استفاده از روش های مقابله با احساس ناامیدی به عنوان راهی برای کاهش حالت افسردگی

اختلال افسردگی یکی از شایعترین اختلالات روانشناختی است .میزان شیوع این اختلال به اندازه ای زیاد است که برخی از اوقات برای اشاره به اختلال از اصطلاح سرماخوردگی روانی نیز استفاده می کنند. اصطلاح اختلال افسردگی را باید از اصطلاح حالت افسردگی متمایز نمود. اصطلاح اختلال افسردگی که گاه برای اشاره به آن از اصطلاح افسردگی کلینیکی استفاده می کنند . شامل برخی از اختلالات روانشناختی می باشد که با علایمی مانند وجود خلق افسرده ، عدم رضایت از انجام فعالیتها ، بی اشتهایی ، بیخوابی یا پرخوابی ، احساس خستگی ، احساس از دست دادن انرژی ، کاهش میزان توانایی برای تمرکز ، عدم توانایی برای تصمیم گیری ، احساس بی ارزشی ، احساس گناه و افکار تکرار شونده در مورد مرگ و خودکشی همراه است.

در طبقه بندیهای مختلف تشخیصی ( مانند طبقه بندیهای DSM و ICD) که برای بیماریهای روانشناختی پیشنهاد شده است اختلال افسردگی اساسی ، اختلال افسردگی مقاوم   و اختلال افسردگی ایجاد شده توسط داروها و مواد از جمله مهمترین انواع اختلالات افسردگی ذکر شده است. ابتلا به اختلال افسردگی با کاهش قابل توجه در کارکردهای مختلف اجتماعی و شغلی شخص مبتلا همراه است . اگرچه علایم حالت افسردگی شیبه به اختلال افسردگی است ولی برخلاف اختلال افسردگی شدت علایم در این حالت بسیار کم است و دوره ی تجربه ی آن هم امکان دارد تنها چند روز باشد.

برای رهایی از اختلال افسردگی و یا حالت افسردگی روش های مختلفی پیشنهاد شده است .در حالی که دارو درمانی و روان درمانی از روش های مختلف درمان اختلال افسردگی هستند. برای درمان دارویی اختلال افسردگی از داروهایی که اصطلاحا داروهای ضد افسردگی نامیده می شوند استفاده می گردد . انواع مختلفی از داروهای ضد افسردگی برای درمان اختلال افسردگی استفاده می شود . داروهای ضد افسردگی با اثر گذاشتن بر روی برخی از ناقل های عصبی سبب کاهش شدت علایم افسردگی می گردند. دو ناقل عصبی سروتونین و نورو اپی نفرین از مهمترین ناقل های عصبی هستند که تحت تاثیر مصرف داروهای ضد افسردگی قرار می گیرند . در اثر مصرف این داروها میزان ناقل های عصبی سروتونین و نورواپی نفرین افزایش می یابد . در بسیاری از مواقع برای درمان اختلال افسردگی می توان درکنار و یا به عنوان نوعی درمان جایگزین از روان درمانی استفاده نمود. روان درمانی به مجموعه ای از درمانهای غیر دارویی گفته می شود که هدف عمده از اجرای آنها ایجاد تغییرات مختلف شناختی ، هیجانی و رفتاری در مراجعان است . امروزه بیشتر از 300 نوع روان درمانی ابداع شده است . اکثر روان درمانیها بر اساس نظریه های مختلف شخصیتی ساخته شده اند . از بین روان درمانیهای مختلف تنها چند نوع روان درمانی معروف هستند و اکثر روان درمانگران تمایل دارند یکی از آنها را بکار ببرند. از جمله معروف ترین روان درمانیها می توان به درمان شناختی – رفتاری ، روان تحلیلی و روان درمانی های ترکیبی اشاره نمود.  درمانهای شناختی -رفتاری و روان تحلیلی از شایعترین روش های درمانی است که توسط درمانگران برای درمان اختلال افسردگی بکار می رود. با توجه به این موضوع که درمان شناختی – رفتاری درمانی کوتاه مدت بوده و اجرای آن نسبتا آسان است لذا اکثر درمانگران ترجیح می دهند به جای استفاده از روش روان تحلیلی از روش درمانی شناختی – رفتاری استفاده کنند. در درمان شناختی – رفتاری ابتدا احتمال کار آمد بودن این نوع درمان بر روی مراجع ، با کمک وسایل ارزیابی مانند روش مصاحبه ی شناختی – رفتاری بررسی می گردد و سپس اهداف درمانی تنظیم می شود و بر اساس اهداف درمانی تنظیم شده از تکنیک های شناختی و رفتاری خاصی استفاده می شود . میزان جلسات درمان شناختی – رفتاری برای درمان افسردگی حدود 12 الی 15 جلسه است . جلسات درمانی به صورت هفتگی برگزار می شود و هر جلسه حدود 50 دقیقه طول می کشد.  میزان کار آیی درمان شناختی – رفتاری برای مبتلایان به اختلال افسردگی حدود 70 درصد برآورد شده است .

