بررسی سبب شناسی و راههای درمان کمرویی کودکان

کمرویی کودکان یکی از موضوعاتی می باشد که پژوهش های زیادی بر روی آن انجام گرفته است. بنظر می رسد یکی از علل توجه زیاد پژوهشگران بر روی موضوع کمرویی کودکان میزان شیوع زیاد آن در بین کودکان و نوجوانان می باشد . بر اساس برآوردهای انجام گرفته حدود 50 درصد کودکان و نوجوانان علایمی از حالت کمرویی را نشان می دهند و در بین 12 الی 15 درصد آنان علایم کمرویی به صورتی شدید است که در برخی از اوقات نیاز به مداخله های روانشناختی وجود دارد . حالت کمرویی با حالتها ی هیجانی ناخوشایندی همراه می باشد . از جمله ی این حالتهای هیجانی ناخوشایند می توان به حالت های ترس ، اضطراب ، نگرانی و احساس تنش اشاره نمود و با شدت یافتن حالت کمرویی میزان این حالت های هیجانی ناخوشایند نیز افزایش می یابد. حالت کمرویی با علایم رفتاری خاصی نیز همراه می باشد . ار جمله علایم رفتاریی که در حالت کمرویی به  مشاهده می شود می توان به وجود حالت اجتناب شدید از حضور در موقعیتهای اجتماعی بخصوص موقعیتهای ناآشنا اشاره نمود.

علایم بارز حالت کمرویی کودکان

کودکانی که حالت کمرویی دارند در موقع قرار گرفتن در موقعیتهای اجتماعی احساس ناراحتی می نمایند و یک سلسله علایم جسمانی ( مانند افزایش میزان ضربان قلب ، حالت نفس نفس زدن و افزایش جریان خون در ناحیه چهره که موجب سرخ شدن حالت چهره می شود ) و علایم رفتاری ( مانند عدم تماس چشمی ، پائین انداختن سر ) را نشان می دهند .

علایم رفتاری از بین علایم مختلف حالت کمرویی کودکان واضح تر می باشند از جمله علایم مهم رفتاری حالت کمرویی کودکان تلاش زیاد این دسته از کودکان برای اجتناب از وارد شدن به موقعیت های نا آشنا می باشد  . آنان همچنان در اکثر مواقع در این موقعیت ها ساکت هستند . از دیگر علایم رفتاری کودکانی که میزان حالت کمرویی آنها در سطح بالایی قرار دارد تلاش برای عدم حضور در محیطهای  ورزشی است و در مواقعی که در این محیطها حضور می یابند بیشتر احتمال دارد نقش تماشاگر را داشته باشند.برخی دیگر از علایم رفتاری کودکانی که حالت کمرویی زیادی دارند عبارتند از :

-اجتناب از وارد شدن به موقعیتهای جدید

-عدم برقراری تماس چشمی در موقع گفتگو با دیگران

-صبحت با آهنگ ضعیف و لرزش صدا یا عدم صحبت نمودن در موقعیت های نا آشنا

عوامل موثر در افزایش میزان حالت کمرویی کودکان

عوامل محیطی و زیستی در افزایش میزان حالت کمرویی کودکان نقش دارند. نتایج پژوهشها در زمینه ی عوامل موثر در افزایش میزان حالت کمرویی کودکان نشان می دهد که نقش عوامل محیطی در این زمینه بارزتر از نقش عوامل زیستی می باشد . از عوامل مهم محیطی که در افزایش میزان حالت کمرویی کودکان نقش دارند می توان به موارد زیر اشاره نمود:

