اختلال تیک و روش های درمان آن

اختلال تیک یکی از اختلالاتی است که در آخرین طبقه بندی انجمن روان پزشکی آمریکا که در مورد انواع اختلالات روان پزشکی عنوان شده است و به اصطلاح  DSM-V نامیده می شود در طبقه ی اختلالات عصبی – رشدی (Neurodevelopmental disorder ) قرار گرفته است . حالت تیک عبارت است از یک سلسله حرکات یا اصوات (Vocalization ) ناگهانی ، سریع ، تکرار شونده (Recurrent ) و غیر ریتمیک (Non-rhythmic ) است که به صورت غیرارادی بوده و در برخی از اوقات بخصوص در مواقعی که شخص محرکهای استرس زای مختلف را دریافت می نماید میزان آنها افزایش می یابند . تیک ها می توانند به شکل تیکهای حرکتی یا کلامی ساده یا پیچیده باشند. تیکهای پیچیده (Complex Tic ) شامل انقباضات گروهی از عضلات حرکتی می باشند هستند و به صورت یک سلسله حرکات پیچیده و تکراری مانند تماس با اشیا یا مردم خاص (Contact with certain objects or people )، شکلک در آوردن (Grimacing ) انقباضات شکم (Abdominal spasms )  ، ضربه زدن (Tapping) به اشیا، حرکات دستها یا پاها ، بالا انداختن پی در پی شانه ها ، تقلید حرکات دیگران  (Echokinesia ) دیده می شوند. از سوی دیگر تیک های حرکتی ساده (Simple tics )به عنوان نوعی از انقباضات تکراری غیر ارادی تعریف می شوند که گروهی از عضلات حرکتی در یک یا چند بخش از بدن را مبتلا می سازند و شامل حالتهایی مانند چشمک زدن (Blinking ) و تکان دادن مکرر سر (Head jerks ) در بین دیگران می باشند . همچینن تیکهای کلامی ساده می توانند به شکلهای مختلف مانند سرفه نمودن (Coughing ) ، بالا کشیدن بینی (Sniffing ) و پاک نمودن گلو (Clearing throat ) مشاهده گردند و تیکهای کلامی پیچیده شامل مواردی مانند حالت کوپرولا (Coprolalia ) که عبارت از استفاده ی مکرر از واژه های زشت یا حالت پالالیا (Palilalia ) که عبارت است از تکرار غیر ارادی برخی از واژه ها یا عبارات خود است می باشند.

در آخرین طبقه بندی اختلالات روانشناختی که از سوی انجمن روانپزشکی آمریکا انجام گرفته شده است و اصطلاحا DSM-V نامیده می شود اختلالات تیک در سه گروه زیر قرار گرفته اند:

1-سندرم توره (Tourette)

2- اختلال تیک کلامی یا حرکتی مداوم

3-اختلال تیک موقت

الف :سندرم توره

علایم سندرم توره از نظر DSM-V عبارتند از :

1-نشان دادن یک یا چند تیک حرکتی و یک یا چند نوع تیک کلامی که برخی از اوقات ظاهر می گردند. اگرچه لازم نیست که ظاهر شدن این دو نوع از حالتهای تیک یعنی تیکهای حرکتی و تیکهای کلامی به صورت همزمان باشد.

2- اگرچه میزان شدت نشان دادن انواع تیکهای  حرکتی و کلامی در سندرم توره در طول زمان کاهش یا افزایش می یابند ولی برای تشخیص این سندرم لازم است که ظاهر شدن تیک ها حداقل برای یکسال تداوم یابند.

3- برای تشخیص سندرم توره لازم است که علایم این سندرم قبل از 18 سالگی آغاز شده باشند.

4-علایم این اختلال یعنی وجود تیک های حرکتی و تیکهای کلامی نباید به اثرات فیزیولوژیکی مصرف مواد و یا ابتلا به بیماریهایی مانند بیماری هانتیگتون (Huntington) نسبت داده شود.

