احتمالی در آینده می نماید که با برخی از علایم جسمانی مانند بالا رفتن میزان ضربان قلب ، تند شدن میزان تنفس و حالتهایی مانند تعریق نمودن همراه است . اگرچه حالت اضطراب و ترس به هم از جهات مختلفی شیبه می باشند اما تفاوتهایی هم بین این دو نوع پاسخ هیجانی وجود دارد . از جمله برخی از تفاوتهای مهم حالت اضطراب و ترس عبارتند از :

1-حالت ترس نوعی پاسخ هیجانی فوری به تهدیدی واقعی یا ادراک شده است اما حالت اضطراب نوعی پیش بینی از تهدیدی احتمالی در آینده است.

2-حالت ترس با حالت برانگیختگی خودکار همراه است و موجب ایجاد پاسخ گریز (Flight ) و یا ستیز (Fight ) در شخصی که در این حالت قرار گرفته است می شود در حالی که اضطراب اغلب با تنش عضلانی ، انجام رفتارهای اجتنابی و ایجاد حالت گوش به زنگی (Vigilance ) برای روبرو شدن با خطراتی که در آینده شخص را تهدید می کند همراه است.

اشخاصی که به برخی از اختلالات اضطرابی مبتلا می شوند احتمال دارد حالتی به نام حمله ی پانیک (Panic attacks ) را تجربه نمایند  شخصی که حالت حمله ی پانیک را تجربه می کند علایمی از وجود ترس شدید و حالتی از ناراحتی زیاد را که در طول چند دقیقه به اوج خود می رسد را نشان می دهد  .

برخی از علایم حمله ی پانیک عبارتند از :

-حالت طپش قلب

-حالت تعریق نمودن

-حالت لرزش

-حالت کوتاه شدن آهنگ تنفس

-احساس خفگی

-احساس درد و یا نارحتی در ناحیه ی قفسه سینه

-حالت تهوع

– حالت سرگیجه

-حالت مسخ واقعیت (Derealization ) یا احساس غیر واقعی بودن محیط اطراف

-حالت مسخ شخصیت(Depersonalization) یا احساس تجزیه

-ترس از دست دادن کنترل

-ترس از مرگ

برخی از ویژگیهای کلی اختلالات اضطرابی عبارتند از :

1- بسیاری از اختلالات اضطرابی در دوران کودکی رشد می نمایند و امکان دارد در این دوران درمان نشده و علایم مربوط به آن در دوران بزرگسالی نیز تداوم داشته باشند.

2-میزان شیوع بسیاری از اختلالات اضطرابی در جنس مونث بیشتر از جنس مذکر می باشد.

3-برای تشخیص بسیاری از اختلالات اضطرابی لازم است علایم این اختلالات برای مدتی ( حداقل 6 ماه ) تداوم داشته باشند.

4-رای تشخیص اختلالات اضطرابی لازم است که احتمال درست بودن این موضوع که علایم مربوط به اختلال اضطرابی ناشی از عوارض سومصرف مواد و یا ناشی از ابتلا به بیماریهای جسمانی است رد گردد.

بر اساس آخرین طبقه بندی اختلالات روانشناختی که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا انجام گرفته است و به اصطلاح DSM-V نامیده می شود انواع اختلالات اضطرابی عبارتند از :

– اختلال اضطراب جدایی (Separation anxiety disorder )

-اختلال لالی انتخابی (Selective mutism disorder )

-فوبیای خاص (Specific phobia )

-اختلال فوبیای اجتماعی (Social anxiety disorder )

اختلال پانیک(Panic disorder )

-اختلال برون هراسی (Agoraphobia)

-اختلال اضطراب منتشر (Generalized anxiety disorder )

-اختلال اضطراب ناشی از مصرف مواد یا دارو (ُSubstance /medication-induced )

ویزگیهای مهم اختلال اضطراب جدایی   (Separation anxiety disorder)

علامت اصلی اختلال اضطراب جدایی وجود اضطراب و یا ترس مداوم و شدید از جدایی از اشخاصی است که شخص به آنها دلبستگی دارد . البته باید توجه نمود که در دوران رشد برخی از دوره ها (مانند دوره ی قبل از ورود به مدرسه که سنین 3 الی 6 سال را در بر می گیرد  ) وجود دارند که در این دوره ها وجود حالت دلبستگی زیاد حالتی نسبتا عادی تلقی می شود.