بسیاری از مردم در دورانی از زندگی خود حالت افسردگی را تجربه می نمایند . حالت افسردگی  با علایمی مانند احساس دلتنگی ، کاهش میزان انرژی و احساس خستگی ، احساس ناامیدی ، احساس بدبینی و کاهش میزان انگیزه همراه می باشد. حالت افسردگی ممکن است تنها چند روز طول بکشد و شدت علایم به حدی نمی باشد که بتوانند به کارکردهای اجتماعی و شغلی شخص آسیب مهمی وارد نماید. در بسیاری از مواقع برای مقابله با حالت افسردگی لازم نیست که از روش های دارو درمانی و یا روان درمانی استفاده شود و تنها می توان با استفاده از چند روش ساده با حالت افسردگی مقابله نمود. در این مقاله کوشش شده است یکی از روش های مقابله با حالت افسردگی که روش مقابله با احساس ناامیدی است توضیح داده شود.

مقابله با احساس ناامیدی: احساس ناامیدی یکی از انواع هیجانات منفی است . همچینن در برخی از طبقه بندیهای اختلالات روانشناختی این احساس به عنوان یکی از  علایم  اختلال افسردگی مطرح می باشد. نظریه های رفتاری و شناختی تلاش نموده اند علل بوجود آمدن احساس ناامیدی را توضیح دهند. براساس نظریه های رفتاری علت عمده ی بوجود آمدن حالت ناامیدی کاهش میزان دریافت تقویت کننده های محیطی می باشد. در این نظریه ها فرض شده است زمانی که میزان فعالیت ها کاهش می یابد احتمال دریافت تقویت کننده های محیطی نیز کاهش می یابد و با کاهش میزان دریافت تقویت کننده های محیطی احساس ناامیدی نیز بوجود می آید. از سوی دیگر در نظریه های شناختی علت اصلی ایجاد احساس ناامیدی را به پیدایش احساس عدم کنترل محیط و احساس ناتوایی در ایجاد تغییر در محیط نسبت داده می شود و عنوان می گردد که احساسهایی مانند احساس عدم کنترل محیط و احساس ناتوایی در ایجاد تغییر در محیط  به علت روبرو شدن با شکستهای مختلف بوجود می آیند.

مقابله ی مناسب با احساس ناامیدی یکی از راههای رهایی از حالت افسردگی می باشد . یکی از راههای کاهش میزان احساس ناامیدی برنامه ریزی برای افزایش میزان فعالیتها می باشد .یکی از روش هایی که استفاده از آن به افزایش میزان فعالیت ها کمک می کند پر کردن برگه ای به نام برگه ی ثبت فعالیتهای روزانه  می باشد . این برگه چند ستون دارد. اولین ستون آن ثبت فعالیت انجام گرفته است و در این ستون نام هر فعالیت انجام گرفته ثبت می شود. ستون دوم این برگه اشاره به میزان زمانی است که صرف انجام آن فعالیت شده است . در این ستون میزان وقت صرف شده برای انجام آن فعالیت به صورت دقیقه یا ساعت نوشته می شود. ستون سوم این برگه مربوط به ثبت میزان رضایت خاطر و یا احساس لذتی است که از انجام آن  فعالیت حاصل شده است. در این ستون شخص میزان احساس رضایت خاطر و یا احساس لذتی که از انجام آن فعالیت برده است را با استفاده از نمره ی صفر تا صد مشخص می کند و بالاخره ستون چهارم اشاره به میزان احساس تسلط یا مهارتی است که شخص در انجام آن فعالیت احساس نموده است. در این ستون میزان احساس تسلط یا مهارتی که شخص از انجام آن فعالیت داشته را در یک طیف صفر تا صد مشخص می کند. شخصی که در حالت افسردگی بسر می برد با استفاده از برگه ی ثبت فعالیتهای روزانه می تواند بسیاری از افکار منفی خود را که نقش زیادی در ایجاد افسردگی دارند را مورد شناسایی قرار دارند و با آنها مقابله نماید.

