عوامل موثر در افزایش میزان ابراز حالت خشم

حالت خشم یکی از حالتهای هیجانی می باشد که مانند سایر حالتهای هیجانی با یک سلسله تغییرات فیزیولوژیکی ، زیستی و رفتاری همراه می باشد. عوامل موثر در افزایش واکنش به محرکهای تحریک کننده ی حالت خشم بسیار زیاد می باشند و برخی از این عوامل در خارج از وجود شخص قرار دارند (مانند روبرو شدن با شکستها و شنیدن توهین ها ) و برخی از این عوامل در درون شخص قرار دارند ( مانند به خاطر آوردن رویدادهای ناراحت کننده ).

تفاوت حالت خشم با حالتهای پرخاشگری و خشونت

حالت خشم با حالتهای پرخاشگری و خشونت تفاوتهایی دارد. یکی از این تفاوتها در ارتباط با میزان شدت و عوارض هر یک از این حالتها می باشد . بطورکلی حالتهای پرخاشگری و خشونت شدت زیادتر ی در مقایسه با حالت خشم و عوارض زیادتری را به قر بانیان خود وارد می نمایند . تفاوت دیگر حالت خشم با حالتهای پرخاشگری و خشونت آن است که در حالت پرخاشگری شخص تلاش می کند که به شخص دیگر آسیب فیزیکی و یا روانشناختی وارد کند و در حالت خشونت که حالتی شدیدتر از حالت پرخاشگری  می باشد  امکان دارد  آسیبهایی که شخص به شخص دیگر وارد می نماید شدیدتر از آسیبی باشد که در حالت  پرخاشگری به قربانی خود وارد می نماید و حتی ابراز این حالت می تواند به مرگ شخص دیگر منجر شود.

عواملی موثر در افزایش ابراز حالت خشم

1-مذکربودن

نتایج بسیاری از پژوهشها نشان می دهد اگرچه مردان و زنان در نشان دادن حالت خشم در موقعیتهای مختلف تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند اما مردان در مقایسه با زنان در تمام سنین حالتهای خشم شدیدتری را نشان می دهند. به نظر می رسد عوامل مختلفی سبب می گردد مردان در مقایسه با زنان حالتهای خشم شدیدتری را نشان دهند از جمله ی این عوامل می توان به  عوامل فرهنگی و اجتماعی اشاره نمود. برای نمونه دختران از زمان اوایل دوران کودکی فرا می گیرند که حالت خشم خود را بازداری و یا کنترل نمایند اما در فرایند رشد پسران این معمولا این فرایند اتفاق نمی افتد و حتی در برخی از مواقع والدین پسران خود را تشویق می نمایند که حالت خشم خود را به صورت شدیدی نشان دهند. عوامل زیستی نیز در ایجاد تفاوت بین شدت ابراز حالت خشم در بین پسران و دختران نقش مهمی را بازی می نمایند . از مهمترین عوامل زیستی که در این زمینه ی  نقش بازی می کنندمی توان به دو عامل یعنی عوامل سرشتی (Temperament ) و عامل میزان آزاد شدن برخی از هورمون ها اشاره نمود. عوامل سرشتی مجموعه ی عواملی مادرزادی هستند که درهنگام تولد در نوازد متولد شده وجود دارند و در تعیین میزان انجام بسیاری از رفتارهای وی نقش دارند. همچینن این عوامل می توانند در تعیین برخی از ویزگیهای شخصیتی اشخاص مانند درون گرایی و یا برون گرایی و نحوه ی واکنش آنان به محرکهای محیطی را تعیین نمایند. نقش عوامل سرشتی در تعیین رفتارها و تعیین نوع واکنش به محرکهای محیطی در اوایل دوران کودکی زیاد است اما بتدریج با تاثیر عوامل محیطی نقش این عوامل  کاهش می یابد.  تفاوت بین میزان آزاد شدن برخی از هورمونها در پسران و دختران ( بخصوص هورمونهای جنسی ) یکی دیگر از عواملی هستند که در ایجاد تفاوت در شدت میزان حالت خشم در دختران و پسران نقش دارد.

2-میزان سن

نتایج بسیاری از پژوهشها نشان می دهد که مردان و زنانی که در سنین 13 الی 39 قرار دارند در مقایسه با سایر سنین در مقابل محرکهای تحریک کننده ی حالت خشم واکنشهای شدیدتری را از خود نشان می دهند . ارتباط بین میزان سن و نشان دادن حالت خشم لزوم آموزش مدیریت حالت خشم را در این رده ی سنی را لازم تر می سازد.