برخی از علایم مهم اختلال اضطراب جدایی عبارتند از :

-تجربه ی مکرر ناراحتی شدید زمانی که شخص از خانه ی خود دور می شود و یا از اشخاصی که به آنها دلبسته می باشد جدا می شود

-وجود نگرانی زیاد و مستمر در مورد از دست دادن و یا آسیب رسیدن به اشخاصی که شخص به آنها دلبسته می باشد

-وجود نگرانی زیاد و مستمر در مورد روبرو شدن با برخی از رویدادهای ناخواسته ( برای نمودن ازدست دادن عزیران ، تصادف نمودن و یا بیمار شدن ) که می تواند موجب جدایی از اشخاصی که شخص به آنها دلبسته است شود

-حالت بی علاقگی مفرط برای خارج شدن از خانه به منظور رفتن به مدرسه ، محل کار یا سایر مکانها بخاطر وجود ترس از حالت جدایی

-حالت ترس شدید یا مداوم در مورد احتمال تنها بودن و یا احتمال عدم حضور اشخاصی که شخص به آنها دلبسته است.

-حالت بی میلی مداوم و یا خودداری از خوابیدن در بیرون از خانه زمانی که شخص یا اشخاصی که شخص به آنها دلبسته می باشند در آن محل حضور ندارند

-مشاهده ی کابوسهای مکرر در زمینه ی موضوع جدایی

-وجود شکایات جسمانی ( مانند شکایت از سردرد ها ، وجود تهوع و درد شکم ) به صورت مکرر زمانی که شخص مبتلا از شخصی که به وی دلبسته است جدا می شود و یا پیش بینی می کند که از وی جدا خواهد شد.

برای تشخیص اختلال اضطراب جدایی علاوه بر علایمی که در بخش فوق ذکر گردید لازم است موقعی که شخص مبتلا در سنین کودکی قرار دارد علایم برای حداقل 4 هفته و زمانی که شخص مبتلا در سنین بزرگسالی قرار دارد علایم برای حداقل 6 ماه و یا بیشتر تداوم داشته باشند. همچینن برای تشخیص اختلال اضطراب جدایی لازم است که شدت علایم به حدی برسد که موجب اختلال در زمینه های اجتماعی ، تحصیلی و شغلی شخص مبتلا گردد.

میزان شیوع اختلال اضطراب جدایی در بین کودکان حدود 4 درصد و در بین بزرگسالان بین 1 تا 2 درصد برآورد شده است. بیشترین مبتلایان به اختلال اضطراب جدایی در سنین کودکی قرار دارند و میزان مبتلایان در دوره های نوجوانی و بزرگسالی در سطح پائینی قرار دارد .

در دو سال اول زندگی وجود علایمی از اضطراب جدایی حالتی عادی می باشد و وجودحالت اضطراب چدایی بیشتر به عنوان نوعی فرایند رشدی مطرح است . اگرچه دردو سال اول زندگی با شکل گیری حالت دلبستگی مناسب بسیاری از علایم اضطراب جدایی از بین می رود اما احتمال دارد در برخی از کودکان علایم اختلال اضطراب جدایی در سنین بعدی ادامه یابد و  حدود چها ر درصد آنها نیز مبتلا به اختلال اضطراب جدایی شوند .

