ویژگیها و نحوه ی بکار بردن روش ابراز قاطعیت

آموزش ابراز قاطعیت یکی از روش های مهمی است که بکار بردن آن می تواند در بسیاری از مواقع جایگزین استفاده از پاسخهای پرخاشگرانه و یا سایر پاسخهای ناکارآمد در برابر درخواستها و یا رفتارهای ناخوشایند دیگران گردیده و در نتیجه شخص را از خطر روبرو شدن با آسیب های مختلفی که بکار بردن  رفتارهای پرخاشگرانه در پی دارد در امان نگه دارد .

رفتار درمانگران آموزش ابراز قاطعیت را یکی از تکنیک های مهم در درمان مشکلات مختلف روانشناختی مانند مشکل در کنترل حالت خشم می دانند و اعتقاد دارند استفاده از این تکنیک می تواند برای مقابله با مشکلات روانشناختی مانند مشکل کنترل حالت خشم و یا مشکل کمرویی می دانند.

 انواع پاسخها در مقابل رفتارها و یا سخنان ناراحت کننده ی دیگران

بطورکلی زمانی که در برابر رفتارها و یا سخنان ناراحت کننده ی دیگران قرار می گیریم از سه روش زیر می توانیم استفاده نمائیم:

الف – عدم پاسخ آشکار و مناسب به رفتارها و سخنان ناراحت کننده ی دیگران

در این حالت ما سعی می کنیم که پاسخ آشکاری به رفتارها و سخنان دیگران ارایه ندهیم و فشار های ایجاد شده در این موقعیت ها را به درون خود هدایت کنیم .اگرچه  استفاده از این روش می تواند سبب گردد دیگران از ما رضایت داشته باشند اما استفاده از این روش می تواند  سبب ایجاد نارضایتهایی از خودمان شود و با انتقال این نارضایتی ها به درون خودمان میزان احساس فشار عصبی ما نیز افزایش می یابد.

استفاده ی مکرر از روش اول با عوارض مهمی همراه می باشد که برخی از آنها عبارتند از :

-کاهش میزان اعتماد به نفس

-افزایش میزان انجام رفتارهای اجتنابی

-احساس ناتوایی در گرفتن حق و حقوق خود از دیگران

-افزایش میزان احساس تنش و ناراحتی درونی

-کاهش میزان ارتباطات متقابل

-کاهش میزان قدرت سیستم ایمنی بدن

ب : پاسخ با حالت خشم زیاد  و انجام رفتارهای پرخاشگرانه

پاسخ با حالت خشم زیاد و انجام رفتارهای پرخاشگرانه در برابر سخنان و رفتارهای نامناسب دیگران با عوارض مختلفی همراه می باشد. برخی از این عوارض عبارتند از :

-آسیب رسیدن به ارتباطات متقابل شخص با دیگران

-ایجاد مقاومت در شخص مورد اعتراض قرار گرفته شده برای ایجاد تغییرات مناسب در رفتار

-تحریک حالت خشم در شخص مورد اعتراض قرار گرفته شده

-افزایش خطر رخ دادن رویداهای ناخوشایند (مانند آسیب های فیزیکی ) در جریان مورد اعتراض قرار دادن سخنان و یا رفتارهای نامناسب دیگران

-افرایش خطر ابتلا به بیماریهای جسمانی خطرناک ( مانند اختلالات قلبی- عروقی ) در صورت استفاده ی مکرر از روش فوق

 

ج: استفاده از روش ابراز قاطعیت

استفاده از روش ابراز قاطعیت نقایص استفاده از روش عدم پاسخ دادن به رفتارها یا سجنان نامناسب دیگران و روش پاسخ با حالت خشم زیاد و انجام رفتارهای پرخاشگرانه را ندارد .

استفاده از روش ابراز قاطعیت دز مقایسه با در روش قبلی مزیت های زیادی از جمله مزیتهای زیر را دارد :

– در روش ابراز قاطعیت بر خلاف روش استفاده از حالت خشم  و انجام رفتارهای پرخاشگرانه به شخصی که گمان می رود سخنان نامناسبی را ابراز نموده و یا رفتارهای ناخوشایندی را انجام داده است با تندی برخورد نمی شود و تلاش می گردد که از هر گونه توهین به وی خودداری گردد .