الف-روش های فرزند پروری

نتایج بسیاری از پژوهشها نقش عامل نوع روش های فرزند پروری که والدین در تربیت فرزندان خود از آنها استفاده می نمایند را در تاثیر گذاشتن بر روی حالت کمرویی کودکان مورد اثبات قرار داده است. نتایج برخی از پژوهشها نشان می دهد در کودکانی که والدین آنان آزادی بسیار محدودی را به آنها می دهند و از حالت اقتدار زیادی برخوردارند رشد حالت کمرویی بیشتر از سایر کودکان می باشد. بنظر می رسد یکی از علل بوجود آمدن این حالت آن است که چینن کودکانی در مقایسه با سایر کودکان از این موضوع نگرانی بیشتری دارند که دیگران در مورد آنها به چه صورت فکر می نمایند وتداوم چینن نگرانی می تواند افزایش معناداری در میزان کمرویی کودکان بوجود آورد. از سوی دیگر اثبات شده است والدینی که از نوعی روش فرزند پروری استفاده می کنند که در آن روش بر روی لزوم حمایت زیاد از فرزندان تاکید می شود در بسیاری از مواقع کودکانی پرورش می دهند که علایم زیادتری از حالت کمرویی را نشان می دهند . بنظر می رسد حمایت زیاد والدین می تواند میزان استقلال اجتماعی و سطح اعتماد به نفس کودکان را کاهش داده و در نتیجه حالت کمرویی کودکان را افزایش دهد

ب-انتقاد زیاد والدین از کودکان

زمانی که یکی از والدین و یا هر دو آنها از برخی ویژگی شخصیتی مانند حالت کمال گرایی به میزان زیادی برخوردار باشند احتمال آنکه آنان به سخنان و رفتارهای کودکان خود با انتقادات زیاد پاسخ دهند افزایش می یابد. موضوعات این انتقادات می تواند در زمینه های مختلف مانند موضوعات تحصیلی ، اجتماعی و ارتباطی باشد. تداوم انتقادات والدین می تواند با کاهش میزان اعتماد به نفس کودکان شان همراه باشد و احتمال رشد حالت کمرویی در آنان را افزایش دهد .

ج:الگو پذیری

روانشناس معروفی که پژوهشهای زیادی را در مورد نقش الگو پذیری در تعیین رفتارها ی کودکان انجام داده است آلبرت بندورا (Alber Bendera )می باشد . بندورا حالت الگو پذیری را نوعی از یادگیری می داند و اعتقاد دارد که در حالت الگو پذیری شخصی که پادگیرنده نامیده می شود با مشاهده و توجه به رفتارها و سخنان شخص دیگر رفتارها و سخنان وی را فرا می گیرد. بندورا نام این نوع یادگیری را یادگیری غیر مستقیم یا یادگیری مشاهده ای گذاشته است. از ویژگیهای مهم این نوع یادگیری عدم لزوم ارایه ی تقویت برای ایجاد یادگیری و عدم نشان دادن حالت یادگرفته شده بلافاصله بعد از کسب یادگیری است. بر اساس نظر ابداع کننده ی یادگیری غیر مستقیم یا یادگیری مشاهده ای زمانی که میزان حالت کمرویی والدین برخی از کودکان زیاد است  احتمال دارد کودکان این والدین از طریق مشاهده ی رفتارهای والدین خود و در نتیجه ی الگو پذیری از این رفتارها حالت کمرویی بیشتری را نشان دهند.

همانطوری که در بخش فوق اشاره گردید در افزایش میزان حالت کمرویی کودکان نقش عوامل محیطی بیشتر از نقش عوامل زیستی است. نتایج پژوهشها در زمینه ی نقش عوامل زیستی در افزایش میزان حالت کمرویی کودکان بر روی نقش میزان به ارث بردن برخی از حالت های سرشتی (Temperament ) متمرکز شده است . حالت های سرشتی حالتهایی هستند که از هنگام تولد وجود دارند و در هدایت رفتارهای کودکان بسیار مهم هستند . نقش عوامل سرشتی  بتدریج با افزایش سن آنها و با زیاد شدن نقش عوامل محیطی کاهش می یابد. از مهمترین حالتهای سرشتی که امکان دارد در افزایش میزان حالت کمرویی نقش داشته باشد حالت سرشتی بازداری رفتاری (Withdrawl behvioral ) است. این حالت سرشتی می تواند در کودکان به صورت وجود تمایل برای کنار کشیدن و اجتناب از موقعیتهای اجتماعی ظاهر گردد . زمانی که کودکی به هنگام تولد از میزان زیادتری از حالت سرشتی بازداری رفتاری برخوردار باشد می توان انتظار داشت که در دوره نوجوانی و بزرگسالی میزان حالت کمرویی وی بیشتر از سایر نوچوانان و بزرگسالان باشد.

