راههای افزایش میزان عزت نفس

موضوع عزت نفس یا احترام به خود (Self- esteem ) یکی از موضوعات مهم در علم روانشناسی می باشد که در ارتباط با موضوعات مرتبط با آن ( مانند نقش افزایش میزان عزت نفس در رسیدن به موفقیت های تحصیلی و شغلی  ) پژوهشهای زیادی  انجام گرفته است . نتایج اکثر این پژوهشها نشان داده است که افزایش میزان عزت نفس در رسیدن به موفقیت تحصیلی ، موفقیت شغلی ،  افزایش میزان رضایت از رندگی ، احساس خوب بودن و افزایش میزان انگیزه برای انجام فعالیتهای مختلف نقش مهمی را دارد . همچینن نتایج پژوهشهای فوق نشان داده است که کاهش میزان عزت نفس در افزایش خطر ابتلا به اختلال افسردگی ، ظاهر شدن علایم اضطراب اجتماعی و افزایش خطر اقدام به خودکشی در اشخاص مبتلا به اختلال افسردگی هستند نقش مهمی را دارد.

 حالت عزت نفس یک مفهوم انتزاعی می باشد و در شکل گیری آن عوامل مختلفی مانند میزان احساس نیروهای روان شناختی  ، میزان دریافت بازخوردهای مثبت از محیط ، میزان احساس خود کارآمدی ( Self – efficacy ) میزان سطح فعالیتها و الگو پذیری از اعضای خانواده و همسالان نقش دارد.

برخی از روانشناسانی که در زمینه ی موضوع عزت نفس فعالیت می نمایند اعتقاد دارند که حالت عزت نفس را می توان به دو بخش عزت نفس کلی و عزت نفس اختصاصی طبقه بندی نمود . به نظر آنان عزت نفس کلی عبارت است از نوعی حالت مناسب از احساس خود ارزشمندی ، احترام بخود و پذیرش خود که به صورت نسبتا دایمی و در موقعیتهای مختلف قابل مشاهده می باشد در حالی که حالت عزت نفس اختصاصی عبارت است از وجود برخی از ویژگیهای خاص که تنها در برخی از موقعیتها و زمانها قابل مشاهده است.

حالت عزت نفس را می توان از نظر شدت در درون یک طیف قرار دارد که در آن نمرات مربوط به عزت نفس از درجات بسیار پائین آغاز شده و تا درجات بسیار زیاد ادامه می یابد. به نظر می رسد حالت عزت نفس مطلوب (Optimal ) حالتی است که در آن سطح نمرات بالاتر از متوسط و پائین تر از حالت  زیاد قرار داشته باشد. نمرات بسیار پائین عزت نفس و یا نمرات بسیار زیاد عزت نفس می تواند با ایجاد مشکلات مختلف همراه باشد. نتایج بسیاری از پژوهشها نشان می دهد اشخاصی که از میزان عزت نفس پائین تری برخوردار می باشند در مقایسه با اشخاصی که میزان عزت نفس آنان در سطح بالاتری قرار دارد انگیزه ی کمتری برای انجام فعالیتها در زمینه های مختلف را دارند ، در تصمیم گیری از توانایی کمتری بر خوردار می باشند ، میزان کارآمدی کمتری را احساس می کنند ، حالت احتیاط بیشتری را در انجام کارها نشان می دهند ، تلاش زیادتری برای دفاع از خود دارند ، تلاش بیشتری را برای عدم ارتکاب اشتباه انجام می دهند .  در مقابل اشخاصی که از عزت نفس بسیار زیادی برخوردار می باشند حالت خود شیفتگی  را نشان می دهند  و از میزان احساس همدلی کمتری برخوردار می باشند. براساس نتایج برخی از پژوهشها وجود ترکیبی از میزان عزت نفس بالا با حالتهای خودشیفتگی ،میزان احساس همدلی پائین و وجود حالت بی ثباتی می تواند منجر به تجربه ی حالتهای مکرر پرخاشگرانه ی در شخص گردد.

