مروری بر چند اختلال روانشناختی و چند مشکل رفتاری شایع در دوران کودکان

اگرچه کودکان نیز مانند بزرگسالان اختلالات مختلف روانشناختی را تجربه می نمایند اما نتایج پژوهشها نشان می دهد میزان شیوع اختلالات روانشناختی در دوران کودکی در مقایسه با دوره های نوجوانی و برزگسالی بسیار پائین است . برای نمونه نتایج پژوهشها در این زمینه نشان داده است که میزان شیوع اختلال افسردگی در دوران کودکی تنها یک درصد می باشد اما این میزان در دوره ی بزرگسالی به حدود 12 الی 15 درصد می رسد. علایم اختلالات روانشناختی که در دوران کودکی تجربه می شوند با علایم اختلالات روانشناختی که در دوران بزرگسالی تجربه می شوند تفاوتهایی دارند. یکی از این تفاوتها در زمینه ی وجود میزان تداوم علایمی است که برای تشخیص یک اختلال روانشناختی لازم می باشد برای نمونه برای تشخیص اختلال افسردگی مقاوم در دوران کودکی لازم است که علایم مربوط به این اختلال حداقل یکسال تداوم داشته باشند اما برای تشخیص همین اختلال در دوران بزرگسالی لازم است که این علایم حداقل برای دو سال تداوم داشته باشند. همچینن برخی از اختلالات روانشناختی ( مانند اختلالات شخصیتی ) تنها در دوران بزرگسالی قابل تشخیص هستند و برعکس برخی دیگر از اختلالات ( مانند اختلال بد تنظیمی خلقی ) تنها در دوران کودکی قابل تشخیص است. از اصطلاح مشکلات رفتاری تنها در مورد مشکلات رفتاری مشاهده شده در دوران کودکی کودکی  قبل از آغاز مدرسه ( سنین 3 تا 6 سالگی )  استفاده می شود. مشکلات رفتاری به علل مختلف از جمله به علت شیوع زیادی که دارند به عنوان اختلال مطرح نمی باشند و در طبقه بندیهای تشخیصی مربوط به اختلالات روانپزشکی ( مانند طبقه بندی DSM و ICD ) جایی ندارند.

چند اختلال روانشناختی مهم در دوران کودکی

1-فوبیا(Phobia )

فوبیا عبارت است از وجود ترس مداوم و غیر منطقی از یک محرک ترس زا یا اضطراب زا می باشد. در حالت فوبیا عکس العمل کودک نسبت به محرک ناراحت کننده ای که تجربه می کند بسیار شدید است. دو ویژگی عمده ی فوبی عبارتند از نشان دادن واکنش شدید به محرک ترس زا و انجام رفتارهای اجتنابی می باشد. ابتلا به فوبیا سبب می شود که کودک از روبرو شدن با  محرک ناراحت کننده اجتناب نماید و در صورت اجبار برای روبرو شدن ، با حالت بی میلی زیاد با آن محرک روبرو شود. اگرچه احتمال ابتلا به حالت فوبیا در دوران کودکی زیاد است اما در بسیاری از مواقع حالت فوبیا در دوران نوجوانی و بزرگسالی آغاز می شود . شیوع فوبیا در دوران بزرگسالی به اندازه ای زیاد است که در بین بزرگسالان مونث ابتلا به فوبیا شایعترین اختلال روانپزشکی می باشد. فوبیای خاص شایعترین نوع فوبیا در دوران کودکی می باشد. ویزگی مهم این نوع از فوبیا ، گسترده بودن انواع آن می باشد به صورتی که  محرک های بسیاری می توانند سبب ایجاد این نوع از فوبیا گردند .فوبیای حیوانات هم در طبقه ی فوبی خاص قرار دارد. در دوران کودکی میزان شیوع دو نوع دیگر فوبیا یعنی فوبیای اجتماعی و فوبیا ی برون هراسی بسیار کمتر از دوران نوجوانی و بزرگسالی است.  از تکنیک های مختلف رفتار درمانی مانند تکنیک مواجهه (Exposure ) ، الگو پذیری (Modeling) و تکنیک مدیریت مشروط  برای مقابله با فوبیای دوران کودکی استفاده می شود.

2-اختلالات افسردگی (Depression disorder )

