چند ویژگی مدل های مختلف درمان شناختی – رفتاری در درمان اختلال وسواسی – اجباری

اختلال وسواسی- اجباری که با اسم اختصاری OCD معروف است یکی از اختلالات روان شناختی است که در تازه ترین طبقه بندی تشخیصی اختلالات روان شناختی انجمن روان پزشکی آمریگا که به DSM-V معروف است از طبقه ی اختلالات اضطرابی جدا شده و در طبقه ای مستقل به نام طبقه ی اختلال وسواس و اختلالات مرتبط با آن قرار گرفته است. اختلال وسواسی- اجباری دو ویژگی مهم دارد . ویژگی اول  این اختلال وجود یک سلسله از افکار وسواسی (Obsession ) و وِیژگی دوم آن  انجام یک سلسله از اعمال اجباری (Complusion) می باشد. افکار وسواسی شامل یک سلسله از افکار ، تصاویر و تکانه های ناراحت کننده ، مزاحم و مداوم می باشند که شخصی که آنها را تجربه می کند آنان را ناخواسته و بی معنا می داند . همچینن افکار وسواسی تحریک کننده ی احساس اضطراب و نگرانی می باشند. محتوای افکار وسواسی می تواند موضوعات متفاوتی را در بر بگیرد از جمله ی این موضوعات می توان یه موضوع احساس آلودگی ، داشتن مسئولیت زیاد برای پیشگیری از ایجاد آسیب ها به خود و یا دیگران و موضوعاتی مانند پرخاشگری و داشتن نیاز زیاد به نظم و ترتیب اشاره نمود. یکی از ویژگیهای مهم افکار وسواسی حالت ناخواسته بودن و یا حالت ماشه چکانی آنها بوسیله ی برخی از محرکهای محیطی می باشد. یکی دیگر از ویژگیهای افکار وسواسی نامتجانس بودن محتوای این افکار با سیستم اعتقادی شخص است. همچینن یکی از ویژگیهای افکار وسواسی آن است که تجربه ی این افکار امکان دارد برای سالیان زیاد ادامه یابد و در طول زمان موضوعات آنها عوض شود . از ویژگیهای دیگر افکار وسواسی آن است که به علت آنکه تجربه ی این افکار بسیار ناراحت کننده می باشد لذا شخصی که این افکار را تجربه می کند تمایل زیادی دارد که در مقابل این افکار یک سلسله اعمال تکراری برای کاهش این افکار را انجام دهد. یکی دیگر از ویژگیهای اشخاصی که مبتلا به اختلال وسواسی- اجباری می باشند انجام اعمال وسواسی (Compulsion) می باشد. اعمال وسواسی شامل انجام یک سلسله رفتارها مانند رفتارهای شستن و تمیز نمودن زیاد، چک نمودن و انجام تکراری یکی سلسله اعمال روان شناختی مانند محاسبات مختلف ذهنی می باشد. با توجه به آنکه اعمال وسواسی با کاهش میزان افکار وسواسی همراه می باشد لذا انجام اعمال وسواسی به عنوان نوعی تقویت منفی عمل می کند و شخصی که افکار وسواسی را تجربه می کند تمایل زیادی برای انجام اعمال وسواسی دارد. یکی از ویژگیهای مهم اعمال وسواسی تکراری بودن آنها و انجام این اعمال بر طبق قوانین خاص می باشد.ارتباط بین افکار وسواسی و اعمال وسواسی به صورت ارتباطی مستقیم و تجربه ی افکار وسواسی خاص با انجام اعمال وسواسی خاصی همراه می باشد . برای مثال افکار وسواسی آلودگی همراه با انجام اعمال وسواسی برای برطرف نمودن آلودگی و تجربه ی افکار وسواسی که در ارتباط با مسئولیت برای آسیب هستند با انجام اعمال وسواسی چک نمودن همراه می باشد . برای تشخیص اختلال وسواسی- اجباری علاوه بر وجود دو ویژگی افکار وسواسی و اعمال وسواسی لازم است که علایم دیگری مانند اختلال در کارکردهای مختلف ارتباطی و شغلی نیز وجود داشته باشد و تجربه ی  افکار وسواسی و انجام اعمال وسواسی ناشی از ابتلا به سایر بیماریهای جسمانی ، اختلالات روان شناختی و یا وابستگی به مواد نباشد.