استفاده از تکنیکهای رفتاری و شناختی برای افزایش میزان عزت نفس

تکنیکهای رفتاری و شناختی مجموعه ای از تکنیکهایی هستند که کاربرد عمده ی آنها برای حل بسیاری از مشکلات روانشناختی (مانند وجود سطح  اضطراب زیاد و ابتلا به اختلال افسردگی ) می باشد و یکی از کاربردهای دیگر تکنیک های رفتاری و شناختی در افزایش دادن میزان عزت نفس می باشد.

برخی از تکنیکهای رفتاری و شناختی که برای افزایش میزان عزت نفس می تواند مورد استفاده قرار بگیرد عبارتند از :

الف: تکنیک حل مساله

تکنیک حل مساله یکی از تکنیکهای مهم رفتاری – شناختی می باشد. کاربرد عمده ی تکنیک حل مساله در حل مسایل مختلف زندگی است که ناتوایی در حل آنها با تجربه ی برخی از علایم اضطراب و افسردگی همراه می باشد. به نظر می رسد استفاده از تکنیک حل مساله می تواند به صورت غیر مستقیم به افزایش میزان عزت نفس کمک کند . به عبارت دیگر استفاده از تکنیک حل مساله به حل سریعتر مسایلی که ما با آنها روبرو می شویم کمک می کند و حل سریع و بهتر این مسایل می تواند به افزایش میزان عزت نفس ما کمک کند.

تکنیک حل مساله شامل آموزش و بکار بردن مراحل شش گانه ی حل مساله می باشد و این مراحل عبارتند از :

1-تعریف دقیق مساله

تعریف دقیق مساله عبارت است از تلاش برای تعریف واضح و اشکار از مساله ای است که با آن روبرو شده ایم. در بسیاری از مواقع علت عدم توانایی برای حل مساله ای که با آن روبرو شده ایم عدم تعریف دقیق واضح و آشکار از آن مساله است. تعریف دقیق از مساله به ما فرصتی می دهد تا بتوانیم احتمال حل مساله ای که با آن روبرو شده ایم را افزایش دهیم

2- تعیین اهداف مناسب برای حل مساله

در بسیاری ازمواقع اهدافی را که برای حل مساله ای که با آن روبرو شده ایم در نظر می گیریم اهدافی غیر قابل دسترس و یا حداقل دور از دسترس می باشد. تعیین اهداف مناسب برای حل مساله می تواند میزان انگیزه ی ما را برای حل مساله ای که با آن روبرو شده ایم را افزایش دهد و ما را از حالت ناامیدی دور کند.

3- به ذهن آوردن راه حلهای احتمالی برای حل مساله

در این مرحله از اجرای تکنیک حل مساله ما سعی می کنیم انواع راه حلهای احتمالی که استفاده از آنها می تواند منجر به حل مساله شود را به ذهن بیاوریم . در خریان اجرای این مرحله باید تلاش کنیم هر راه حلی که به ذهن مان می رسد را یاداشت نمائیم و به موضوع  قابل اجرا و یا عدم قابل اجرا بودن آن راه حلها توجه نداشته باشیم . به عبارت دیگر در این بخش از اجرای تکنیک حل مساله موضوع مهم افزایش میزان راه حلهای پیشنهاد شده است و نه توجه به کیفیت آن راه حلها

4- انتخاب راه حل درست از میان راه حلهای پیشنهاد شده

در این مرحله از اجرای تکنیک حل مساله از بین راه حلهای مختلفی که به ذهن آورده شده است راه حلی که اجرای آن سود زیاد و ضرر کمتر را داشته باشد انتخاب می نمائیم.

5- مرحله ی اجرای راه حل انتخاب شده

دراین مرحله از اجرای تکنیک حل مساله مقدمات اجرای راه حلی که به عنوان بهترین راه حل انتخاب شده است را فراهم می کنیم و سپس آن راه حل را اجرا می نمائیم.

6- مرحله ی بازخورد و یا مرحله ی بررسی میزان کارآمدی راه حل اجرا شده

در این مرحله میزان کارآمدی راه حل اجرا شده را مورد بررسی قرار می دهیم و اگر میزان کارآمدی راه حل انتخاب شده در سطح مناسبی باشد مرحله ی اجرای تکنیک حل مساله به پایان می رسانیم  و در صورت عدم کارآمدی راه حل اجرا شده به مرحله چهارم (یعنی مرحله ی انتخاب راه حل مناسب از بین راه حلهای پیشنهاد شده ) باز می گردیم  و راه حل دیگری از بین راه حلهای احتمالی را برای حل مساله انتخاب می کنیم.