ب : اختلال تیک حرکتی – کلامی مداوم( Persistent) )

از نظر DSM-V علایم تشخیصی اختلال تیک حرکتی – کلامی مداوم عبارتند از:

1-وجود یکی از انواع تیکهای ساده یا پیچیده حرکتی یا کلامی

2- تداوم ظاهر شدن تیکها حداقل برای یکسال با شدتهای کم و یا زیاد

3- شروع بیماری قبل از 18 سالگی است

4-علایم این اختلال به اثرات فیزیولوژیکی ناشی از مصرف مواد ( مانند کوکائین ) یا ابتلا به برخی از بیماریهای جسمانی ( مانند بیماری هانتیگتون ) قابل نسبت نمی باشد.

ج :اختلال تیک موقت (Provisional)

از نظر DSM-V علایم اختلال تیک موقت عبارتند از :

1-وجود تیکهای ساده یا پیچیده ی حرکتی و یا کلامی

2-از مدت ظاهر تیکهای ساده یا پیچیده حرکتی و یا کلامی بیشتر از یکسال نگذشته باشد

3-ابتلا به این اختلال قبل از 18 سالگی باشد

4- علایم این اختلال به اثرات مصرف برخی از مواد ( برای مثال کوکائین ) و یا ابتلا به برخی از بیماریها قابل نسبت نباشد.

5-شخص مبتلا ملاکهای تشخیصی ابتلا به سندرم توره و یا اختلال تیک حرکتی یا کلامی مداوم را نداشته باشد.

از سوی دیگر در طبقه بندی DSM-V تیکها به دو نوع ساده و پیچیده طبقه بندی شده اند. یکی از ویژگیهای مهم تیک های ساده طول مدت بسیار کوتاه دوام آنها می باشد برای مثال این زمان امکان دارد در این نوع از تیکها تا چند صدم ثانیه باشد. در حالی که طول مدت زمان تیکهای پیچیده طولانی تر از  طول مدت تیکهای ساده است و برای مثال زمان تداوم این نوع از تیکها امکان دارد چند ثانیه باشد. از جمله تیکهای حرکتی ساده می توان به تیک چشمک زدن اشاره نمود و از جمله تیکهای کلامی ساده می توان به تیک پاک نمودن گلو  (Threat cleaning ) اشاره نمود . از سوی دیگر تیکهای حرکتی پیچیده می توانند شامل ترکیبی ازتیکهای حرکتی ساده مانند حرکت دادن مداوم سر همراه با تیک حرکتی بالا انداختن شانه ها و یا به صورت تقلید حرکات شخصی دیگر(  Echopraxia  ) باشد. همچینن تیکهای کلامی پیچیده می توانند به صورت تکرار اصوات و یا واژه های خود (Palilalia ) یا بیان واژه های واژه های زشت باشند.

میزان شیوع انواع اختلال تیک

 اگرچه اختلال تیک حرکتی – کلامی مداوم  و اختلال تیک موقت اختلالی نسبتنا شایع در دوران کودکی می باشد اما شیوع سندرم توره در سطح کمی می باشد و طبق برخی از برآوردها در بین کودکان میزان شیوع این اختلال بین 5 تا 30 نفر در10000 هزار نفر و در بین بزرگسالان بین 1 تا 2 نفر در10000 هزار نفر است. همچینن میزان شیوع سندرم توره در جنس مذکر حدود 4 برابر جنس مونث است. از سوی دیگر سن متوسط ابتلا به سندرم توره حدود 6 الی 6/5 سال است.

نتایج برخی پژوهشها نشان می دهد که سابقه ی ابتلا به سندرم توره دربین حدود 52 درصد از اعضای خانواده ی مبتلایان به سندرم توره مشاهده می شود. از سوی دیگر نتایج برخی دیگر از پژوهشها نشان می دهد که در بین مبتلایان به سندرم توره میزان ابتلا به اختلال بیش فعالی همراه با نقص توجه (ADHD) و اختلال OCD به ترتیب 56 و 55 درصد است.

