مروری بر چند نوع از اختلالات مهم خواب

اختلال خواب طیف گسترده ای از اختلالات را در بر می گیرد. مشکلات مرتبط با حالت خواب زمانی به صورت اختلال در می آیند که میزان شدت آن مشکلات بسیار زیاد باشد و در کارکردهای مختلف ارتباطی ، شغلی و اجتماعی  آسیب ایجاد نمایند. در این مقاله تلاش دارم مروری بر چند نوعاختلالات خواب داشته باشم.

1-اختلال بیخوابی

اختلال بیخوابی یکی از شایعترین نوع اختلالات مرتبط با خواب می باشد. علایم اصلی این اختلال به صورت وجود یک حالت شکایت درونی در مورد وجود مشکلاتی در بخواب رفتن ، حفظ حالت خواب و وجود  حالتی از خواب است که سبب تجدید انرژی در شخص نمی شود می باشد . ابتلا به اختلال بیخوابی با ایجاد حالتهایی از پریشانی  و ایجاد آسیبهایی در کارکردهای شغلی و اجتماعی همراه می باشد. یکی از علایم مهم برای تشخیص اختلال بیخوابی ناتوایی شخص برای بخواب رفتن یا تاخیر در آغاز خواب به مدت 30 دقیقه یا بیشتر از زمانی است که شخص به رختخواب می رود. از سوی دیگر مدت زمانی که شخص در طول شب می خوابد ملاک مهمی برای تشخیص اختلال بیخوابی نمی باشد و علت عمده ی این موضوع آن است که برخی از مردم با 5 الی 6 ساعت خواب شبانه از حالت خواب آلودگی در طول روز شکایت نمی کنند و می توانند کارکرد مناسبی در طول روز داشته باشند در حالی که برخی دیگر با 9 الی 10 ساعت خواب شبانه از میزان ناکافی خواب خود شکایت می کنند.

علایمی که در پی ابتلا به اختلال بیخوابی ظاهر می شوند شامل شکایتی از احساس خستگی زیاد در طول روز و گزارشهایی از وجود برخی از آسیبهای شناختی ( مانند گزارش هایی از آسیب دیدن  توجه ، حافظه و تمرکز ) ، کاهش قابل توجه در میزان   ارتباطات بین فردی و ایجاد بی ثابتی در حالت خلقی می باشد.

زمانی که میزان شدت حالت بیخوابی کم باشد و آسیب چندانی در میزان کارکردهای ارتباطی ، شغلی و اجتماعی شخص ایجاد نمی نکند روانشناسان و روانپزشکان ترجیح می دهند به جای استفاده از اصطلاح اختلال بیخوابی از اصطلاح حالت بیخوابی استفاده نمایند

 حالت بیخوابی به دو نوع حالت بیخوابی اولیه (Primary insomnia ) و حالت بیخوابی ثانویه (Secondary insomnia ) طبقه بندی می گردد. اصطلاح حالت بیخوابی اولیه به حالتی گفته می شود که در آن علت اصلی ایجاد حالت بیخوابی ناشی از ابتلا به برخی از انواع اختلالات روانشناختی ( مانند اختلالات اضطرابی و یا اختلالات افسردگی ) نمی باشد و در مقابل حالت بیخوابی ثانویه حالتی است که در آن علت عمده ی ایجادحالت بیخوابی ناشی از ابتلا به برخی از اختلالات روانشناختی می باشد. گروهی از پژوهشگرانی که در زمینه ی اختلالات خواب فعالیت می نمایند اعتقاد دارند طبقه بندی حالت بیخوابی به دو نوع حالت بیخوابی اولیه و حالت بیخوابی ثانویه درست نمی باشد. به نظر آنان حدود 40 درصد اشخاصی که حالت بیخوابی اولیه دارند مبتلا به برخی از انواع اختلالات روانشناختی بخصوص اختلالات اضطرابی و اختلالات افسردگی می باشند.