ب: تکنیک باز سازی شناختی

یکی دیگر از تکنیکهای شناختی که در مقابله بامشکلات روانشناختی (مانند سطح اضطراب زیاد و حالت افسردگی ) کاربرد زیادی دارد تکنیک بازسازی شناختی می باشد.  تکنیک بازسازی شناختی شامل اجرای دو مرحله ی شناسایی افکار خودکار منفی و بکار بردن روشهایی برای مقابله با افکار خودکار منفی می باشد .

به نظر می رسد استفاده از تکنیک بازسازی شناختی همانند استفاده از تکنیک حل مساله به صورت غیر مستقیم سبب افزایش میزان عزت نفس می گردد. به عبارت دیگر زمانی که تکنیک بازسازی شناختی مورد استفاده قرار می گیرد احتمال دارد بسیاری از مسایل روانشناختی  ( مانند حالت افسردگی و سطح اضطراب زیاد ) کاهش یابد. کاهش چینن مسایل روانشناختی می تواند با احتمال افزایش میزان کسب موفقیتها ، افزایش دریافت میزان تقویت کنندگان اجتماعی و در نتیجه افزایش میزان عزت نفس همراه باشد.

راههای موثر برای افزایش میزان عزت نفس

1-افزایش میزان  حمایتهای والدین از فرزندان در دوران کودکی

نقش والدین در افزایش میزان عزت نفس کودکان بسیار مهم می باشد. زمانی که والدین از طریق روشهای مختلف حمایتهای مناسبی از کودکان خود به عمل می آورند زمینه برای رشد عزت نفس آنان در دوران بزرگسالی بیشترفراهم می شود . نتایج بسیاری از پژوهشها نشان می دهد اشخاصی که در دوران کودکی از میزان سطح پائینی از حمایتهای والدین برخوردار بوده اند در مقایسه با کودکانی که از میزان خوبی از حمایتهای والدین برخوردار بوده اند از میزان سطح پائین تری از احساس عزت نفس برخوردار هستند

نتایج پژوهش های مختلف نشان می دهد دریافت حمایتهای مختلف از والدین می تواند یکی از عوامل مهم در رشد عزت نفس کودکان باشد. به نظر می رسد حمایتهای مناسب والدین از کودکانشان سبب می شود فرصتهایی زیادتری برای کودکان آنان در زمینه ی حل مناسب مسایل فراهم شود . همچینن دریافت میزان حمایتهای مناسب از سوی والدین در دوران کودکی می تواند میران احساس خود کار آمدی اشخاص را در دوران بزرگسالی را افزایش دهد

2- تلاش برای افزایش میزان امیدواری

افزایش میزان امیدواری با افزایش میزان عزت نفس ارتباط مستقیمی دارد . به نظر می رسد زمانی که میزان حالت امیدواری اشخاص در سطح خوبی قرار دارد آنان به توانانیها و استعدادهای خود توجه بیشتری می نمایند ،  بیشتر متوجه اتفاقات زمان حال هستند و به نقش عوامل بیرونی درایجاد شکستها توجه بیشتری دارند و  عوامل فوق نیز می توانند در افزایش میزان عزت نفس نقش داشته باشند.

3- توجه به  ارزش های (Values) شخصی

ارزش های شخصی به عنوان یکی از وسایل مهم افزایش میزان انگیزه ها و برنامه ریزی برای رسیدن به اهداف مورد نظر مطرح می باشند. ارزش های شخصی حوزه ی وسیعی از زندگی را در بر می گیرند و رشد آنان از زمان مراحل اولیه دوره کودکی آغاز می شود. در رشد ارزشهای شخصی والدین ، همسالان و معلمان نقش مهمی را ایفا می نمایند.

