ویژگیهای اختلال تیک عصبی

یکی از اختلالات شایع روانشناختی اختلالات تیک عصبی است . این اختلالات بخصوص در دوران کودکی و نوجوانی شیوع زیادتری دارد . اختلالات تیک عبارت است از وجود یک سری از حرکات غیر ریتمیک که طبیعت غیر ارادی دارند و یک یا چند گروه از عضلات بدن را گرفتار می کنند. در یک نگاه می توان اختلالات تیک را به دو نوع ساده و پیچیده طبقه بندی نمود و در نگاه دیگر اختلالات تیک را به انواع اختلالات حرکتی و صوتی (Phonic )یا کلامی طبقه بندی نمود. تیکهای ساده بسیار شباهت به رفتارهایی مانند حالتهای حرکتی معمول (Routine ) و یا حرکات خودکار و قالبی (Stereotypes ) دارند . یکی از شایعترین اختلالات تیک عصبی اختلال تیک عصبی  ساده راست . علامت عمده ی ابتلا به اختلال تیک عصبی ساده وجود  انقباضات (Spasms ) عضلات ارادی است که در اثر تاثیر محرک های استرس شدت می گیرند.

 تیک های عصبی ساده و پیچیده  در دو طبقه ی تیک های عصبی موقت (Transitory ) و تیک های عصبی مزمن (Chronic ) قرار می گیرند . همچینن نوعی تیک عصبی وجود دارد که سندرم توره (Tourette Syndrome ) نامیده می شود . مبتلایان به سندرم توره انواع مختلفی از تیکهای عصبی حرکتی و کلامی را تجربه می کنند و این نوع از اختلال تیک عصبی یکی از شدیدترین انواع حالت تیک می باشد که در کارکردهای اجتماعی و شغلی شخص آسیب قابل توجهی را ایجاد می نماید.

ویژگی مهم تیکهای عصبی موقت آن است که برای یک دوره ی زمانی کوتاه مدت ادامه می یابند . همچینن ویژگی دیگر تیک های عصبی موقت آن است که این نوع از تیکها معمولا در اوایل دوران کودکی آغاز می شود و آنها معمولا به صورت خودبخودی در نوجوانی بهبود می یابند . از سوی دیگر ویژگی مهم تیک های عصبی مزمن آن است که مبتلایان به این نوع از تیکها یک یا چند تیک عصبی ساده و یا پیچیده رنج می برند.  در اغلب مواقع اشخاصی که مبتلا به اختلال تیک عصبی مزمن می باشند تیکهای عصبی ساده و پیچیده ای را در طول ماهها یا سالها تجربه می نمایند. نتایج بررسیها نشان می دهد که معمولا اشخاصی که مبتلا به اختلال تیک عصبی مزمن می باشند از دوران کودکی برخی از تیکهای کلامی و حرکتی را نشان می دهند. تیکهای عصبی مزمن به صورت مکرر در طول روز رخ می دهند و سبب ایجاد ناکارآمدی مهم در زندگی شخص می گردند. گروهی از پژوهشگران اعتقاد دارند که حالت سندرم توره را می توان نوع شدیدتری از تیک عصبی مزمن دانست اما این توافق جمعی بین پژوهشگران وجود دارد که تیک عصبی مزمن و سندرم توره اگرچه علایم مشترک زیادی با هم دارند اما ملاکهای تشخیصی آنها با یکدیگر متفاوت می باشد برای نمونه یکی از ملاکهای لازم برای تشخیص سندرم توره آن است که شخص مبتلا به این اختلال حداقل یک نوع از تیک های عصبی  کلامی( Vocal tic ) را تجربه نماید  اما برای تشخیص اختلال تیک عصبی مزمن وجود ملاک فوق ضروری نمی باشد.

در اختلال تیک عصبی ساده انواعی مختلفی از عضلات درگیر می شوند .  عضلات مختلف بدن مانند عضلات چشمها ، شانه ها و دستها و پاها از جمله عضلاتی می باشند که می توانند گرفتار حالت تیک عصبی حرکتی ساده گردند . برخی از تیکهای عصبی حرکتی ساده شامل  تیک های چشمک زدن (Blinking ) ، لرزش های دستها و پاها ، و حالت بالا انداختن شانه ها است. در تیک های عصبی حرکتی ساده معمولا بخش هایی از غضلات بالایی بدن مانند عضلاتی که در ناحیه ی  چهره ، شانه ها ، سر  و چشمان قرار دارند گرفتار می شوند .  تیک های عصبی ساده  می توانند به صورت تیک های کلامی یا صوتی (Phonic)  نیز دیده شوند . یرخی از تیکهای عصبی کلامی ساده شامل حالت سرفه نمودن های مکرر،  حالت تنفس با صدا  (Sniffing ) ، حالت سوت زدن  (Whistling) ، حالت پاک نمودن گلو ( Throat clearing ) ، حالت سکسکه (Hiccing ) و حالت فریاد کشیدن (Barking ) می باشند.

