ویژگیهای عمده ی روان درمانیهای شناختی- رفتاری جدید : بخش دوم : درمان پذیرش-تعهد (ACT)

روان درمانیهای شناختی- رفتاری جدید یا درمانهای موج سوم رفتاری یکی از انواع روان درمانیهای جدیدی است که در دو دهه ی اخیر استفاده از آنها در درمان اختلالات روان شناختی گسترش زیادی یافته است .  در این سلسله از مقالات که در مورد ویژگیهای عمده ی روان درمانیهای شناختی- رفتاری جدید و درمانهای موج سوم رفتاری تالیف می نمایم قصد دارم که به صورت اختصار ویژگیهای عمده ی این  نوع روان درمانیها را ذکر کنیم . در مقاله ی قبل که مربوط به بخش اول این سلسله از مقالات بود در مورد ویژگیهای عمده ی یک نوع از انواع روان درمانیهای شناختی – رفتاری جدید به نام رفتار درمانی دیالیتیک (DBT) مطالبی را ذکر نمودم . در بخش دوم این سلسله از مقالات در مورد ویژگیهای عمده ی یک نوع دیگر از انواع این نوع روان درمانیها که درمان پذیرش – تعهد یا درمان ACT نام دارد و امروزه از آن استفاده ی زیادی برای درمان اختلالات مختلف روان شناختی بخصوص اختلالات اضطرابی و  افسردگی می شود نکاتی را ذکر خواهم نمود.

درمان پذیرش- تعهد (ACT)

درمان پذیرش- تعهد یکی یا درمان ACT از انواع مهم درمانهای موج سوم رفتاری است. امروزه از درمان پذیرش- تعهد برای درمان بسیاری از انواع اختلالات روان شناختی از جمله اختلالات افسردگی ، اختلال وسواسی- اجباری و بسیاری از انواع اختلالات اضطرابی استفاده می شود. درمانگر ACT در جریان اجرای این درمان بر روی ایجاد دو حالت یعنی حالتهای پذیرش (Acceptance ) و تعهد (Commitment ) در مراجع خود تلاش می نماید. در درمان ACT حالت پذیرش به معنای پذیرش افکار و احساسات خود و عدم تلاش برای کنترل آنها حتی زمانی که این افکار و احساسات ناخوشایند می باشند است. همچینن در درمان ACT حالت تعهد به معنای تلاش برای ایجاد حالتی در مراجع است که در آن جالت وی متعهد به انجام فعالیتهایی برای ایجاد تغییر در برخی از رفتارهایش گردد می باشد. به نظر استوان هایز که ابداع کننده ی درمان ACT  است درمانگر در طول این نوع درمان تلاش می نماید که مراجع خود را به سمتی هدایت کند که در آن وی بدون آنکه قضاوتی را انجام دهد بتواند عاملی را که موجب برانگیخته شدن افکارش شده است را شناسایی نموده و آن را مورد پذیرش قرار دهد. موثر بودن بکار بردن درمان ACT در درمان اختلالات افسردگی ، اختلال وسواسی- اجباری و برخی از اختلالات اضطرابی به اثبات رسیده است . همچینن درمان ACT در درمان برخی از اختلالات شخصیتی بخصوص اختلال شخصیت مرزی موثر است. هنگامی  که به صورت موفقیت آمیزی اجرای درمان ACT به پایان می رسد انتظار بر آن است که میزان انعطاف پذیری روانشناختی مراجعان افزایش یابد و آنان به صورت بهتری بتوانند بر روی لحظه ی حاضر متمرکز گردند . همچینن بعد از پایان درمان ACT انتظار بر آن است که مراجعان در مقایسه با قبل از آغاز درمان بتوانند برای انجام فعالیتها و تغییر رفتارهای خود تعهد بیشتری داشته باشند.

رسیدن به حالت انعطاف پذیری روان شناختی به عنوان هدف اصلی درمان ACT

یکی از اهداف مهم درمان ACTرسیدن به حالت انعطاف پذیری روان شناختی می باشد و این هدف با کمک استفاده از روشهای زیر بدست می آید

1-پذیرش (Acceptance)