4- تلاش برای تغییر سبک اسنادی درونی به سبک اسنادی بیرونی

ابراهمسون (Abramson ) و سیلگمن (Sigman ) که نظریه ی سبک اسنادی را مطرح نموده اند بر روی نقش سبک اسنادی (َ َAttribution style ) در تعیین حالت نوع وضعیت روانشناختی تاکید دارند. بر اساس نظریه ی سبک اسنادی منظور از حالت سبک اسنادی عبارت است از نسبت دادن حالتهای شکست خود به عوامل مختلف است . در این نظریه فرض می شود زمانی که سبک اسنادی شخصی درونی است وی علل شکست و ناکامی خود را به عوامل درونی مانند نداشتن استعدادها و یا نداشتن اراده ی کافی برای حل مسایل خود نسبت داده می شود اما زمانی که سبک اسنادی شخص بیرونی است  او علت شکستها و ناکامیهای خود به عوامل محیطی مانند وضعیت  اقتصادی نسبت می دهد. ابراهمسون و سیلگمن تلاش نموده اند تا با ارایه ی نظریه ی سبک اسنادی علت ابتلا به اختلال افسردگی را توضیح دهند . به نظر آنان زمانی که سبک اسنادی شخصی به صورت سبک اسنادی درونی است احتمال ابتلای وی به اختلال افسردگی افزایش می یابد.

برخی از متخصصان علوم رفتاری که در زمینه ی راههای افزایش میزان عزت نفس کار می نمایند اعتقاد دارند با آموزش روش های تغییر سبک اسنادی درونی به سبک اسنادی بیرونی می توان در مواقعی که شخص با شکست و ناکامی در زندگی روبرو می شود به او کمک نمود که میزان عزت نفس وی کاهش نیابد .

5- تلاش برای نزدیکتر نمودن حالت خود ایده ال با حالت خود واقعی

از بین روانشناسان معروفی که در زمینه ی درمان مشکلات روانشناختی فعالیت نموده اند به جرات می توان کارل راجرز را شخصی دانست که بر روی نقش فاصله ی زیاد بین خود ایده ال و خود واقعی در ایجاد مشکلات روانشناختی تاکید می نماید. به نظر راجرز خود ایده ال حالتی است از احساس توانانیها و استعدادهایی است که شخص در آرزوی رسیدن به آنها می باشد در حالی که خود واقعی عبارت است از توانانیها و استعدادهای واقعی شخص است. راجرز اعتقاد دارد هر چه فاصله بین حالت خودایده ال و خود واقعی شخص زیادتر باشد احتمال ظاهر شدن و یا تشدید مشکلات روانشناختی شخص افزایش می یابد.

برخی از روانشناسانی که در زمینه ی راههای افزایش راههای افزایش میزان عزت نفس پژوهش می نمایند اعتقاد دارند با آموزش روشهای نزدیک نمودن حالت خود ایده ال به خود واقعی در اشخاصی که با کاهش شدید در میزان عزت نفس روبرو می باشند می توان میزان احساس عزت نفس را در این اشخاص افزایش داد.

متخصصانی که در زمینه ی راههای افزایش میزان عزت نفس فعالیت می نمایند علاوه بر راههای فوق الذکر راههای دیگری نیز برای افزایش میزان عزت نفس پیشنهاد نموده اند . از چمله ی این راهها می توان به موارد زیر اشاره نمود.

-آموزش مهارتهای اجتماعی

-توجه بیشتر به عوامل بر انگیخته کننده (Trigger ) احساس عزت نفس پائین

-تلاش بیشتر برای دریافت فیدبک مثبت از محیط

منابع

                                                                   Guindon .M. & etal .(2010). Self – esteem . New York : Taylor and Francis Group

                           Mruk.C.(2006). Self-esteem Research,Theory and Practice .New York :  Springer publishing company

                          Owens.T.(2001). Extending Self –esteem Theory and Researh. Combridge: Combridge                   university press

تالیف دکتر حسین لطفی نیا( متخصص روانشناسی بالینی)

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

97/5/27

.

دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی ): تبریز ، خیابان 17 شهریور جدید ، بالاتر از تقاطع خیابان طالقانی ، برج سینا ، طبقه ی هفتم ،

تلفن : 04135559866

بازدیدها: 972