معمولا علایم ابتلا به اختلال اضطراب جدایی از حدود 7 یا 8 سالگی آغاز می شود و بندرت امکان دارد که علایم ابتلا به اختلال اضطراب جدایی از دوره ی نوجوانی آغاز گردد. در موارد اندکی امکان دارد آغاز ابتلا به اختلال اضطراب جدایی در دوران اواخر نوجوانی و یا اوایل بزرگسالی و در پی دوری از خانواده به علل مختلف از جمله آغاز تحصیلات دانشگاهی یا یافتن شغلی در شهر دیگر باشد. در چینن حالتی امکان دارد علایم ابتلا به اختلال اضطراب جدایی در سراسر دوران بزرگسالی تداوم داشته باشد. در اکثر مواقع علایم اختلال اضطراب جدایی بهبود می یابد و تنها عده ی معدودی از کودکانی که مبتلا به اختلال اضطراب جدایی می باشند در دوره ی نوجوانی و یا بزرگسالی علایم این اختلال را تجربه می نمایند.

میزان سن ابتلا به اختلال اضطراب جدایی یکی از عواملی است که در تعیین نوع علایم این اختلال نقس مهمی را بازی می نماید. برای مثال در کودکان کم سن و سالی که مبتلا به اختلال اضطراب جدایی می باشند علایم اختلال اضطراب جدایی بیشتر به صورت بی میلی برای رفتن به مدرسه ظاهر می شود . همچینن این دسته از مبتلایان به اختلال اضطراب جدایی امکان دارد حالتهای شدیدی از نگرانی یا ترس  از خطراتی که والدین و یا خودشان را تهدید می نماید نداشته باشند و اضطراب و نگرانی آنان در این زمینه تنها زمانی افزایش یابد که آنان جدایی از والدین را تجربه کنند. همچنانکه میزان سن کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی افزایش می یابد نگرانیهایی در مورد رخ دادن خطرات خاص ( برای نمونه وقوع تصادفات ، احتمال از دست دادن والدین و یا ورشکست شدن آنها ) در آنان ظاهر می شود .در بزرگسالان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی علایم اختلال بیشتر محدود به احساس توانایی کم آنان در مقابله با تغییراتی (مانند رفتن به مسافرتهای طولانی و یا ازدواج نمودن )است که در چهار چوب زندگی خود تجربه می نمایند . یکی دیگر از ویژگیهای بزرگسالان مبتلا به اختلال اضطرابی جدایی ، تجربه ی مشکلات مهم در زمینه های شغلی و اجتماعی است.

عوامل سبب ساز ابتلا به اختلال اضطراب جدایی

عوامل محیطی و ژنتیکی مختلفی در افزایش خطر ابتلا به اختلال اضطرابی جدایی نقش دارند. از بین عوامل محیطی عامل دریافت محرک های استرس زا در ابتلا به اختلال اضطراب جدایی نقش مهمتری را بازی می نماید . از بین محرکهای استرس زایی که در ابتلا به اختلال اضطراب جدایی نقش مهمی دارند می توان به محرک استرس زای از دست دادن (Loss ) اشاره نمود . این محرک استرس زا می تواند در کودکان و نوجوانان حوزه های مختلفی مانند مرگ یکی از خویشاوندان ، ابتلای خود و یکی از خویشاوندان به نوعی بیماری ، عوض نمودن مدرسه ، طلاق والدین ، تغییر محل زندگی و مهاجرت را در بر بگیرد. در بزرگسالانی که در اوایل دوره ی بزرگسالی قرار دارند وجود وابستگی شدیدبه والدین ،ترک خانه ی والدین و صاحب فرزند شدن می تواند خطر ظاهر شدن علایمی از اختلال اضطراب جدایی را در آنان بالا ببرد.

عوامل ژنتیک نیز در ابتلا به اختلال اضطراب جدایی نقش دارند. بر اساس برآوردی که در زمینه ی تاثیر عامل وراثت در افزایش خطر ابتلا به اختلال اضطراب جدایی انجام شده نشان داده است که تاثیر عامل وراثت در ابتلا به اختلال اضطراب جدایی  در بین دوقلوهای 6 ساله  حدود 73 درصد می باشد.