در دوران بزرگسالی اختلالات افسردگی یکی از شایعترین انواع اختلالات روانشناختی است و میزان شیوع آن در این دوران به حدود 8 الی 12 درصد می رسد . در دوران کودکی میزان شیوع اختلالات افسردگی بسیار کمتر از دوران نوجوانی و بزرگسالی است . در جدیدترین طبقه بندی اختلالات روانشناختی(ِیعنی طبقه بندی DSM_V ) نوع جدیدی از اختلال افسردگی پیشنهاد شده است که تنها در دوران کودکی تشخیص داده می شود این نوع اختلال به نام اختلال بدتنظیمی خلقی نامیده می شود . از ویژگیهای مهم اختلال بد تنظیمی خلقی  وجود پرخاشگری زیاد همراه با حالت تحریک زیاد می باشد. علایم تشخیصی اختلال افسردگی اساسی (Major depression ) و اختلال افسردگی مقاوم (Persistence depression ) کاملا شیبه به علایم تشخیصی این اختلالات در دوران بزرگسالی می باشد و تنها تفاوت عمده ی در این زمینه آن است که برای تشخیص اختلال افسردگی مقاوم در دوره ی بزرگسالی لازم است علایم اختلال افسردگی حداقل به مدت دو سال طول کشیده باشد اما این میزان زمان برای کودکان حداقل یکسال می باشد. برای درمان اختلالات افسردگی در دوران کودکی باید به میزان شدت علایم مربوط  به اختلال توجه نمود بنحوی که اگر میزان شدت علایم اختلال افسردگی به صورت خفیف تا متوسط ارزیابی شوند روان درمانی به عنوان خط اول درمان مطرح می شود اما اگر شدت علایم از متوسط بالاتر باشد و علایم نباتی این اختلال ( مانند بی اشتهایی یا پراشتهایی و بیخوابی و یا پرخوابی ) نیز طاهر شوند درمان دارویی همراه با روان درمانی پیشنهاد می گردد.

3-اختلال وسواسی- اجباری (Obsessive- complusive disorder) و اختلالات مرتبط با آن

اختلال وسواسی- اجباری در طبقه بندی های قبلی اختلالات روانشناختی (DSM) در طبقه ی اختلالات اضطرابی قرار داشت با توجه به اهمیت این اختلال و شیوع نسبتا زیاد آن در آخرین طبقه بندی اختلالات روانشناختی (DSM_V) اختلال وسواسی – اجباری به عنوان اختلالی مستقل مورد نظر قرار گرفته است و در کنار این اختلال برخی دیگر از اختلالات مانند اختلال مو کنی و اختلال احتکار که از نظر زیستی (Biological ) با این اختلال شباهتهایی دارند در یک طبقه قرار گرفته اند. ویژگی اصلی اختلال وسواسی- اجباری وجود افکار ، تکانه ها و تصاویر ناراحت کنند ه ای می باشد که به صورت فراوانی به ذهن شخص می آیند و سبب ناراحتی او می شوند . محتوای این افکار می تواند در زمینه های مختلف مانند زمینه های پرخاشگری و یا جنسی باشند. در اغلب مواقع شخص به پوچ بودن این افکار آگاه است اما از این موضوع که قادر نمی باشد جلوی ورود آنها را به ذهنش بگیرد بسیار ناراحت  است. علامت اصلی دیگر اختلال وسواسی- اجباری وجود یک سلسله رفتارهای تکراری و قالبی می باشد که شخص خود را مجبور می بیند آنها را در مقابل تجربه ی افکار ناخوشایند وسواسی خود انجام دهد . در حالی که تجربه ی افکار وسواسی میزان سطح اضطراب و ناراحتی شخص را بسیار بالا می برد اما انجام اعمال وسواسی تا حدی میزان اضطراب و ناراحتی وی را کاهش می دهد . وجود این ویژگی در انجام اعمال وسواسی می تواند حالت تقویت کنندگی را داشته باشد و سبب ادامه ی انجام این اعمال گردد. نتایج پزوهشها نشان می دهد کودکان حتی از سن سه سالگی امکان دارد علایم اختلال وسواسی- اجباری را از خود نشان دهند . میزان شیوع اختلال وسواسی – اجباری در دوران کودکی حدود یک درصد بر آورد شده است در حالی که میزان شیوع این اختلال در دوران بزرگسالی حدود دو و نیم درصد است. درمان کودکانی که مبتلا به اختلال وسواسی – اجباری هستند مشابه با درمان بزرگسالانی که مبتلا به این اختلال تشخیص داده شده اند می باشد. دو نوع روش درمان مناسب برای اختلال وسواسی- اجباری در دوران بزرگسالی و کودکی شامل روش دارو درمانی و روش درمان شناحتی – رفتاری (Cognitive- behavioral therapy ) است. دارو درمانی به کمک تجویز داروهایی که اختصاصا بر روی ناقل عصبی سروتونین اثر می گذارند و سبب چلوگیری از بازجذب این ناقل عصبی توسط نورونهای آزاد کننده ی آن می شوند انجام می گیرد. این داروها به نام داروهای اختصاصی جلوگیری از باز جذب سروتونین (SSRI) معروف هستند. فلوگزتین ، فلوکسامین و سرترالین از جمله ی این داروها می باشند. این داروها در دسته ی داروهای ضد افسردگی قرار دارند و زمانی که در ذورهای نسبتا بالا تجویز می شوند در درمان اختلال وسواسی -ا جباری موثر واقع می گردند. نتایج پژوهشها نشان می دهد از بین داروهای ضد افسردگی تنها داروهای SSRI هستند که میزان اثربخشی مناسبی در درمان اختلال وسواسی – اجباری دارند. نتایج بررسیها نشان می دهد که استفاده از داروهای SSRI در حدود 70 درصد از موارد با اثربخشی همراه می باشند و در 30 درصد موارد در مصرف کنندگان ، کاهش علایم اختلال وسواسی- اجباری مشاهده نمی شود . در مواقعی که میزان شدت علایم اختلال وسواسی -اجباری در سطح خفیف تا متوسط می باشد استفاده از درمان شناختی -رفتاری بر استفاده از دارو درمانی برتری دارد. تکنیک های رفتاری مواجهه (Exposure) و جلوگیری از پاسخ (Response prevention) تاثیر زیادی در کاهش شدت علایم اختلال وسواسی -ا جباری بخصوص علایم مربوط به وسواس عملی دارند. در کودکانی که مبتلا به اختلال وسواسی- اجباری هستند استفاده از تکنیک های رفتاری بخصوص تکنیک مواجهه و پیشگیری از پاسخ با اثربخشی خوبی همراه است.