3- تاثیر عوامل سرشتی ( Temperament)

عوامل سرشتی یک سلسله عوامل به ارث برده شده ای هستند که در تعیین نوع واکنش ها به عوامل مختلف محیطی نقش عمده ای  را بازی می نمایند. دو عامل مهم سرشتی که به ارث بردن آنها به میزان زیاد می تواند در کنترل حالت خشم تاثیر داشته باشد عامل سرشتی تکانه ای بودن (Impassivity ) و عامل سرشتی هیجان پذیری (Excitability ) می باشد. عامل سرشتی تکانه ای بودن عبارت است از ناتوایی در به تاخیر انداختن ارضای نیازهای مختلف است. همچینن عامل سرشتی هیجان پذیری به معنای آن است که انواع هیجانات در شخص به آسانی برانگیخته می شوند. نقش عوامل سرشتی در تعیین واکنشهای هیجانی و رفتاری به محرکهای محیطی بخصوص در پنج سال اول زندگی بسیار زیاد می باشد اما بتدریج با افزایش میزان تاثیرات عوامل محیطی میزان نقش عوامل سرشتی در تعیین نوع رفتارها و شیوه های واکنش به محرکهای محیطی کاهش می یابد.

 4-افزایش میزان روبرو شدن با محرکهای تحریک کننده ی حالت خشم

همه انسانها به صورت یکسانی در خطر روبرو شدن با محرکهای تحریک کننده ی حالت خشم قرار ندارند. برای نمونه برخی از مردم در مناطقی از شهرها زندگی می نمایند که در آن مناطق خطر ارتکاب جرم و خشونت بالا می باشد. زندگی در چینن مناطقی اشخاص را درخطر بیشتر برای روبرو شدن با محرکهای تحریک کننده ی حالت خشم و در نتیجه بروز حالت خشم و پرخاشگری می نماید. همچینن در برخی از مواقع نوع شغلی که شخص به آن اشتغال دارد می تواند احتمال روبرو شدن با محرکهای تحریک کننده ی حالت خشم را افزایش دهد . برای نمونه معلمان و پلیس ها در خطر بیشتری برای روبرو شدن با محر کهای تحریک کننده ی حالت خشم قرار دارند.

5-نارضایتی از وضعیت زندگی خود

علل مختلفی می توانند سبب نارضایتی شخص از وضعیت زندگی خود شود از جمله این عوامل می توان به پائین بودن میزان حالت خوش بینی اشاره نمود. . زمانی که میزان حالت خوش بینی شخصی در سطح پائینی قرار دارد وی بدترین پیش بینی ها را در مورد احتمال رخ دادن رویدادهای ناخوشایند در آینده می نماید و چینن حالتی می تواند آستانه ی تحمل شخص در مقابل محرکهای تحریک کننده ی حالت خشم را کاهش دهد. عامل دیگری که می تواند سبب نارضایتی شخص از وضعیت زندگی خود گردد وجود برخی از خطاهای ذهنی است. خطاهای ذهنی موجب رشد افکار منفی شده و در نهایت میزان سطح آستانه ی تحمل شخص در برابر محرکهای تحریک کننده ی حالت خشم ر ا کاهش می دهد . آرئون بک که درمان شناختی – رفتاری را ابداع نموده است اعتقاد دارد که ریشه ی خطاهای ذهنی به دوران کودکی باز می گردد . به نظر وی در دوران کودکی برخی از طرحواره های منفی شکل می گیرند و این طرحواره ها عامل اصلی رشد خطاهای ذهنی می باشند .به نظر وی علت شکل گیری بسیاری از این طرحواره ها به استفاده ی والدین از روشهای نادرست تربیتی بر می گردد. امروزه بیشتر از 20 نوع خطای  ذهنیشناخته شده است و خطاهای ذهنی تفکر همه – هیچ ،خطای تعمیم دادن و خطای ذهنی فاجعه سازی نمونه هایی از این نوع خطاها می باشد.

6-وجود برخی از ویژگیهای ناسازگار شخصیتی

برخی از ویژگیهای شخصیتی می توانند در تشدید پاسخها به محرکهای تحریک کننده ی حالت خشم نقش داشته باشند . از جمله ی این ویژگیها می توان به داشتن حالت رقابت پذیری شدید ، حالت عدم صبوری ، حالت متکبر بودن و تمایل زیاد برای حالت تلافی نمودن اشاره نمود.