معنای پذیرش در درمان ACT تفاوت قابل توجهی با معنای که از این واژه در زندگی روزمره مان استفاده می کنیم دارد. به عبارت دیگر در درمان ACT حالت پذیرش به معنای تسلیم شدن نیست بلکه معنای حالت پذیرش در این نوع درمان عبارت ازحالت استقبال از تجربیات و قبول نمودن تجربیات به صورتی که هستند می باشد. در درمان ACT هدف عمده از پذیرش تجربیات ناخوشایند در زندگی روزمره به این معنا است که بتوانیم به اصطلاح فضایی در ذهن مان به این تجربیات ناخوشایند اختصاص بدهیم. در درمان ACT حالت اجتناب نقطه ی مقابل حالت پذیرش می باشد و زمانی که از حالت اجتناب استفاده ی زیادی می شود احتمال بوجود آمدن آسیبهای رفتاری افزایش می یابد. به طورکلی می توان گفت ابداع کنندگان درمان ACT اعتقاد دارند حالت پذیرش به عنوان قبول نمودن نمودن تمام رویدادها از جمله رویدادهای درونی ناراحت کننده (مانند افکار ، احساسات و حس های جسمانی) به عنوان تجربیات جاری خصوصی است و رسیدن به این حالت را نوعی مهارت می دانند که میزان آن می تواند به کمک تمرینات مختلف افزایش یابد.

2- حالت ترکیب زدایی شناختی (Cognitive defusion)

در مدل درمانی ACT فرض می شود اکثر اشخاصی که برای دریافت درمانهای روانشناختی به درمانگاه ها مراجعه می نمایند برای مقابله با تجربیات ناخوشایند درونی شان یا از حالت اجتناب ویا از حالت ترکیب شناختی استفاده می نمایند . همچینن در مدل درمانی ACT فرض می شود استفاده از حالت ترکیب زدایی شناختی منجر می گردد که مراجعان بتوانند به این نکته آگاه شوند که افکار می توانند واکنشی به مانند همان واکنش واقعی شخص را به یک محرک ایجاد نمایند . برای مثال مراجعان می توانند به این موضوع آگاه شوند که به خاطر آوردن یک مصاحبه ی شغلی که با اضطراب زیادی همراه بوده است می تواند همان حس اضطراب که در جریان مصاحبه ایجاد شده بود را در آنان ایجاد کند. ابداع کنندگان مدل درمانی ACT اعتقاد دارند حالت به هم آمیختگی یا ترکیب شناختی سبب می شود میزان حالت انعطاف پذیری روان شناختی شخص کاهش یابد. به عبارت کلی می توان گفت در مدل درمانی ACT فرض می شود که افکار چه در شکل واژه ها و چه درشکل تصاویر نمادهایی می باشند که ارتباط زیادی با محرکهایی دارند که آنها را توضیح می دهند .یکی از اهداف درمانی درمان ACT آموزش مراجعان برای خنثی نمودن حالت به هم آمیختگی افکار می باشد. در جریان درمانACT انجام تمرینات مربوط به حالت ترکیب زدایی شناختی به مراجعان کمک می کند تا آنها افکار خود را به عنوان تجربیاتی که در حال جریان است بدانند(مانند یک گزارش ورزشی ) 

3- در نظر گرفتن حالت خود به عنوان بافت (Self-as-context)

در مدل درمانی ACT فرض می شود که حالت خود (Self) از سه بخش که شامل حالت خود به عنوان محتوا(Self-as-content) ، خود به عنوان فرایند(Self – as- process) و خود به عنوان بافت (Self- as- context) است تشکیل یافته است. این سه نوع حالت خود (Self) با یکدیگر تفاوتهایی دارند . برای نمونه حالت خود به عنوان محتوا از تمام تجربیات درونی که شامل افکار ، هیجانات ، خاطرات و احساسهای شخص است تشکیل یافته است. یکی از اهداف درمان پذیرش – تعهد (ACT) تشویق مراجع برای توجه بیشتر به حالت خود به عنوان حالت خود به عنوان بافت است. در مدل درمانی ACT فرض می شود زمانی که شخصی حالت خود را به عنوان حالت خود به عنوان بافت در نظر می گیرد وی توجه چندانی به مجموعه ای از ارزیابی هایی که از ویژگیها و صفات خود دارد نمی نماید و به جای آن توجه او به مجموعه ای از ارزیابیهای مصروف می شود که از آگاهی های جاری اش بدست آورده است  شود . همچینن توجه به حالت خود به عنوان بافت سبب می گردد که احساس آرامش بیشتری بدست آید  و با لحظه ی حال حاضر ارتباط بیشتری برقرار شود.

