آشنایی با تکنیکهای مهم درمان شناختی- رفتاری اختلال افسردگی
اختلال افسردگی یکی از شایعترین اختلالات روانشناختی است که میلیونها نفر از مردم جهان به آن در طول زندگی خود مبتلا می شوند . بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی این اختلال در سال 2020 میلادی بعد از اختلالات قلبی- عروقی دومین اختلالی خواهد بود که سبب ایجاد ناتوانایی در مردم می شود. بر اساس نظر آخرین طبقه بندی تشخیصی انجمن روانپزشکی آمریکا که به نام DSM-V معروف می باشد انواع مختلفی از اختلالات افسردگی وجود دارد و دو اختلال افسردگی اساسی (Major depression disorder ) و اختلال افسردگی مقاوم ( Persistence depression disorder) از شایعترین و مهمترین اختلالات افسردگی هستند . از نظر طبقه بندی فوق برای تشخیص اختلال افسردگی اساسی لازم است که که حداقل یکی از دو علامت وجود حالت خلق افسرده و عدم لذت بردن از انجام فعالیتهای مختلف در شخص مبتلا وجود داشته باشد . همچینن برای تشخیص این اختلال لازم است علایمی مانند عدم توانایی در تصمیم گیری و تمرکز ، کاهش یا افزایش میزان اشتها به غذا ، کاهش یا افزایش میزان خواب ، افکاری در مورد مرگ یا اقدام به خودکشی و حالت بدبینی در شخص مبتلا وجود داشته باشد. از نظر طبقه بندی تشخیصی DSM-V یکی دیگر از علایمی که لازم است برای تشخیص اختلال افسردگی اساسی در شخص مبتلا وجود داشته باشد آن است که علایم فوق برای حداقل دو هفته تداوم داشته باشد و این علایم در اثر ابتلا به بیماریهای جسمانی و یا مصرف مواد یا داروها ایجاد نشده باشد. از سوی دیگر از نظر طبقه بندی فوق برای تشخیص اختلال افسردگی اساسی لازم است که شدت علایم تجربه شده باید به حدی باشد که در کارکردهای مختلف اجتماعی ، ارتباطی و شغلی شخص آسیبهای مهمی را ایجاد نماید.
برای درمان اختلال افسردگی از درمان های دارویی و روان درمانی استفاده می شود و بسیاری از متخصصان حوزه ی درمان اختلال افسردگی ترجیح می دهند کا به طور همزمان از هر دو این نوع درمانها استفاده کنند. بسیاری از درمانگران اختلال افسردگی بر این باورند که در مواقعی که شدت اختلال افسردگی در سطح خفیف تا متوسط قرار دارد بهتر است که از روان درمانی برای درمان اختلال افسردگی استفاده شود. امروزه روان درمانیهای مختلفی برای درمان انواع اختلالات روانشناختی از جمله اختلال افسردگی ابداع شده اند . به نظر اکثر ابداع کنندگان روان درمانیها هدف عمده از اجرای روان درمانیها به وجود آوردن تغییرات مختلف رفتاری ، شناختی و هیجانی در مراجعان می باشد. یکی از انواع روان درمانیهای موثر در درمان اختلال افسردگی درمان شناختی- رفتاری می باشد. اگرچه امروزه انواع مختلفی از درمانهای شناختی- رفتاری ابداع شده اند اما این نوع درمان اولین بار توسط آرئون بک معرفی شد. ابتدا بک اعتقاد داشت که درمان شناختی- رفتاری درمانی برای درمان اختلال افسردگی موثر است اما وی بتدریج این نوع درمان را برای درمان اختلالات دیگری مانند برخی از انواع اختلالات اضطرابی (مانند اختلال اضطراب منتشر و فوبیا ) ، اختلال وسواسی – اجباری و برخی از انواع اختلالات شخصیتی نیز بکار برد.