حالت کمرویی کودکان با عوارض زیادی همراه است از جمله ی این عوارض می توان به موارد زیر اشاره نمود

الف- تجربه ی علایم ناخوشایند جسمانی و روانشناختی اضطراب و نگرانی

زمانی که میزان حالت کمرویی کودکان افزایش می یابد میزان تجربه ی علایم ناخوشایند جسمانی ( مانند افزایش میزان ضربان قلب ، افزایش آهنگ حالت تنفس ، تعریق زیاد و حالت سرخ شدن چهره ) و علایم ناخوشایند روانشناختی  ( مانند احساس رخ دادن رویدادی وحشتناک در لحظاتی از آینده و احساس خفگی ) افزایش می یابد.

ب-ایجاد مشکل در ایجاد و حفظ دوستیها با همسالان

توانایی برای برقراری و تداوم رابطه ی دوستی با همسالان از اهمیت زیادی در شکل گیری شخصیت برخوردار می باشد . همچینن این توانایی می تواند میزان ظاهر شدن هیجانات مثبت ( مانند هیجان های شادی ، مهر و محبت و همدلی ) را افزایش دهد. زمانی که به علت وجود حالت کمرویی زیاد و یا سایر عوامل کودکان در ایجاد و حفظ دوستیها با همسالان خود با مشکلات زیادی روبرو هستند احتمال دارد با هیجانات منفی ( مانند هیجان  غمگینی یا هیجان خشم )بیشتری روبرو گردند.

ج-وجود مشکل در ابراز مناسب احساسات مثبت و منفی

ابراز مناسب احساسات مثبت و منفی می تواند سبب افزایش میزان آرامش روانشناختی کودکان گردد . زمانی که کودکان نتوانند احساسات منفی خود را به به صورت صحیحی ابراز نمایند احتمال ظاهر شدن هیجانات منفی ( مانند هیجان خشم ) در آنان افزایش می یابد و افزایش ظاهر شدن حالتهای هیجانی منفی در کودکان می تواند با عوارض زیادی مانند کاهش میزان ارتباطات اجتماعی همراه باشد.

د-افزایش احتمال ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی

اختلال اضطراب اجتماعی یکی از اختلالاتی است که در طبقه ی اختلالات اضطرابی قرار گرفته است و این اختلال در واقع نوعی ترس غیرعادی یا فوبیا است . میزان ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی معمولا در سنین نوجوانی و اوایل دوره بزرگسالی افزایش می یابد بنحوی که در این دوره ها میزان ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی به حدود 16 درصد می رسد. نتایج برخی از پژوهشهایی که در مورد سبب شناسی اختلال اضطراب اجتماعی انجام گرفته است نشان داده است که یکی از عوامل مهم در افزایش خطر ابتلا به این اختلال بالا بودن حالت کمرویی در دوران کودکی می باشد. اختلال اضطراب اجتماعی اختلالی ناتوان کننده است و می تواند به کارکردهای تحصیلی ، ارتباطی و اجتماعی مبتلایان به این اختلال آسیب وارد کند. از علایم مهم اختلال اضطراب اجتماعی می توان به وجود ترس شدید از انجام فعالیتها در محیطهای اجتماعی بخصوص زمانی که فعالیتهای آنان توسط دیگران مشاهده می شود ( مانند زمانی که در حضور دیگران با تلفن صحبت می نمایند ) و اجتناب از موقعیتهایی اجتماعی اشاره نمود.

چند روش درمانی برای کمرویی کودکان

1-آموزش مهارتهای اجتماعی

حوزه های مربوط به آموزش مهارتهای اجتماعی گسترده بوده و مواردی مانند آموزش مهارتهای برقراری ارتباطات کلامی و غیر کلامی و آموزش روش های کنترل هیجانات منفی (مانند هیجان خشم و یا هیجان ترس) را شامل می شود.