در مقابل تیک های عصبی کلامی ساده تیکهای عصبی کلامی پیچیده قرار دارند . تیک های عصبی کلامی پیچیده گاهی از مواقع به نام تیک های پیچیده صوتی  ( Phonic ) نامیده می شوند و این نوع تیک ها شامل تکرار برخی از واژه ها یا تکرار برخی از عبارات می باشد . همچینن در برخی از مواقع نادر تیکهای عصبی کلامی به صورت بیان برخی از  واژه ها یا عبارات بی ادبانه یا بیان فحش ها (Coprolalia ) می باشد . علایم تیک های کلامی پیچیده  به علایم اختلالات عادتی (Habit disorders ) مانند اختلال موکنی ( Hair pulling ) حالت دندان قروچه ( Bruxism ) وحالت برداشتن پوست (Skin scratching ) شباهت زیادی دارند به نحوی که در برخی از مواقع امکان تمایز بین علایم این دو نوع از اختلالات وجود ندارد.

تیک های ساده و پیچیده حرکتی و کلامی می توانند در بخش های مختلف بدن دیده شوند از جمله ی این بخشها می توان به موارد زیر اشاره نمود :

1-بخش مربوط به تولید کلام که به صورت در آوردن صداهایی مانند سرفه نمودن های مکرر ، حالت پاک نمودن گلو (Throat clearing ) و بیان واژه ها یا عبارات تکراری می باشد.

2-بخش مربوط به دستها : مانند حالت مالش دادن (Rubbing ) مکرر دستها، حالت فشار دادن  (Clinching ) انگشتان ، حالت ضربه زدن به دستها (Stroking ) ،بازی نمودن با اشیا (Playing with objects ) و مشت نمودن دستها

3-چشمها : مانند پلک زدن سریع (Excessive blinking ) ، لرزش پلکها ( Eyelid tremor squinting ) ،

4-صورت :  مانند حالت تیک گوش ها ، تیک فک و حالت انقباض پیشانی

5-دهان : مانند حرکات لبها ، جویدن (Chewing ) ، حالت دندان قروچه (Teeth grinding)

6-سر : مانند تیک سر که شامل حرکت دادن سر به جلو و یا عقب است

7-شانه ها : مانند حرکت دادن شانه ها به بالا یا پائین یا به یکی از جهات

8-شکم: مانند حالت انقباض شکم   ( Tensing )

9-پاها : مانند حرکات دادن مکرر پاها به جلو و یا عقب

10-روانشناختی (Mental ): تکرار عبارات مختلف در ذهن و یا شمردن بدون هیچ دلیل خاص

تیکها حرکتی ساده و پیچیده عموما در بخشهای بالایی بدن مانند چشمها ، پیشانی ، دهان ، صورت ، گردن و شانه ها ظاهر می شوند و می توانند از یک تا دویست بار در دقیقه رخ دهند

 تیک های عصبی ساده معمولا در اوایل دوران کودکی شروع به رشد می نمایند و وجود آنها  حتی در کودکان یک تا پنج ساله قابل تشخیص می باشد. اگرچه تیکهای عصبی کلامی اغلب بعد از تیکهای عصبی حرکتی ظاهر می شوند اما بندرت این نوع از تیکهای عصبی بعد از دوره نوجوانی شروع به رشد می کنند

روش های تشخیص ابتلا به اختلال تیک

 مردم اغلب حرکات و عادات (Habits) تکراری خود را به عنوان نوعی تیک عصبی می دانند  .به نظر روانشناسان  زمانی حالت تیک عصبی به عنوان نوعی مشکل کلینیکی مطرح می شود که میزان شدت علایم شدید بوده و تیکهای عصبی در کارکردهای مختلف مبتلایان آسیب قابل توجهی را ایجاد نمایند. نکته ای که در تشخیص تیک های عصبی مهم است توجه به این نکته است که حالت تیکهای عصبی تنها در عضلاتی که تحت کنترل ارادی هستند رخ می دهد و حالت تیک  عصبی در عضلاتی که غیرارادی هستند و تحت کنترل شخص نمی باشند مانند عضلاتی که مربوط به تنظیم ضربان قلب هستند و یا عضلاتی که در تنظیم تنفس نقش دارند مشاهده نمی شود.