– استفاده ی مکرر از روش ابراز قاطعیت می تواند با بالا رفتن میزان عزت نفس شخص همراه باشد . نحوه ی تاثیر استفاده ی مکرر از روش ابراز قاطعیت بر روی بالا رفتن میزان عزت نفس کاملا روشن نمی باشد اما به نظر می رسد اجرای روش ابراز قاطعیت می تواند با با افزایش میزان ارتباطات متقابل همراه بوده و افزایش در میزان ارتباطات متقابل نقش مهمی در بالا رفتن میزان عزت نفس دارد .

-با توجه به این مورد که استفاده از روش ابراز قاطعیت در یک سلسله از مراحل صورت می گیرد لذا شخصی که این روش را در موارد مختلف اجرا می کند در مقایسه با شخصی که به صورت کمتری از این روش استفاده می کند سطح بالایی از اضطراب را تحمل نمی کند و در نتیجه احتمال دارد میزان سطح رضایت وی از ارتباطات اجتماعی به صورت معناداری بالا رود .

-استفاده از روش ابراز قاطعیت به علت آنکه در اغلب مواقع منجر به ایجاد  حالت خشم و پرخاشگری نمی گرد لذا نه تنها به ارتباطات اجتماعی شخص با دیگران آسیبی وارد نمی کند بلکه احتمال دارد سبب افزایش میزان این ارتباطات نیز گردد.

مراحل اجرای آموزش روش ابراز قاطعیت

آموزش روش ابراز قاطعیت در طی مراحل چهارگانه ی زیر صورت می گیرد:

الف:ارایه ی منطق مناسب برای لزوم کاربرد روش ابراز قاطعیت

بسیاری از مردم اعتقاد دارند که بیان خواسته ها و یا ابراز ناراحتی از سخنان و رفتارهای نامناسب دیگران می تواند به ارتباطات متقابل آنان با دیگران آسیب وارد نموده و منجر به دور شدن آنان از دیگران و حتی ایجاد حالت انزوای اجتماعی در آنان گردد.

ارایه ی منطق مناسب برای لزوم کاربرد آموزش روش ابزار قاطعیت معمولا به این صورت است که به اشخاصی که در بیان درخواستها و یا بیان ناراحتی خود از سخنان و رفتارهای نامناسب دیگران با مشکلاتی زیادی روبرو هستند گفته می شود که بیان مناسب درخواستهای آنان نه تنها به ارتباطات آنان با دیگران آسیبی وارد نمی کند بلکه انجام این عمل می تواند سبب گردد که میزان ارتباطات متقابل آنان با دیگران نیز بیشتر گردد .   همچینن به شخصی که در در ابراز ناراحتی خود از سخنان و یا رفتارهای نامناسب دیگران با مشکلات زیادی روبرو هستند گفته می شود که آنان در برابر ناراحتی خود از سخنان و یا رفتارهای نامناسب دیگران می توانند از سه روش عدم پاسخگویی به رفتارها و یا سخنان نامناسب دیگران ، نشان دادن حالت خشم و روش ابراز قاطعیت استفاده نماید و باید توجه نمایند که استفاده از روش اول می تواند با وارد نمودن ناراحتی زیاد به خود و سرکوب نمودن حالت ناراحتی همراه باشد و در طولانی مدت استفاده از این روش می تواند عوارض مختلفی مانند کاهش میزان ارتباطات متقابل و یا کاهش میزان عزت نفس را در پی داشته باشد . همچینن استفاده از روش دوم همراه با وارد شدن آسیب به ارتباطات متقابل است . اما استفاده از روش سوم یعنی روش ابراز قاطعیت با مزیتهای مختلف مانند عدم آسیب زدن به ارتباطات متقابل همراه می باشد .

ب: توضیح پایه های مدل روش ابراز قاطعیت

معمولا در جریان ارایه ی مدل مربوط به روش ابراز قاطعیت به مراجعان گفته می شودکه روش ابراز قاطعیت روشی است که بر پایه ی ستونهای زیر بنا نهاده شده است :

-بیان تدریجی خواسته ها و یا اعتراضات

-حفظ احترام نسبت به شخص مقابل و عدم نشان دادن حالت پرخاشگری نسبت به وی

-عدم سرکوب نمودن درخواستها و در نتیجه کاهش میزان فشارهای روانشناختی به درون خود

-کاهش میزان حالت خود انتقادی و افزایش میزان حالت اعتماد به نفس به علت عدم سرکوب نمودن درخواستهای خود

ج:انجام تمرینات

زمانی که منطق استفاده از روش ابراز قاطعیت و مدل که این روش بر روی آن استوار است به مراجع توضیح داده شد مرحله ی بعدی آموزش روش ابراز قاطعیت یعنی مرحله ی مربوط به انجام تمرینات فرا می رسد.