برخی از اختلالات خواب با حالت بیخوابی همراه هستند.  از جمله اختلالات خوابی که می توانند منجر به ایجاد حالت بیخوابی شوند می توان به سندرم پاهای بیقرار(Restless legs syndrome ) اشاره نمود. در سندرم پاهای بیقرار وجود انقباضات عضلانی مکرر در پاها سبب می شود که ادامه ی حالت خواب با مشکل روبرو شود. همچینن برخی از اختلالات خواب مرتبط با تنفس بخصوص اختلال آپنه ی خواب (Apnea ) می توانند مشکلاتی را در تداوم حالت خواب ایجاد نموده و سبب ایجاد حالت بیخوابی شوند .

در برخی از مواقع حالت بیخوابی می تواند ناشی از ابتلا به برخی از بیماریهای جسمانی ( مانند بیماری پرفعالیتی تیروئید و بیماریهای قلبی و عروقی)  و یا کنار گذاشتن برخی از داروها ( مانند داروهای خواب آور ) و یا مواد ( مانند کوکانین ) باشد.

2-انواع اختلالات خواب با علامت اصلی پرخوابی

یکی دیگر از انواع اختلالات مرتبط با حالت خواب اختلالاتی می باشد که علامت اصلی آنها حالت پرخوابی می باشد. برخی از اختلالات مرتبط به خواب که علامت اصلی آنها حالت پرخوابی می باشند شامل اختلال حمله ی خواب (Narcolepsy ) ، اختلالات خواب مرتبط با تنفس ( مانند اختلال آپنه ی خواب ) و حالت پرخوابی اولیه (Primary hypersominia ) می باشد.

برای تشخیص حالت پرخوابی علایمی مختلفی وجود دارد اما یکی از مهمترین علایم برای تشخیص حالت پرخوابی شکایت شخص از حالت خواب آلودگی در طول روز علیرغم وجود حالت خواب شبانه به میزان 6 الی 7 ساعت است .

اگرچه میزان شیوع اختلالات خواب که علامت اصلی آنها حالت پرخوابی می باشد چندان زیاد نمی باشد اما حالت پرخوابی در  اما نتایج برخی از برآوردها نشان می دهد 5 الی 15 درصد مردم از حالت پرخوابی و نتایج ناخوشایند آن مانند حالت خواب آلودگی در طول روز شکایت می نمایند. اختلال حمله ی خواب مهمترین اختلالات خواب می باشد که علامت اصلی آنها پر خوابی است .

اختلال حمله ی خواب(Narcolepsy)

اختلال حمله ی خواب نوعی اختلال نادر خواب است که با ایجاد حالت ناکارآمدی متوسط و یا شدید در زندگی همراه می باشد. علایم اختلال حمله ی خواب عبارتند از :

1-تجربه ی حالت شدید خواب آلودگی و دوره هایی از حالت حمله ی خواب در موقعیتهای مختلف (مانند هنگام رانندگی ، بودن سرکار و به هنگام گفتگو با دیگران ) که اشخاصی که مبتلا به اختلال حمله ی خواب نمی باشند می توانند در این موقعیتها بیدار بمانند

2-وچود حالت کاتالپسی (Cataplexy ): حالت کاتالپسی حالتی است که در طی آن یک کاهش ناگهانی و قابل برگشت در قوام عضلانی رخ می دهد. حالت کاتالپسی با از دست دادن هشیاری همراه نمی باشد و علامت اصلی آن عدم قوام عضلات می باشد  وجود هیجاناتی مانند خشم ، تعجب و خنده ظاهر شدن حالت کاتالپسی را تسهیل می نمایند.

3-حالت فلج مغز (Sleep paralysis ) : در این حالت شخص از حالت خواب شبانه بیدار می شود بدون آنکه وی توانایی حرکت دادن بخش خای مختلف بدنش را داشته باشد.