7-استفاده از برخی از مواد و یا داروها

مصرف برخی از مواد و داروها  احتمال دارد میزان واکنش به محرکهای تحریک کننده ی حالت خشم را افزایش دهند. از جمله ی این مواد و داروها می توان به الکل ، کافئین ، نیکوتین ، داروهای آرامبخش ( مانند دیازپام ) ، کوکائین (Cocaine ) و استفاده از انواع داروهای خواب آور (Hypnotics ) اشاره نمود.

8- وجود حالت بیقراری (Irritable)

وجود حالت بیقراری می تواند یکی از عوامل مهم در ایجاد حالت خشم باشد. حالت بیقراری در موارد مختلفی مانند افزایش حالت اضطراب و نگرانی و یا به هنگام ابتلا به اختلال افسردگی بیشتر خود را نشان می دهد .

9- ضعیف بودن قدرت حل مساله

زمانی که شخص قادر باشد که مسایل مختلف زندگی خود را به صورت مطلوبی حل نماید میزان احساس ناکامی وی کاهش یافته و آستانه ی تحمل وی در مقابل محرکهای تحریک کننده ی حالت خشم افزایش چشمگیری می یابد. برای حل بهتر مسایل زندگی می توان از الگوی زیر  که شامل مراحل شش گانه است استفاده نمود و در نتیجه با حل بهتر مسایل زندگی امکان مدیریت بهتر حالت خشم را فراهم ساخت

-تعریف واضح و روشن از مساله

-تعیین اهداف قابل دسترس برای حل مساله

-به ذهن آوردن انواع راه حلها برای حل مساله

-انتخاب بهترین راه حل برای حل مساله

-اجرای راه حل انتخاب شده

-ارزیابی کارآمد بودن راه حل اجرا شده

10-روبرو شدن با محرکهای استرس زا

موضوع استرس یکی از موضوعات مهمی است که در مورد آن پژوهشهای فراوانی انجام گرفته است . به نظر می رسد انجام پژوهشهای زیاد در مورد موضوع استرس به نقش مهم این عامل در افزایش خطر ابتلا به بیماریهای جسمانی بخصوص بیماریهای روانی – جسمانی (Psycho somatic ) بر می گردد . استرس به کمک محرکهایی که محرکهای استرس زا نامیده می شوند ایجاد می گردد. محرکهای استرس زا به دو نوع کلی محرکهای استرس زای درونی و محرکهای استرس زای بیرونی طبقه بندی می شوند. محرکهای استرس زای دورنی مجموع افکاری را شامل می شوند که می توانند  هیجانات منفی ( مانند هیجان خشم ، ترس و تنفر ) را ایجاد نمایند. محرکهای استرس زای بیرونی شامل تجربه ی رویدادهای بسیار ناراحت کننده ( مانند از دست دادن عزیزان و یا بیکاری مزمن ) و تجربه ی مکرر رویدادهای کمتر ناراحت کننده ( مانند گم نمودن برخی از مدارک و اسناد ) را شامل می شود.

11- انجام قضاوتهای فوری

در بسیاری از مواقع حالت خشم در پی انجام قضاوتهای فوری ظاهر می شود . زمانی که شخصی در مورد رفتارها و سخنان مردم به صورت کاملا منفی قضاوت می نماید . احتمال ظاهر شدن حالت خشم در وی افزایش می یابد.

12-مقصر دانستن دیگران برای رخ دادن بسیاری از رویدادهای ناراحت کننده

زمانی که شخصی دیگران را فورا متهم می نماید که سبب رخ دادن رویدادهای ناراحت برای او شده اند احتمال دارد که حالت های شدید از خشم را تجربه نماید . همچینن زمانی که شخصی احساس می کند که برخی از اشخاص سبب محرومیت و ناکامی در او شده اند احتمال دارد حالت هایی از خشم در او ظاهر شود.

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی)

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است )

97/8/10

منابع

Bhave.S.& Saini.S(2007).Anger Management for dummies.New York: Sage    publications

Gentry.D.(2007). Anger Management for dummies. New York: Wiley Publishing Inc

Potegal.M.(2010).Intrnational handbook of anger .New York: Springer  publishing

 

دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی ): تبریز ، خیابان 17 شهریور جدید ، بالاتر از تقاطع خیابان طالقانی ، برج سینا ، طبقه ی هفتم ،

تلفن : 35531202 و 09144015140

بازدیدها: 1616