برای درمان اختلال وسواسی- اجباری روش های درمانی مختلفی پیشنهاد شده است . از بین انواع روش های مختلف درمانی دو روش درمان دارویی و درمان های شناختی – رفتاری در مقایسه با سایر روش های درمانی میزان کارآمدی بالاتری دارند. درمان دارویی اختلال وسواسی- اجباری عمدا با استفاده از داروهایی که بازجذب انتقال دهنده ی عصبی سروتونین را جلوگیری نموده و در نتیجه میزان این انتقال دهنده ی عصبی در مغز را افزایش می دهند انجام می گیرد . از جمله داروهایی که در دسته ی داروهای بازدارنده ی بازجذب انتقال دهنده ی عصبی سروتونین قرار دارنذ می توان به داروهایی مانند فلوگزتین ، فلوکسامین و سرترالین اشاره نمود. از سوی دیگر انواع درمانهای شناختی- رفتاری  (مانند روش درمان شناختی- رفتاری کلاسیک ، روش درمانی پذیرش- تعهد و روش درمانی فراشناختی ) در ارتباط با درمان اختلال وسواسی – اجباری روشها و تکنیکهای مختلفی را ارایه داده اند . در اکثر مدل های نظری انواع درمانهای شناختی- رفتاری فرض می شود که ریشه ی افکار وسواسی را باید در افکار مزاحمی دانست که اکثر اشخاص آنها را تجربه می نمایند و زمانی افکار مزاحم تبدیل به افکار وسواسی می شوند که اشخاص ارزیابیهای اشتباهی در مورد اهمیت آنها به عمل می آورند و آنها را تهدید کننده و غیر قابل اداره ارزیابی می نمایند. از سوی دیگر در مدلهای مختلف درمان شناختی- رفتاری اگرچه راهبردهایی مانند اجتناب و رفتارهای وسواسی به عنوان راهبردهایی برای کنترل و یا کاهش افکار وسواسی مطرح می باشند اما در این مدل ها فرض می شود این راهبردها راهبردهایی غیر مولد می باشند چونکه این راهبردها از آگاهی از این موضوع که افکار وسواسی قابل مدیریت می باشند جلوگیری می کنند. همچینن در مدل های مختلف درمانهای شناختی- رفتاری فرض می شود  انجام اعمال وسواسی و اجتناب منجر به افزایش افکار وسواسی شده و همچینن انجام آنها موجب حفظ اعتقادات ناکارآمد و تفاسیر نادرست  در مورد افکار وسواسی می شوند .

در مدل های مختلف درمانهای شناختی- رفتاری که در مورد سبب شناسی اختلال وسواسی- اجباری ارایه شده است فرض می شود یکی از اصلی ترین علل ظاهر شدن علایم اختلال وسواسی- اجباری داشتن تفاسیر نادرست در مورد تهدید زا بودن افکار وسواسی می باشد. از سوی دیگر در این مدل ها فرض می شود برای کاستن علایم اختلال وسواسی- اجباری باید اعتقادات ناکارآمد و ارزیابیهای نادرستی که افکار وسواسی را حفظ می نمایند اصلاح گردد و تلاش شود که انجام اعمال وسواسی و حالت اجتناب نمودن کاهش یابد.

 ویژگیهای مدل های درمانهای شناختی – رفتاری

مدل های درمانهای شناختی – رفتاری مدل های چند وجهی هستند و در جریان اجرای درمان از مجموعه ی زیادی از رویکردها و تکنیک ها استفاده می کنند . در این مدل ها موثرترین رویکردها و تکنیکهایی که در درمان استفاده می شوند رویکردها و تکنیکهایی هستند که هدف آنها تغییر دادن اعتقادات ناکارآمد در مورد افکار وسواسی می باشد. در مدل های مختلف درمانهای شناختی- رفتاری فرض می شود که وجود اعتقادات ناکارآمد در مورد ماهییت و یا محتوای افکار وسواسی عاملی موثر در افزایش و یا حفظ افکار وسواسی و افزایش سائق ها برای انجام اعمال وسواسی می باشد. در اکثر مدل های شناختی -رفتاری برای تغییر اعتقادات ناکارآمد پیرامون ماهیت و یا محتوای افکار وسواسی از رویکردها یا تکنیک های مختلفی استفاده می شود از جمله ی این رویکرد و یا تکنیک ها می توان به رویکرد مواجهه – پیشگیری از پاسخ (Exposure-Response prevention)یا اصطلاحا رویکرد  EPR و رویکرد تغییر دادن اعتقادات ناکارآمد پیرامون محتوا و ماهیت افکار وسواسی  که می توان نام آن را باز سازی شناختی (Cognitive- Reconstruction)گذاشت اشاره نمود.

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

آدرس دفتر روان درمانی و مشاوره دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور جدید، بالاتر از تقاطع خیابان های  طالقانی و ارتش ،برج سینا، طبقه ی هفتم

تلفن:04135559866

1402/11/27

بازدیدها: 98