یکی دیگر از روش های مقابله با احساس ناامیدی تلاش برای تغییر سبک اسنادی می باشد.  سبک اسنادی اشاره به نوع عللی است که هر شخصی غالبا در مورد رخ دادن رویدادهای ناراحت کننده ای که با آن روبرو شده است بیان می دارد  . برای نمونه زمانی که شخصی غالبا علل رخ دادن رویدادهای ناراحت کننده را به عملکردهای نامناسب خود نسبت می دهد در آن صورت سبک اسنادی وی درونی می باشد و یا زمانی که شخصی  علل روی دادن رویدادهای ناخوشایند را به عوامل خارج از خود یا عوامل محیطی نسبت می دهد در آن صورت سبک اسنادی وی سبک اسنادی بیرونی می باشد. در اشخاصی که سبک اسنادی آنان درونی می باشد امکان زیادی وجود دارد که سبک اسنادی کلی نیز وجود داشته باشد. ویژگی عمده ی سبک اسنادی  کلی آن است که شخص امکان دارد اعتقاد داشته باشد که در اکثر مواقع قادر نمی باشد واکنش مناسبی را ذر مقابل اتفاقات ناخوشایند  از خود نشان دهد.سیلگمن و همکاران نظریه ی سبک اسنادی را به عنوان نظریه ای در زمینه ی سبب شناسی اختلال افسردگی مطرح نموده اند . بر اساس این نظریه نسبت دادن علل رخ دادن رویدادهای ناخوشایند  به عوامل مختلف می تواند در ابتلا به اختلال افسردگی نقش داشته باشد. برای نمونه زمانی که اشخاص علل رخ دادن رویدادهای ناخوشایند یا علل شکستهای خود را به عملکردهایی که دارند نسبت می دهند و عملکردهای خود را در بسیاری از مواقع و در بسیاری از موارد نامناسب ارزیابی می کنند احتمال ابتلای آنان به اختلال افسردگی افزایش می یابد. به نظر سیلگمن و همکاران یکی از راههای مهم درمان اختلال افسردگی و یا مقابله با حالت افسردگی تلاش برای کاهش حالت ناامیدی به کمک تغییر دادن حالتهای سبک اسنادی است. زمانی که سبک اسنادی به کمک برخی از تکنیک های شناختی و رفتاری تغییر می یابد شخص قادر می گردد علل شکستهای خود را به عوامل بیرون از خود نسبت دهد و به وقوع پیوستن چینن اتفاقی می تواندبا کاهش سطح احساس ناامیدی و در نتیجه کاهش علایم افسردگی همراه باشد.

روش بازسازی شناختی: یکی از روش های مقابله با حالت ناامیدی استفاده از روش بازسازی شناختی می باشد. در روش بازسازی شناختی از مجموع تکنیک هایی استفاده می شود تا به کمک آنها بتوان افکار منفی را شناسایی نمود و افکار مناسب تر و متفاوت تری را جایگزین آنها قرار داد. بر اساس یکی از نظریه های شناختی که در مورد سبب شناسی افسردگی ارایه شده است علایم افسردگی در اثر وجود نوعی خطای شناختی ایجاد می گردد. در این نظریه فرض می شود یکی از علل مهم ایجاد چینن خطای شناختی فعالیت افکار خودکار منفی می باشد که خود به خود به ذهن شخص می آیند و سبب ایجاد ناراحتی شدید در  شخص می گردند. تلاش شخص برای شناسایی و مقابله با این افکار می تواند سدی در برابر خطای شناختی باشد و ادامه ی چینن فرایندی در کاهش علایم اختلال افسردگی موثر است. روش های مختلفی برای شناسایی افکار خودکار منفی وجود دارد یکی از این روش ها ، توجه به افکاری است که قبل از تجربه ی حالت ناراحتی در ذهن وجود دارند . شناسایی این افکار می تواند راهنما ی خوبی برای شناسایی افکار منفی خودکار باشد. همچینن آشنایی به ویژگیهای افکار خودکار منفی مانند حضور مداوم آنها در ذهن ، ایجاد ناراحتی توسط آنها و ناکارآمد بودن آنها می تواند روش خوبی برای شناسایی افکار خودکار منفی باشد. در روش بازسازی شناختی بعد از شناسایی افکار خودکار منفی به کمک برخی از تکنیک های شناختی تلاش می شود تا با افکار خودکار منفی مقابله شود و افکار متفاوت و مناسب تری جایگزین آنها نماید.

منابع

Allen.J.(2006).Coping with depression.Arlington:American psychiatric publishing.Inc

Horwitz.A.&Wakefield.(2007).The loss of sadness.Newyork :Oxford university press

                                                           Ilardi.S(2009).The depression cure. Newyork :Da Cap press

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مقاله فوق با ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

21 / 8 / 95

آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی ):تبریز ،خیابان ،17شهریور جدید ، بالاتر از تقاطع خیابان طالقانی ، برج سینا ، طبقه ی هفتم

تلفن :04135559866و 09144015140

بازدیدها: 863