در درمان شناختی – رفتاری فرض می شود که علایم ابتلا به اختلال افسردگی در پی بوجود آمدن خطاهایی در نحوه ی پردازش اطلاعات ظاهر می شود و چینن خطاهایی سبب ایجاد نگرش های منفی مداومی از خود ، جهان پیرامون و آینده در شخص مبتلا به اختلال افسردگی می شود . از سوی دیگر در درمان شناختی – رفتاری فرض می شود که خطاهای شناختی زیر بنای علایم رفتاری ، هیجانی و انگیزشی هستند که در اختلال افسردگی تجربه می شوند
به هنگام درمان شناختی – رفتاری اختلال افسردگی بیمار مبتلا به اختلال افسردگی با کمک درمانگر شناختی -رفتاری اعتقادات نادرست خود را در مورد خود ، جهان پیرامون و آینده مورد آزمون قرار می دهد . به عبارت دیگر در درمان شناختی – رفتاری فرض می شود که علایم اختلال افسردگی مانند حالت غمگینی ، از دست انگیزه ها و افکار خودکشی مربوط به فعال شدن اعتقادات نادرستی است که در ذهن شخص مبتلا به اختلال افسردگی در مورد خود ، جهان پیرامون و اینده شکل گرفته است و وی می تواند با فراگیری نحوه ی آزمون این اعتقادات نادرست درستی این اعتقادات را به زیر سوال برده و در نهایت اعتقادات متفاوتی را جایگزین آن اعتقادات نادرست نماید.
مکانیسم درمان شناختی- رفتاری
تمرکز عمده ی درمان شناختی- رفتاری بر روی تغییر دادن اعتقادات نادرستی است که به علت خطاهای شناختی در ذهن اشخاص مبتلا به اختلالات روانشناختی شکل گرفته شده است می باشد. در طول درمان شناختی – رفتاری زمانی که بیمار مبتلا به یکی از انواع اختلالات روانشناختی به واکنشهای شناختی اش توجه می نماید تشویق می گردد که این واکنش را به عنوان یک فرضیه و نه به عنوان یک حقیقت تصور نماید . به عبارت دیگر در این نوع درمان تاکید بر آن است که واکنش شناختی در برابر یک موقعیت ناراحت کننده و یا در باره یک رویداد وحشت زا لزوما درست نیست و امکان دارد در اثر وجود تحریفات شناختی این واکنش دچار خطا شده باشد. درمانگران شناختی -رفتاری در برخی از مواقع بر روی اصلاح سطحی از شناخت که به سطح باورهای عمیق و یا سطح طرحواره معروف است کار می کنند . آنان طرحواره ها ی منفی را انواعی از الگوهای تفکر می دانند که به علت وجود خطاها یا تحریفات شناختی شکل گرفته اند و به نظر آنان این طرحواره ها در اعماق ذهن قرار دارند و به راحتی قابل دسترس نمی باشند . به نظر درمانگران شناختی – رفتاری طرحواره ها معمولا به شکل جملات منفی ( مانند من در هیچ کاری کفایت و شایستگی ندارم لذا من آدم شکست خورده ای هستم ) خود را نشان می دهند. در درمان شناختی – رفتاری زمانی که مراجع توانست طرحواره های منفی خود را مورد شناسایی قرار دهد به او کمک می شود که بتواند میزان اعتبار و یا سودمندی آنها را بسنجد و درستی آنها رد نماید .
انواع تکنیکهای رفتاری و شناختی موثر در درمان اختلال افسردگی
در طول درمان شناختی- رفتاری برای درمان اختلال افسردگی از تکنیکهای مختلفی استفاده می شود . انتخاب نوع تکنیکها برای هر مراجع بر اساس نتایجی که از اجرای مرحله ی ارزیابی این نوع درمان که به کمک اجرای مصاحبه های روانشناختی و سایر وسایل ارزیابی بدست می آید صورت می گیرد.
برخی از تکنیکهای رفتاری و شناختی مهمی که در جریان درمان شناختی – رفتاری اختلال افسردگی از آنها استفاده می گردد عبارتند از:
الف-تکنیکهای رفتاری
1- تکنیک فعال سازی رفتار
یکی از تکنیکهای مهم رفتاری که امکان دارد در جریان درمان شناختی – رفتاری اختلال افسردگی از آن استفاده شود تکنیک فعال سازی رفتار است . رفتار درمانگر ان اعتقاد دارند که در درمان اختلال افسردگی فعال سازی رفتار نه به عنوان یک تکنیک بلکه به عنوان یک روش درمانی مطرح است و استفاده از این روش می تواند درمان مناسبی برای اختلال افسردگی باشد. در جریان اجرای تکنیک فعال سازی رفتار درمانگر بیمار مبتلا به افسردگی را تشویق می کند تا میزان فعالیتهای خود را افزایش داده و فعالیتهایی را انجام دهد که میزان احتمال دریافت پاداشهای مختلف در محیط اجتماعی اش را افزایش دهد .