در مبتلایان به اختلال تیک میزان شیوع برخی از اختلالات روانشناختی زیادتری از سایر اشخاصی است که مبتلا به اختلال تیک نمی باشند . از جمله اختلالات همراه با اختلالات تیک عصبی می توان به اختلالاتی مانند اختلال وسواسی – اجباری (OCD) و احتلال بیش فعالی همراه با نقص توجه (ADHD) اشاره نمود. در جدیدترین طبقه بندی اختلالات روانشناختی که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا ارایه شده و به DSM-V معروف است اختلال وسواسی – اجباری در یگ گروه  مستقل از اختلالات به نام گروه اختلال وسواس و اختلالات مرتبط با آن قرار گرفته است . در حالی که در طبقه بندیهای قبلی این انجمن اختلال وسواسی – اجباری به عنوان زیر مجموعه ای از اختلالات اضطرابی محسوب می شد. ویژگی مهم اختلال وسواسی- اجباری وجود یک سلسله افکار ، تکانه ها یا تصور مزاحم و ناراحت کننده است که به صورت مرتب به ذهن شخص می آیند  و سبب ایجاد ناراحتی وی می شوند. از سوی دیگر شخص مبتلا به اختلال وسواسی – اجباری در مقابل افکار مزاحم و ناراحت کننده ی خود برخی از اعمال تکراری را انجام می دهد. انجام اعمال تکراری فوق معمولا به صورت کلیشه ای و با اصول خاصی همراه بوده  و میزان زیادی از اوقات روزانه شخص مبتلا صرف انجام این اعمال می شود. از سوی دیگر اختلال بیش فعالی همراه با نقص توجه (َِADHD) نوعی اختلال عصبی – روانشناختی (Neurological psychological disorder ) است که ابتلا به آن در سنین کودکی یا نوجوانی آغاز می شود و علایم آن امکان دارد در سنین بزرگسالی نیز ادامه یابد. ویژگی اصلی این اختلال وجود فعالیت های حرکتی زیاد در مقایسه با میزان سن کودک است . همچینن مبتلایان به این اختلال در تمرکز و توجه به محرک ها دچار مشکل هستند و امکان دارد فورا حالت حواس پرتی پیدا نمایند.

میزان شیوع سندرم توره (TS) در بزرگسالان بین یک دهم درصد تا یک درصد است و برآورد شده است که میزان شیوع سندرم توره در کودکان حدود سه درصد باشد . میزان شیوع اختلال تیک مزمن (TD) دقیقا مشخص نمی باشد اما برآورد شده است بین 5 الی 10 درصد باشد و در کودکان و نوجوانان میزان شیوع اختلال تیک ساده حدود 18 درصد برآورد شده است.

تیکها معمولا در دوران کودکی رشد می کنند و تیکهای ساده معمولا قبل از تیکهای پیچیده ظاهر می شوند.

روش های درمان اختلال تیک

الف :رفتار درمانی : رفتار درمانی یکی از روش های درمان غیر دارویی است که بخصوص برای درمان ترسهای غیرعادی و اضطرابها و نگرانیهای شدید کاربرد دارد . یکی از ویژگیهای رفتاردرمانی کوتاه مدت بودن آن است .به صورتی که برای برخی از اختلالات اضطرابی تنها اجرای یک یا چند جلسه ی درمان می تواند کافی باشد. دیگر ویژگی مهم رفتار درمانی وجود تکنیک های مختلف برای درمان اختلالات مختلف است . برای نمونه در رفتار درمانی برای درمان اختلالات تیک از تکنیک های مختلفی مانند تکنیک مدیریت مشروط (Contenigency management ) و تکنیک پاسخ متضاد استفاده می شود

ب :روش های مدیریت استرس : با توجه به این موضوع که تجربه ی محرک های استرس زا در تشدید علایم اختلال تیک نقش دارد رواشناسان از روش های مدیریت استرس برای کاهش علایم اختلال تیک استفاده می نمایند . در روش های مدیریت استرس شخصی که مبتلا به اختلال تیک عصبی می باشد نحوه ی استفاده از تکنیک های مختلف ( مانند تکنیک آرمیدگی Relaxtion و تکنیک بازسازی شناختی  Cognitive Reconstruction ) را در جلسه درمان فرا گرفته و تلاش می کند از آنها در جریان زندگی خود استفاده می کند.

منابع

Kurlan.R.(2005). Handbook of tourette syndrome and related tic and behavioral disorders.New York : Marce l Dekker

                            Leahy.R.(2004). Contemporary cognitive therapy .New York: Guilford pres

                    Oconnor.K. (2005 ). Cognitive behavioral management of tic disorders . New York : John Wiley & Sons ltd.

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است.

96/11/29

 

آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا (متخصص وانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور خدید، بالاترتقاطع از خیابان طالقانی،برج سینا، طبقه ی هفتم

تلفن:04135559866 و09144015140

 

بازدیدها: 1938