4حالت توهمات موقع خواب (Hypnagogic hallucinations ) : این حالت شامل مشاهده ی تصاویر و یا تجربه ی برخی از رویاها درست به هنگام آغاز خواب می باشد  و امکان دارد در دوره ی بیداری نیز این تصاویر و یا رویاها به صورت مکرر به ذهن شخص هجوم آورند

3-اختلال راه رفتن در خواب

بیشتر مبتلایان به اختلال راه رفتن در خواب را  کودکان و یا نوجوانان تشکیل می دهند . میزان شیوع اختلال راه رفتن در خواب حدود یک درصد می باشد. علت عمده ی بوجود آمدن  اختلال راه رفتن وجود برانگیختگی مغز در اوایل دوره ی خواب و در عمیق ترین مرحله ی خواب است که به نام خواب با امواج آهسته (Slow – wave sleep ) معروف می باشد.

علایم اختلال راه رفتن در خواب به این شکل است که شخص مبتلا از رختخواب خود بر می خیزد در حالی که میزان حالت هشیاری وی بسیار کم می باشد و به بخش هایی از خانه می رود و حتی امکان دارد که از خانه هم بیرون برود. شخصی که مبتلا به اختلال راه رفتن در خواب می باشد در حالت راه رفتن در خواب امکان دارد فعالیتهایی مانند غذا خوردن ،  صحبت نمودن و راه رفتن بدون هدف در خانه را انجام دهد

4-اختلالات خواب مرتبط با ریتم شبانه روزی خواب (Circadian Rhythm )

اختلالات خواب مرتبط با ریتم شبانه روزی خواب احتمال دارد در اشخاصی که به مدت طولانی در شیفتهای شب کارخانجات کار می کنند و همچینن در اشخاصی که سفرهای طولانی با هواپیما را تجربه می کنند پدید آید . علایم عمده ی اختلالات خواب مرتبط با ریتم شبانه روزی خواب وجود حالت خواب آلودگی زیاد و احساس خستگی فوری می باشد

5-اختلال خواب ناشی از دیدن کابوسهای مکرر (Nightmare disorder )

دو علامت اصلی اختلال خواب ناشی از دیدن کابوس های مکرر ، حالت بیدار شدن مکرر از خواب شبانه و حالت چرت زدن مکرر در طول روز می باشد.

کابوسها عبارت از رویاهای وحشتناکی هستند که محتوای آنها شامل تهدیدهایی در زمینه های مختلف می باشد . هنگام بیداری اشخاص مبتلا به این اختلال بنظر می رسد کاملا هشیار (Alert ) هستند و رویای وحشتناکی که مشاهده نموده اند را در طول روز در ذهن خود ذارند.  تجربه ی علایم اضطراب و  وجود خلق افسرده از علایم ثانویه اختلال خواب ناشی از دیدن کابوسهای مکرر می باشد .

اختلال خواب ناشی از دیدن کابوسهای مکرر در بین کودکان و دانشجویان شایع تر از سایر اشخاص می باشد.

اختلال خواب ناشی از دیدن کابوسهای مکرر  زمانی تشخیص داده می شود که مشاهده ی رویاهای وحشتناک مکرر بوده و موجب ایجاد آسیبهای هیجانی ، اجتماعی و یا کارکردهای شغلی گردند.

اشخاص مبتلا به اختلال خواب ناشی از دیدن کابوسهای مکرر از مشاهده ی رویاهای وحشتناک روزانه که آنها را از خواب بیدار می کند شکایت می کنند . از این رو که کابوسها به هنگام خواب با حرکات سریع چشم (REM) رخ می دهند اشخاص مبتلا به این  اختلال بطور معمول گزارش می دهنذ که کابوس ها سبب بیداری آنان به هنگام نیمه ی دوم شب یعنی زمانی که دوره های خواب REM بطور معمول طولانی تر و دارای وضوح زیادتری می باشد شده است . به صورت معمول محتوای رویاهای مشاهده شده منعکس کننده ی وجود نوع تعارضات درونی شخص ، نوع ترس های غالب آنها و انواع هیجانات منفی که در طول روز ها و یا هفته ها آنها را تجربه می کنند می باشد.