2- تکنیک فهرست بندی فعالیتها
یکی از اهداف مهم اجرای تکنیک فهرست بندی فعالیتها در جریان اجرای درمان شناختی – رفتاری آن است که بیمار مبتلا به اختلال افسردگی میزان احتمال انجام فعالیتهایی که وی به صورت نادرستی انجام آنها در زندگیش را کم نموده و یا انجام آنها به کنار گذاشته است را افزایش دهد. همچینن اجرای تکنیک فهرست بندی فعالیتها به بیمار مبتلا به اختلال افسردگی کمک می کند تا مشکل تصمیم گیری برای شروع فعالیتها را حل نموده و انجام فعالیتها را آغاز کند. درهنگام اجرای تکنیک فهرست بندی اطلاعات بیمار مبتلا به اختلال افسردگی اجرای فعالیتهایی در اولویت قرار می دهد که خصوصیات زیر را داشته باشند:
-انجام فعالیتهایی که همراه با احساس مهارت و احساس رضایت باشند.
-انجام فعالیتهایی که در گذشته انجام می گرفته و انجام آنها همراه با احساس مهارت و رضایت بوده است.
-انجام فعالیتهایی که به کمک همفکری ذرمانگر و بیمار برنامه ریزی می گردد و انجام این فعالیتها می تواند به منجر دریافت پاداش و کسب اطلاعات مختلف گردد.
3- تکنیک انجام تدریجی تکالیف
در جریان اجرای تکنیک انجام تدریجی تکالیف تکالیفی که شخص نمی تواند آنها را به صورت یکجا انجام دهد به تکالیف خرده تری تقسیم می شود و شخص تلاش می کند این تکالیف خرده تر را انجام دهد . در جریان اجرای تکنیک انجام تدریجی تکالیف شخص فرا می گیرد که موفقیت در هر یک از مراحل قبلی می تواند انگیزه ی وی برای رسیدن به هدف مورد نظرش را بیشتر نماید.
ب – تکنیکهای شناختی
همانطوری که در بخش های قبلی این مقاله گفته شد انتخاب تکنیکهای مختلف در درمان شناختی –رفتاری بر اساس نتایجی که از اجرای بخش ارزیابی درمان بدست می آید انجام می گیرد. برخی از تکنیکهای مهم شناختی که در درمان شناختی – رفتاری اختلال افسردگی از آنها استفاده می شود شامل موارد زیر می باشد.
1-تکنیک ثبت روزانه ی افکار ناکارآمد
تکنیک ثبت روزانه ی افکار ناکارآمد به طور اختصار تکنیک DRDT نامیده می شود . اجرای این تکنیک به کمک پر نمودن برگه ای انجام می شود که در آن برگه جدولی با ستونهای مختلف ترسیم شده است . درمانگران شناختی- رفتاری اعتقاد دارند که زمانی باید مراجعان از این جدول استفاده نمایند که توانایی لازم را برای شناسایی کامل معنای احساسات و هیجانات خود را در طول جلسات درمان شناختی – رفتاری کسب نموده باشند. همچینن برای اجرای این تکنیک مراجعان باید بتوانند که در ضمن شناسایی احساسات و هیجانات خود در مورد شدت تجربه ی آن هیجانات نیز قضاوت درستی نمایند.جدولی که در جریان اجرای تکنیک ثبت روزانه ی افکار ناکارآمد پر می شود شامل ستون های زیر می باشد:
-تاریخ: در این ستون تاریخ پر نمودن جدول ذکر می گردد.
-موقعیت: در این ستون محل وقوع اتفاقی که سبب ایجاد حالت آشفتگی در مراجع شده است نوشته می شود
– هیجانات: در این ستون هیجانات مختلفی که مراجع به هنگام روبرو شدن با اتفاق یا رویداد ناخوشایند تجربه نموده است نوشته می شود.این هیجانات می تواند شامل هیجاناتی مانند هیجان خشم ، هیجان غمگینی و یا هیجان اضطراب باشد. همچینن در این ستون مراجع میزان شدت این هیجان ها را از صفر تا صد مشخص می کند.
-افکار خودکار: در ستون مراجع افکار خودکار ی که موقع روبرو شدن با موقعیت یا رویداد ناراحت کننده در ذهنش تجربه نموده است را یاداشت نموده و درجه ی اعتقاد خود را به آن افکار در یک دامنه ی صفر تا صد مشخص می نماید.
-پاسخهای متفاوت(Alternative responses) : در این ستون مراجع پاسخهای متفاوت به افکار خودکارش و درجه ی اعتقاد خود را به این پاسخهای متفاوت را در یک دامنه ی بین صفر تا صد مشخص می کند.