برای آموزش مناسب روش ابراز قاطعیت مانند آموزش سایر مهارتها لازم است تمرینات زیادی انجام گیرد تا مراجع بتواند از این روش به صورت درستی در موقعیتهای مختلف استفاده نماید. تمرینات مربوط به آموزش روش ابراز قاطعیت بیشتر به کمک اجرای روش نقش بازی نمودن (Role playing ) انجام می گیرد. در روش نقش بازی نمودن شخصی که در بیان درخواستها و یا بیان احساس نارضایتی خود با مشکلات زیادی  روبرو می باشد درنقش خود قرار می گیرد و تلاش می کند که به نحو مناسب درخواستها و یا احساس رنجش خود را به شخصی که می خواهد روش ابراز قاطعیت را آموزش دهد و در نقش شخصی که سخنان ناخوشایندی را ابراز نموده و یا رفتارهای نامطلوب را انجام داده قرار گرفته است توضیح دهد . در پایان اجرای روش نقش بازی نمودن انتظار بر آن است که شخص مراجع بتواند به صورت راحتی خواسته ها و یا احساس رنجش خود را بیان نماید .

د: ٍٍاجرای روش آبراز قاطعیت

بعد از انجام تمرینات مختلف در مورد چگونگی اجرای روش ابراز قاطعیت شخصی که در بیان درخواستها و یا بیان احساس رنجش خود از دیگران با مشکلات زیادی روبرو می باشد تلاش می کند که روش ابراز قاطعیت را در فضای واقعی به اجرا بگذارد و بعد از اجرای این روش به بررسی نقاط قوت و ضعیف حود در زمینه ی اجرا ی آن روش بپردازد.

کاربرداصلی روش ابراز قاطعیت در کاهش میزان حالت پرخاشگری می باشد. به عبارت دیگر روش ابراز قاطعیت در بسیاری از موقعیتهایی که حالت خشم در آنها تحریک شده است می تواند جایگزین مناسبی برای استفاده از حالت خشم و یا حالت پرخاشگری که استفاده از آنها همراه با ایجاد آسیب های زیاد به ارتباطات متقابل است و حتی در برخی از مواقع احتمال ایجاد ضایعات غیر قابل جبران را افزایش می دهد گردد.

بطورکلی زمانی که حالت خشم تبدیل به حالت پرخاشگری می گردد شخص در حالتی قرار می گیرد که در در آن حالت تلاش می کند آسیبهای مختلفی به شخص مقابل وارد نماید. همچینن حالت پرخاشگری می تواند به صورت غیر مستقیم یا منفعل باشد . در حالت پرخاشگری غیر مستقیم یا پرخاشگری منفعل شخص با انجام رفتارهایی مانند ندادن پول قرض گرفته و یا انجام بدقولی های مکرر حالت پرخاشگری و یا حالت خشم خود  را به صورت غیر مستقیم نشان می دهد. چایگزین شدن روش ابراز قاطعیت به جای حالت خشم می تواند سبب بهتر شدن ارتباطات متقابل ، عدم بیانات تند و توهین آمیز و افزایش میزان اعتماد به نفس در شخصی که در بیان درخواستها و یا بیان احساس رنجش خود با مشکلات زیادی روبرو می باشد گردد.

یکی دیگر از کاربردهای مهم روش ابراز قاطعیت کمک به اشخاصی است که انجام برخی از  مهارتهای اجتماعی  مانند بیان درخواستها در آنان ضعیف می باشد .چینن اشخاصی امکان دارد میزان حالت کمرویی بالایی داشته باشند و در اغلب مواقع به جای بیان درخواستها و بیان احساس رنجش خود با حالت اجتناب از  موقعیتهایی که در آنها اضطراب ایجاد می نمایند پاسخ دهند . زمانی که چینن اشخاصی روش ابراز قاطعیت را می آموزند می توانند درخواستهای خود را به صورت راحت تری بیان نمایند .

منابع

                                                                Hersen.M.(2002). Encyclopedia of psychotherapy . New York: Elsevier science Inc

                            Spiegler.M.& . Guevermont.D.(2010). Contemporary behavior therapy. New York : Wadsworth  press

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

96/12/20

آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور جدید، بالاترتقاطع از خیابان طالقانی،برج سینا، طبقه ی هفتم

تلفن:04135559866 و09144015140

 

 

 

 

 

–

–

بازدیدها: 586