6-اختلالات خواب مرتبط با اختلالات روانشناختی

ابتلا به انواع اختلالات خواب در بین مبتلایان به اختلالات خلقی (Mood disorders) شایعتر از سایر مبتلایان به اختلالات روانشناختی می باشد  . برای نمونه در بین بیماران مبتلا به اختلال افسردگی حالت بیخوابی با علایمی مانند وجود مشکل در بخواب رفتن ، بیداری در اوایل صبح ، وجود خواب شکنده و عدم  وجود احساس انرژی بعد از بیدار شدن از خواب وجود دارد. همچینن مبتلایان به اختلال افسردگی  کاهش در فاصله ی آغاز اولین دوره ی خواب با حرکات سریع چشم (REM) ، افزایش در تعداد حرکات سریع چشم به هنگام دوره های خواب REM ( مخصوصا در اوایل شب )، کاهش در مرحله ی خواب با امواج عمیق یا امواج آهسته ی و وجود امواجی از مغز که بیانگر وجود حالت برانگیختگی (arousals ) است را به هنگام خواب نشان می دهند. از سوی در نوع دیگر از اختلالات خلقی یعنی در اختلال دو قطبی شخص مبتلا یک دوره ی چرخشی از وجود حالت بیخوابی و یا پرخوابی را بر طبق حالت چرخش دوره ی خلقی خود یعنی حالت مانیا و یا حالت افسردگی را نشان می دهد . به طور کلی مبتلایان به اختلال دو قطبی در اکثر مواقع از حالت پرخوابی و حالت خستگی فوری به هنگام تجربه ی دوره ی افسردگی شکایت می نمایند و بالاخره اشخاص مبتلا به اختلالات خلقی غیر معمول (Atypical mood disorders ) (برای نمونه مبتلایان به اختلال افسردگی فصلی ) می باشند از حالت پرخوابی شکایت می نمایند. نتایج بررسیها در مورد حالت خواب مبتلایان به اختلالات خلقی غیر معمول نشان می دهد که میزان ساعات خواب شبانه ی آنها بسیار زیاد است ، حالت چرت زدن مکرر در طول روز را دارند و احساس خستگی و بی حوصلگی زیادی را تجربه می نمایند

اگرچه ابتلا به اختلالات اضطرابی در افزایش خطر ابتلا به اختلالات خواب نقش دارد اما در مقایسه با مبتلایان به اختلالات خلقی درصد کمتری از مبتلایان به اختلالات اضطرابی اختلالات مرتبط با خواب را تجربه می نمایند. نتایج برخی از پژوهش ها نشان می دهد در بین مبتلایان به اختلالات اضطرابی میزان تجربه ی حالت بیخوابی اندکی بیشتر از اشخاص دیگر می باشد. اکثر مبتلایان به اختلالات اضطرابی از مشکلاتی در زمینه ی آغاز یا تداوم خواب شکایت می نمایند و در بین آنان گزارشات کمتری در مورد بیدار شدن در صبح زود و ناتوایی برای خوابیدن مجدد بعد از این حالت بیدار شدن وجود دارد. همچینن آنان بر عکس مبتلایان به اختلالات افسردگی حالت خواب خود را انرژی زا و مولد می دانند.

علاوه بر مبتلایان به اختلالات خلقی و اضطرابی در سایر اختلالات روانشناختی مانند اختلالات جسمانی شکل (Somatoform disorders ) نیز اختلالات مرتبط با خواب شایع می باشد. از سوی دیگر در اختلالات روان پریشی (Psychotic disorders ) مانند اختلال اسکیزوفرنیا اختلالات مرتبط با خواب شایع می باشد اما مبتلایان به این دسته از اختلالات روانشناختی به ندرت مشکلات خواب خود را به عنوان یکی از شکایات اصلی خود بیان می دارند.