چند مشکلات رفتاری مهم کودکان

1-کندن ناخنها :

کندن ناخنها  عملی شایعی در بین کودکانی که در دوران سنین قبل از مدرسه ( دو الی شش سالگی ) قرار دارند می باشد .  میزان این مشکل رفتاری  بین 12 الی 23 درصد در بین کودکانی که در سنین قبل از رفتن به مدرسه قرار دارند برآورد شده است . هنوز علل بوجود آمدن این مشکل رفتاری کاملا مشخص نشده است . نتایج برخی از بررسیها افزایش میزان هیجانات منفی ( مانند اضطراب و یا خشم ) را در ایجاد و یا تشدید این حالت موثر می دانند . 

2-مشاهده ی کابوس ها

مشاهده ی کابوس ها از سنین اولیه رشد رخ می دهد و حتی برخی از کودکان سه ساله هم مشاهده ی کابوس ها را گزارش می دهند . مشاهده ی کابوس ها معمولا به مرحله ای از خواب که به نام مرحله ی خواب با حرکات سریع چشم  یا REM نامیده می شود مربوط است. نام دیگر مرحله خواب REM مرحله ی خواب متناقض می باشد و علت این نام گذاری آن است که در این مرحله حالتهای فیزیولوژیک بدن مشابه باحالت بیداری است. 

در دوران کودکی مشاهده ی کابوس ها به صورت مکرر می تواند علل مختلفی داشته باشد  وجود محرک های استرس زای مختلف مانند کاهش میزان دریافت محبت و یا نادیده گرفته شدن از سوی والدین و اختلافات شدید والدین با یکدیگر از علل احتمالی موضوع فوق می باشد.والدین با بکار بردن چند روش ساده می توانند احتمال مشاهده ی کابوس های مکرر در کودکانشان را کاهش دهند . برخی از این روش ها عبارتند از :

-تلاش برای فراهم ساختن هر چه بیشتر آرامش و راحتی جسمانی و روانشناختی کودکان

-ارایه توضیحاتی به کودکان در مورد  طبیعت رویاها با در نظر گرفتن سطح سن و میزان سطح آگاهیهای آنها

-کوشش برای کاستن استرس هاس کودکان

3-مکیدن انگشت شست

مکیدن انگشت شست در دو سال اول زندگی ، رفتاری شایع از سوی کودکان می باشد بنحوی که که حدود سی درصد کودکانی که در این سنین قرار دارند این رفتار را انجام می دهند. بعد از وارد شدن به سن رفتن به مدرسه( 6 سالگی به بعد )  میزان مکیدن انگشت شست به صورت بارزی کاهش می یابد  به صورتی که این عمل تنها در پنج درصد از کودکان شش تا یازده ساله مشاهده می شود. مکیدن انگشت شست زمانی به عنوان یک مشکل رفتاری در می آید که میزان انجام این عمل به میزان زیادی افزایش یافته و در طول روز کودک ساعتها به انجام این عمل بپردازد.

اگرچه در حال حاضر کاملا علت بوجود آمدن حالت مکیدن انگشت شست کاملا مشخص نشده است اما نتایج پژوهشها در این زمینه نشان می دهد که عواملی مانند گرسنگی ، خستگی ، خواب آلودگی و احساس ناکامی در تشدید انجام این عمل تاثیر دارد .

منابع

 

Essau.C.& Ollendick.T.(2013).The wilely-Blackwell Handbooks of   the treatment of childhood and adolescent anxiety . New York : john    wiley & sons Inc.

                                                          .Rutter.M.etal.(2008).Rutter’ Child and Adolescent psychiatry. New York: Blackwell  pulishing                                                                   

                                          Walker.C &. Roberts .M.(2001 ). Handbook of clinical child psychology . New York : John wiley & Sons Inc          

                                                                                                                                                        

نوشته شده توسط ددکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از این مقاله به شرط اشاره به نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است.

96/2/26 

 

 

آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی ):تبریز ،خیابان ،17شهریور جدید ، بالاتر از تقاطع خیابان طالقانی ، برج سینا ، طبقه ی هفتم

تلفن :04135559866و 09144015140

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بازدیدها: 1728