کودکانی که مبتلا به اختلال اضطراب جدایی می باشنذ در مقایسه با سایر کودکان در خطر بیشتری برای ابتلا به اختلالات اضطراب منتشر (Generalized anxiety disorder ) و فوبیای خاص (Specific phobia ) قرار دارند . اختلال اضطراب منتشر نوعی از اختلالات اضطرابی می باشد که علامت عمده ی آن وجود حالت نگرانی شدید در مورد موضوعات مختلف می باشد. اشخاصی که مبتلا به اختلال اضطراب منتشر می باشند  علایم مختلف جسمانی ( مانند افزایش میزان ضربان قلب ، تعریق زیاد و افزایش میزان تنفس ) و علایم روانشناختی ( مانند احساس ناراحتی و احساس خفگی ) را تجربه می نمایند.

 اشخاصی که مبتلا به اختلال فوبیای خاص می باشند واکنشهای شدید و غیر منطقی به برخی از محرک های ایجاد کننده ی حالت ترس نشان می دهند. همچینن اشخاص مبتلا به اختلال فوبیای خاص تلاش زیادی می نمایند که از محرک های ترس زا اجتناب نمایند.

روش های درمانی

اگرچه برای مقابله با علایم اضطراب و نگرانی که در بیماران مبتلا به اختلال اضطرابی مشاهده می شود برخی از روانپزشکان ترجیح می دهند از برخی داروها مانند داروهای ضد اضطراب استفاده نمایند اما نتایج اکثر پژوهشها که در این زمینه انجام شده است نشان می دهد استفاده از روش های مختلف روان درمانی بهترین راهبرد برای درمان اختلال اضطراب جدایی می باشد . روش های روان درمانی روشهایی می باشند که هدف عمده از کاربرد آنها ایجاد تغییرات مهم در زمینه های رفناری ، شناختی و هیجانی می باشد . در روش های روان درمانی از تکنیک های مختلف برای ایجاد تغییرات فوق استفاده می شود . برخی از روش های روان درمانی به علت کارآیی بیشتر و کوتاه مدت بودن دوره ی روان درمانی مورد استقبال بیشتر روانشناسان قرار گرفته است . از جمله ی این روش ها می توان به روش درمان شناختی – رفتاری (Cognitive- behavioral therapy ) اشاره نمود. زمانی که از روش درمان شناختی – رفتاری برای درمان اختلال اضطراب جدایی استفاده می شود تلاش می گردد که با استفاده از تکنیک های مختلف این نوع درمان مانند تکنیک مدیریت مشروط (Contingency management ) ، تکنیک شکل دادن رفتار (Shaping ) ، تکنیک آرمیدگی (Relaxation technique ) ، تکنیک توجه برگردانی (Distraction technique ) ، تکنیک بازسازی شناختی ( Constructional cognitive technique ) میزان علایم اختلال اضطراب جدایی کاهش یابد.  معمولا زمانی که از درمان شناختی – رفتاری برای درمان اختلال اضطراب جدایی استفاده می شود جلسات درمانی به صورت هفتگی برگزار می شود و تعداد میانگین جلسات درمانی 12 الی 15 جلسه است .

منابع

Akakac.J. (2013 ). Diagnostic and ststistical manual of mental disorders.Arlington: American psychiatric association

                                       Hersen.M.& etal. (2007). Adult psychopathology and diagnosis. Hoboken: John wiley & sons

                                                                         Simos .G. (2009). Cognitive behavioral therapy .London: Routledge press

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و اشاره به آدرس سایت بلامانع است

97/1/18

• آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور جدید، بالاترتقاطع از خیابان طالقانی،برج سینا، طبقه ی هفتم

  تلفن:04135559866 و09144015140

–

–

بازدیدها: 2292