4-توجه به ارتباط با لحظه ی حاضر

از نظر ابداع کنندگان مدل درمانی ACT دنیای مدرن امروز دنیایی پرشتاب می باشد و در این دنیای پرشتاب بر روی پیروی از الگویی از فعالیت ذهنی تاکید می شود که بیشتر بر پایه ی طرح ریزی ، حل مساله و تجزیه و تحلیل رویدادها می باشد . اگرچه در مدل درمانی ACT فرض می شود که پیروی از الگوی ذهنی فوق می تواند مزیتهای بسیاری را داشته باشد اما تبعیت گسترده از آن نیز می تواند افزایش میزان نگرانیها در مورد رویدادهای آینده و پدید آمدن حالت نشخوار ذهنی (Rumination) را در پی داشته باشد و شخص را با هجوم افکار مزاحم و ناراحت کننده ی زیادی روبرو کند. در مدل درمانی ACT بر روی توجه به لحظه ی حاضر تاکید می گردد و اعتقاد بر آن است که زمانی که مسافرتهای ذهنی زیادی را انجام می دهیم به صورت پی در پی از لحظه ی حاضر خارج می شویم ودراین صورت توانایی ما برای ارتباط با زمان حال و پاسخ دادن به رویدادهای زمان حال کاهش می یابد . از سوی دیگر ناتوایی برای ارتباط با لحظه ی حاضر می تواند سبب شود که پاسخ ما به رویدادها بیشتر بر اساس درکی که ما از رویدادهای گذشته و یا بر اساس نگرانیهایی که در مورد آینده داریم شکل گیرد. در درمان ACT فرض می شود توجه زیاد به گذشته و یا آینده ارتباط ما را با لحظه ی حاضر با مشکل روبرو می سازد. درمانگران ACT اعتقاد دارند توجه به لحظه ی حاضر سبب می شود تا آگاهی مان از افکار ، احساسات و پاسخهایی که به رویدادها داریم افزایش یابد و در نتیجه به صورت بهتری بتوانیم به سوی بدست آوردن ارزشهایی که در زندگی مان داریم قدم بر داریم. در درمان پذیرش- تعهد  به برقراری هر چه بیشتر ارتباط مراجع با لحظه ی حاضر اهمیت زیادی داده می شود و در این مدل درمانی  فرض می شود که بوجود آمدن این ارتباط می تواند سبب شود که مراجع بتواند افکار و احساسات خود را به عنوان فرایندهای معمول که در لحظه ی حاضررخ می دهند در نظر بگیرد بدون آنکه خود را مجبور به ارزیابی و قضاوت آنها ببیند .همچینن از نظر مدل درمانی  ACT برای ارتباط با لحظه ی حاضر کسب مهارتهایی لازم است . این مهارتها می توانند با انجام تمریناتی در زمینه ی کسب ذهن آگاهی (Mindfulness ) انجام گردد. هدف عمده در تمریناتی که برای کسب ذهن آگاهی صورت می گیرد آن است که شخص بر روی فعالیتی که در حال حاضر آن را انجام میدهدمتمرکرشود و تلاش کند بر روی تمام ابعاد آن فعالیت تمرکز نماید.  درمانگران ACT اعتقاد دارند بهتر است زمانی از تمرینات مربوط به کسب ذهن آگاهی بیشتر استفاده شود که مراجع برخی خصوصیات مانند عجول بودن ، عدم احساس رضایت از لحظه ی حاضر و عدم آگاهی کامل از افکار ، احساسات و ارزش های خود را داشته باشد.

5-توجه به ارزشها(Values)

در مدل درمانی ACT فرض می شود که ارزشها عبارت است از مواردی می باشند که شخص آنها را به صورت کاملا اختیاری انتخاب نموده است . ارزش های هر شخص در زندگی بر اساس چگونگی مسیر رشدیش بدست می آید. برای مثال شخصی که در مسیر زندگی خود حالت صمیت را تجربه ننموده است امکان دارد بدست آوردن این حالت در زندگیش به عنوان یک ارزش باشد . همچینن در مدل درمانی ACTفرض می شود ارزش ها به عنوان قطب اصلی فعالیت ها عمل می کنند و جهت گیری رفتارهای هر شخص را تعیین می نمایند. از سوی دیگر در مدل درمانی ACT عواملی مانند عشق و محبت ، کار و سلامتی به عنوان حالتهای ارزشی مطرح هستند . مدل درمانی ACTارزشها را مساوی با اهداف نمی داند و تفاوتهایی را بین این دو قایل می شود . بر اساس نظراین مدل درمانی اهداف را می توان به عنوان مقصد و ارزشها را به عنوان مسیر تشبیه نمود .همچینن از نظر مدل درمانی ACT  اهداف شخص می تواند اهدافی عینی و قابل دسترس باشد درحالی که ارزشها اهدافی انتراعی و در بسیاری از اوقات غیرقابل دسترس هستند. درمانگران مدل ACT اعتقاد دارند که ارزشها می توانند عاملی مهم در تشویق شخص برای انجام فعالیتها در زندگی ودر نهایت بدست آوردن هر چه بیشتر تقویت کنندگان محیطی باشند .