نتایج : ستون آخر جدول ثبت روزانه ی افکار ناکارآمد به بخش نتایج اختصاص یافته است و در این ستون مراجع برای بار دیگر میزان اعتقاد خود به افکار خودکار ش را در یک دامنه صفر تا صد نمره مشخص می کند
2-تکنیک پرسیدن سه سوال
در جریان اجرای تکنیک پرسیدن سه سوال شخص زمانی که با افکار خودکار منفی و یا طرحواره های منفی اش روبرو می شود سه سوال زیر را از خود می پرسد و تلاش می کند که به این سوالات پاسخ دهد . این سه سوال عبارتند از:
الف-شواهد له و علیه برای درستی این افکار چه می باشند؟
ب-تفاسیر متفاوتی که از این رویداد و یا موقعیت ناراحت کننده می توان به ذهن آورد چه می باشد؟
ج-اگر این افکار و یا اعتقادات درست باشند معنای درست بودن این افکار چه می باشد؟
3-تکنیک آموزش شناسایی خطاهای شناختی
یکی از تکنیکهای شناختی موثر در درمان اختلال افسردگی تکنیک آموزش شناسایی خطاهای شناختی می باشد. در درمان شناختی- رفتاری یازده نوع خطای شناختی شایع شناسایی شده است و در جریان این نوع درمان ویژگیهای هر یک از این خطاهای شناختی به مراجعان آموزش داده می شود. از جمله ی این خطاهای شناختی می توان به خطای تفکر همه یا هیچ(All-or nothing thinking )، حالت تعمیم پذیری زیاد (Over generalizing) ، به حساب نیاوردن موارد مثبت (Discounting the positive) پریدن به نتایج (Jumping to conclusion) ، ذهن خوانی (Mind reading) ، منطق گرایی هیجانی (Emotional reasoning ) و برچسب زدن (Labeling) اشاره نمود. در مدل درمان شناختی – رفتاری آشنایی با حالتهای مختلف خطاهای شناختی به مراجعان کمک می کند تا آنها به این موضوع آگاهی یابند که انواع خطاهای شناختی چه مواردی می باشند و به چه صورتی می توانند با آنها مقابله کند.
4-تکنیک سوالات سقراطی (Socratic questioning)
یکی از تکنیکهای متفاوت شناختی که در درمان شناختی – رفتاری از آن استفاده می شود تکنیک سوالات سقراطی می باشد . اجرای این تکنیک برای درمانگران مبتدی مشکل می باشد. در جریان اجرای این تکنیک درمانگر شناختی -رفتاری با استفاده از سوالات باز ((Open question) به بیمار کمک می کند که به دیدگاههای جدیدی دست یابد و افکار منفی و باورهای نادرست خود را به چالش بکشد. یکی از خطاهایی که درمانگران شناختی –رفتاری مبتدی در جریان اجرای این تکنیک انجام می دهند استفاده از سوالات هدایت شونده (Leading question) می باشد. درمانگرانی که از این تکنیک استفاده می نمایند کوشش می نمایند که حالتی از دیالوگ سقراطی را بوجود آورند و برای رسیدن به این هدف از سوالات باز استفاده زیادی می نمایند.
5-تکنیک پیکان رو به پائین (The downward arrow)
یکی از تکنیکهای شناختی که درمانگر شناختی – رفتاری امکان دارد در جریان درمان شناختی- رفتاری اختلال افسردگی از آن استفاده نماید تکنیک پیکان رو به پائین می باشد. هدف عمده از اجرای این تکنیک کمک به آگاه شدن مراجع به باورهای نادرستی می باشد که در مدل شناختی فرض می شود نقش مهمی را در ظاهر شدن علایم اختلال افسردگی و یا تداوم علایم این اختلال بر عهده دارند . در جریان اجرای این تکنیک درمانگر به صورت مداوم از این سوال که تجربه ی این حالت برای شما به چه معنا می باشد استفاده می کند.
منابع
Dobson.K.&.Dozois.D.(2019). Handbook of cognitive- behavioral therapies.New York: Guilford press Hofmann.G.(2014). The wiley handbook of cognitive –behavioral therapy. New York:john wiley & sonsinc
Odonohue.W.& Fisher.J.(2012).Cognitive behavior therapy . New York : John wiley & sons inc
نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی )
استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است
14 /10 /98
آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور جدید، بالاترتقاطع از خیابان طالقانی،برج سینا، طبقه ی هفتم
تلفن:04135559866 و09144015140
بازدیدها: 1510
نظرات