نتایج برخی از مطالعات کلینیکی نشان می دهد که علایم اختلال تیک در دوره ی بزرگسالی تمایل به بهبودی دارد و تنها در 10 درصد این بیماران علایم تا بزرگسالی تداوم می یابد.

علایم اختلال تیک معمولا ممکن است زمانی که کودکان در سنین 4 الی 6 سالگی قرار دارند رشد کند و در سنین 10 الی 12 سالگی درصد شیوع این اختلال افزایش می یابد. با آغاز دوره ی نوجوانی میزان اشخاصی که مبتلا به اختلال تیک می گردند کاهش می یابد.

اختلالات همراه با اختلال تیک

شیوع برخی از اختلالات روانشناختی در بین مبتلایان به اختلال تیک بالاتر از اشخاصی می باشند که به این اختلال مبتلا نمی باشند. از جمله اختلالاتی که میزان شیوع آنها در بین مبتلایان به اختلال تیک زیاد است می توان به اختلال بیش فعالی همراه با نقص توجه ، اختلال فوبیا ، اختلال وسواسی – اجباری ، اختلال اضطراب جدایی و اختلال اضطراب اجتماعی اشاره نمود. همچینن اشخاصی که به یکی از انواع اختلال تیک مبتلا می باشند در مقایسه با سایر اشخاص از میزان عزت نفس کمتری برخوردار می باشند  و مشکلات ارتباطی بیشتری را تجربه می نمایند.

سبب شناسی ابتلا به اختلال تیک

در ابتلا به سندرم توره نقش عوامل زیستی – عصبی از دو نوع اختلال دیگر تیک یعنی اختلال تیک حرکتی- کلامی مداوم  و اختلال تیک موقت بیشتر است. اگرچه نتایج بسیاری از پژوهشها نشان می دهد که ابتلا  سندرم توره منشا زیستی – عصبی دارد اما هنوز مدل کاملی که بتواند سبب شناسی ابتلا به اختلال توره را توضیح دهد ارایه نشده است. بر اساس یک مدل زیستی – عصبی که در مورد سبب شناسی ابتلا به سندرم توره ارایه شده است فعال شدن غیرمعمول قشر مغز موجب تحریک نامناسب بخشهای دیگر سیستم عصبی و در نهایت ظاهر شدن علایم حرکتی و کلامی در مبتلایان به سندرم توره می گردد. نتایج برخی از پژوهشها در مورد سبب شناسی ابتلا به سندرم توره نشان می دهد عملکرد نامناسب دو بخش مغز یعنی بخش قشر حرکتی که در ناحیه قشر پیشانی (Frontal ) قرار گرفته و ناحیه ی هسته های قاعده ای (Basal ganglia ) در ابتلا به سندرم توره نقش بیشتری  دارند. ناحیه ی هسته های قاعده ای که در بخش های عمیق مغز قرار گرفته است شامل ساختارهایی می باشد که از طریق ساختاری که به نام تالاموس نامیده می شوند با قشر مغز ارتباط دارند و چینن ارتباطاتی می توانند تغییراتی که در کنشهای حرکتی و اجرایی اشخاص مبتلا به سندرم توره مشاهده می گردد ( مانند تیکهای حرکتی ) را توجیه نماید.

یکی از عوامل زیستی که می تواند سبب شناسی ابتلا به اختلال تیک را توضیح دهد تغییراتی است که به هنگام ابتلا به اختلال تیک در آزاد شدن ناقلهای عصبی بوجود می آید. ناقلهای عصبی موادی هستند که در بخشهای مختلف مغز توسط سلولهای عصبی آزاد می شوند و وظیفه ی اصلی آنها امکان پذیر نمودن انتقال پیامهای عصبی از سلولی به سلول دیگر می باشد. از جمله کارهای دیگر ناقلهای عصبی تاثیر گذاشتن بر روی رفتارها و حالتهای روانشناختی اشخاص می باشد. برای مثال اثبات شده است که در اشخاصی که حالتهای پرخاشگری بالایی را نشان می دهند  میزان آزاد شدن ناقل عصبی سروتونین در مقایسه با اشخاصی که حالت خشم خود را به صورت مناسبی کنترل می نمایند به صورت معنا داری پائین تر می باشد. از سوی دیگر کاهش و یا افزایش میزان برخی از ناقلهای عصبی در ابتلا به برخی از اختلالات روانشناختی مانند اختلال تیک نقش دارد. برای نمونه نتایج بسیاری از پژوهشها نشان می دهد در مبتلایان به اختلال تیک نوعی بدتنظیمی در آزاد سازی ناقل عصبی دوپامین وجود دارد.