6- انجام فعالیتهای متعهدانه (Committed Actions )

در مدل درمانی ACT فرض می شود از بین عوامل بوجود آورنده ی حالت انعطاف پذیری روانشناختی نقش انجام فعالیتهای متعهدانه مهمتر می باشد و انجام این نوع فعالیتها می توانند مبنع اصلی تغییرات رفتاری باشند. انجام فعالیتهای متعهدانه با تغییرات رفتاری که بوجود می آورند می توانند سبب پی گیری هر چه بیشتر شخص برای رسیدن به ارزشهای خود باشند. البته باید توجه داشت در مدل درمانی پذیرش – تعهد معنای انجام فعالیت متعهدانه تنها انجام برخی از رفتارها نمی باشد و در نظر این مدل در برخی از اوقات منظور از این حالت عدم انجام برخی از رفتارها (مانند انتقاد کردن زیاد از عزیزان )و عدم انجام برخی رفتارهای آسیب زا ( مانند مصرف مشروبات الکی ) می باشد.

کاربردهای مهم درمان پذیرش –تعهد (ACT)

امروزه از درمان ACTبرای درمان اختلالاتی مختلف مانند اختلال افسردگی ، برخی از اختلالات اضطرابی و اختلال وسواسی- اجباری استفاده می شود. زمانی که از درمان پذیرش- تعهد برای درمان اختلالات مختلف روانشناختی استفاده می شود بیماران مبتلا به این اختلالات در ضمن آنکه آموزشهای مختلفی را برای پذیرش انواع هیجانات منفی خود ( مانند هیجان غمگینی ،اضطراب و نگرانی )دریافت می نمایند برای تغییر این هیجانات نیز مورد تشویق قرارمی گیرند. از سوی دیگر در طول درمان پذیرش – تعهد از تکنیکهای مختلف رفتاری و شناختی برای رسیدن به حالت انعطاف پذیری روانشناختی استفاده می شود

یکی از کاربردهای مهم درمان پذیرش – تعهد یا درمان ACT مربوط به درمان اختلال افسردگی می باشد. زمانی که درمان پذیرش- تعهد برای درمان اختلال افسردگی مورد استفاده قرار می گیرد بیماران مبتلا به این اختلال آموزشهایی برای پذیرش هیجانات منفی خود دریافت می نمایند و برای تغییر این هیجانات منفی مورد تشویق قرار می گیرند. همچیین در طول این نوع درمان مراجعان از تکنیکهایی مانند ترکیب زدایی شناختی (Cognitive diffusion ) یا پراکنده سازی افکار برای کمک به ایجاد حالت ذهن آگاهی (Mindfulness) و گسترش دادن دیدگاهی که در آن اصل عدم قضاوت پیرامون رفتارهای خود و رویدادهای محیطی رعایت شده باشد استفاده می کنند. در برخی از مواقع از مدل درمانی ACT به عنوان نوعی روان درمانی برای درمان اختلال وسواسی- اجباری  استفاده می شود . زمانی که از درمان ACT برای درمان اختلال وسواسی- اجباری استفاده می شود درمانگر تلاش می کند این موضوع را برای مراجع مبتلا به اختلال وسواسی- اجباری توضیح دهد که وجود افکار وسواسی یا افکار مزاحم که به صورت تکراری هستند پدیده ای کاملا عادی می باشد اما مشکل زمانی بوجود می آید که وی در مقابل این افکار اعمال تکراری و بی فایده ی گسترده ای را انجام می دهد. از دیگر کاربردهای درمان پذبرش و تعهد و یا درمان ACT می توان به استفاده از این نوع درمان در کمک به حل برخی از مشکلات روانشناختی مانند ناتوایی درکنترل حالت خشم و همچینن حل مشکلات و تعارضات زوجها اشاره نمود.

 منابع

                    Bennett.R.& Oliver.E.(2019). Acceptance and commitment therapy .New York: Routledge press

                   Hayes.S.& etal.(2012). Acceptance and commitment therapy. .New York: Guilford press

                  Nezu.C.M(2016). The oxford handbook of cognitive and behavioral therapies . Oxford university press

             Wenzel.A.&.etal.(2016). Cognitive behavioral therapy techniques and strategies.      Washington:   American  psychological association                                                                         

تالیف : دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب ذکر شده در این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

 آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور جدید، بالاترتقاطع از خیابان طالقانی،برج سینا، طبقه ی هفتم

تلفن :04135559866

1401/7/11

بازدیدها: 97