2-آموزش از طریق الگو پذیری

بهترین منبع برای آموزش از طریق الگوپذیری والدین می باشند . والدین می توانند در موقعیتهای مختلف با رفتار نمودن به صورت قاطعانه الگوی خوبی برای کودکان خود باشند.

3-روبرو نمودن کودک با موقعیتهای اجتماعی مختلف

  در زمینه ی روبرو نمودن کودک با موقعیتهای اجتماعی والدین و معلمان وی می توانند نقش زیادی را داشته باشند. در طی فرایند روبرو نمودن کودکان با موقعیتهای اجتماعی آنان از طریق مشاهده ی رفتارهای همسالان خود و آموزش های مستقیمی که از طریق والدین و معلمان دریافت می نمایند می توانند مهارتهای اجتماعی خود را افزایش داده و در نتیجه به میزان زیادی حالت کمرویی خود را کاهش دهند.

4-اجتناب از پرچسب زدن

در حالی که برخی از روانشناسان استفاده از برچسب زدن را برای طبقه بندی نمودن اختلالات و تشخیص آنها لازم می دانند بسیاری از روانشناسان با استفاده از برچسپ زدن مخالف هستند به نظر این دسته از روانشناسان حالت برچسب زدن می تواند موجب پذیرش شخص نسبت به وضعیت موجود خود شده و از تلاش وی برای تغییر دادن این وضعیت بکاهد

5-تلاش والدین برای القای احساس ارزشمند بودن به کودک

افزایش تلاش والدین برای القای احساس ارزشمند بودن به کودکان خود می تواند نقش مهمی در کاهش میزان احساس کمرویی کودکانشان داشته باشد. برای القای احساس ارزشمندی  والدین می توانند از روش هایی مانند واگذاری میزان مسئولیت بیشتر ، نشان دادن اعتماد خود به انجام دادن تکالی واگذاری شده و کمک به افزایش میزان ارتباطات با سایر همسالان استفاده نمایند.

از دیگر روشهایی درمانی که می توان از آن برای درمان حالت کمرویی کودکان استفاده نمود آموزش به والدین برای عدم زدن برچسب  کمرویی به کودکانشان ، عدم ارایه ی تقویت به رفتارهای مربوط به حالت کمرویی ، روبرو نمودن مکرر کودکان خود با محیطهای شلوغ و  ارایه ی پاداش به کودک برای عدم حالت اجتناب از موقعیتهای اجتماعی اشاره نمود.

در مواقعی که حالت کمرویی کودکان شدید باشد و منجر به مشکلات زیادی در کارکردهای اجتماعی و تحصیلی کودکان گردد ارایه کمک های تخصصی توسط روانشناسان توصیه می شود . اکثر روانشناسان استفاده از روش رفتار درمانی را در این زمینه مفید می دانند. روش رفتار درمانی یکی از روش های مفید درمانی برای مشکلات رفتاری و روانشناختی کودکان بخصوص مشکلات اضطرابی است. این روش به کمک تکنیک هایی زیادی کوشش می نماید تا میزان حالت کمرویی کودکان را کاهش دهد. مهمترین تکنیک های رفتاری که می توان در ارتباط با کاهش حالت کمرویی از آنها استفاده نمود می توان به روش مواجهه (Exposure ) با محرک های اضطراب زا ، روش جلوگیری از اجتناب از محرک های اضطرابی یا روش چلوگیری از پاسخ (Response prevention) و روش آموزش مهارتهای اجتماعی (Social skills training ) اشاره نمود.

منابع

                                                                                                       Crozier.W. (2000). Shyness. New York : Routledge press

 

                          Rubin.K. & Coplan. R.(2010). The development of shyness and social withdrawal .New York : Guilford  press

                                                                                                                                                                                                                                                                           Stein.M.& Walker.J .( 2002). Triumph over shyness. New York: Mc Graw Hill

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

96/8/15

 

آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور خدید، بالاترتقاطع از خیابان طالقانی،برج سینا، طبقه ی هفتم

تلفن:04135559866 و09144015140

–

–

بازدیدها: 711