درتشدید علایم اختلال تیک احتمال دارد عوامل مختلفی نقش داشته باشند از جمله ی این عوامل می توان به نقش عامل سرشتی (Temperament ) و نقش ابتلا به برخی از اختلالات روانشناختی مانند اختلال فوبیای خاص ، اختلال اضطراب اجتماعی ، افسردگی ، نگرانی یا آشفتگی خاطر در مورد تصویری که از شخص از خود (Self image) دارد اشاره نمود. از سوی دیگر رفتار گرایان اعتقاد دارند زمانی علایم اختلال تیک ظاهر می شود که شخص درمحیط اجتماعی احساس می کند که شدیدا مورد توجه دیگران قراردارد . همچینن به نظر رفتارگرایان زمانی که شخص احساس می کند که به راحتی می تواند از محیط اجتماعی ناخوشایند اجتناب نماید امکان دارد در وی علایم اختلال تیک شدیدتر گردد .

درمان

برای درمان اختلال تیک از روش های روان درمانی و دارو درمانی استفاده می شود. کارآمدترین روش روان درمانی که برای درمان اختلال تیک از آن استفاده می شود درمان شناختی- رفتاری نام دارد. این درمان یکی از انواع درمانهای غیر دارویی است که امروزه برای درمان بسیاری از اختلالات روانشناختی (  مانند اختلال افسردگی ، اختلال وسواسی – اجیاری و  انواع مختلفی از اختلالات اضطرابی) بکار می رود . دو ویژگی مهم درمان شناختی- رفتاری کوتاه مدت و ساختاریافته بودن آن است و وجود این دو ویژگی به درمان شناختی – رفتاری این امکان را می دهد که میزان درصد کارآیی آن در درمان اختلالات مختلف در مقایسه با سایر روان درمانیها به صورت معنا داری بالا رود. زمانی که ازدر درمان شناختی –رفتاری برای درمان اختلال تیک استفاده می گردد از روشهایی مانند روش تمرین خود نظارت گری ، روش آرمیدگی (Relaxation )  و روش بازسازی شناختی استفاده می شود. همچینن در روش درمان شناختی – رفتاری درمانگران تلاش می کنند که به بیماران مبتلا به اختلال تیک روش های شناسایی عوامل شناختی که وجود آنها میزان خطر ظاهر علایم حرکتی و کلامی تیک را افزایش می دهند را آموزش دهند.

در مواردی که میزان شدت اختلال تیک بسیار بالا می باشد استفاده از برخی از داروهای روان پزشکی که توسط روانپزشکان تجویز می گردد موثر می باشد. داروهایی که معمولا روانپزشکان برای درمان دارویی اختلال تیک تجویز می نمایند داروهایی هستند که میزان آزاد سازی ناقل عصبی دوپامین در مغز را کاهش می دهند.

منابع

Dobson. K.(2016).Evidence – based practice of cognitive –behavioral therapy .New York :Guilford publisher

                         Oconnor.K.& etal.(2017).Managing tic and habits disorder . New York:Gohn wiley & sons Inc

Oconnor.K.(2005). Cognitive – behavioral management of tic disorder. West Sussex:John wiley & sons Inc

تالیف: دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی)

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است.

98/2/16

آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور جدید، بالاترتقاطع از خیابان طالقانی،برج سینا، طبقه ی هفتم

تلفن:04135559866

بازدیدها: 3080