7-اختلال خواب ناشی از ابتلا به بیماریهای جسمانی

در بین بسیاری از بیماران مبتلا به بیماریهای جسمانی انواع مختلفی از اختلالات خواب بخصوص اختلالات بیخوابی و پرخوابی وجود دارد. تجربه ی حالت بیخوابی می تواند در نتیجه ی ابتلا به بیماریهای سردرد های   (Vascular ) ،بیماریهای مغزی عروقی (Cerebrovascular disease ) ، پرفعالیتی تیروئید (Hyperthyroidism ) برونیشت های مزمن (Chronic bronchitis ) ، شرایط تخریب عصبی (Degenerative neurological conditions ) و حالت درد همراه اختلالات جسمانی مزمن باشد. از سوی دیگر ابتلا به برخی از بیماریها مانند هیپوتیروئیدیسم (Hypothyroidism ) و سندرم خستگی مزمن می تواند با حالت پرخوابی همراه باشد.

8-اختلالات خواب مرتبط با مصرف مواد (Substance- induceded sleep disorder )

مصرف بسیاری از داروها و مواد امکان دارد با ابتلا به اختلالات خواب همراه باشد. برای نمونه مصرف بسیاری از مواد زمانی که شخص به آنها وابسته است و به دلایلی نمی تواند آنها را برای بار دیگر مصرف نماید با  ایجاد حالت بیخوابی و یا پرخوابی همراه می باشد .  برخی از مواد مانند الکل ، داروهای خواب آور و داروهای محرک زا با ایجاد مشکلات خواب ارتباط بیشتری دارند. در برخی از مواقع علت گرایش به مصرف داروها و یا مصرف برخی از مواد وجود انواع مشکلات مزمن مرتبط با خواب می باشد. برای نمونه نتایج یک  پژوهش که توسط جانسون و همکاران ( 1998 )انجام گرفت نشان داد که 2 الی 5 درصد اشخاصی که در سنین 18 الی 45 سالگی قرار دارند برای مقابله با حالت بیخوابی مزمن خود از برخی داروها و یا مواد غیرقانونی استفاده می کنند.

مصرف داروهای خواب آور می تواند در ایجاد اختلال خواب نقش داشته باشد. اگرچه اکثر داروهای خواب آور برای مقابله با اختلالات خواب موثر می باشند اما برخی از این داروها با ادامه ی مصرف اثرات خود را در مقابله اختلالات خواب از دست می دهند. نتایج بسیاری از پژوهشها نشان می دهد اشخاصی که به صورت مکرر از داروهای خواب آور برای مقابله با حالت بیخوابی استفاده می نمایند شاهد بازگشت حالت بیخوابی به علت ایجاد حالت تحمل (Tolerance ) به این داروها می باشند .  حالت تحمل حالتی است که در طی آن شخص مجبور می شود برای تجربه ی اثرات موثر یک دارو میزان مصرف آن دارو را در طول زمان زیادتر نماید

مصرف داروهای محرک زا (Stimulants drug ) (مانند آمفتامین ها (َAmphetamines ) ، کوکانین (Cocaine)، کافئنن (Cafffeine )و نیکوتین (Nicotine ) ) میزان هشیاری (Alertness ) شخص را در طول روز افزایش می دهند و امکان دارد حالت خواب شبانه را بر هم برنند و در نتیچه شخص از حالت بیخوابی شکایت نماید . اشخاصی که از داروهای محرک زا استفاده می نمایند  زمانی که  به این داروها دسترسی ندارند حالتهای پر خوابی را تجربه می کنند.

میزان شیوع اختلالات خواب

حالت بیخوابی شایعترین نوع مشکلات خواب می باشد . بر اساس برخی از برآوردها شدت حالت بیخوابی در 8 الی 18 درصد مردم جامعه به حدی می باشد که در کارکردهای  روزانه ی آنان تاثیر زیادی به جا می گذارد.نتایج برخی از برآوردها نشان می دهد که شکایت از حالت بیخوابی در بین زنان حدود دو برابر مردان می باشد. همچینن اشخاص سالمند بیشتر از دیگر از اشخاص  از وجود حالت بیخوابی شکایت دارند.

میزان شیوع حالت پرخوابی 5 الی 15 درصد برآورد شده است. اشخاصی که از اختلال  آپنه ی خواب رنج می برند بزرگترین دسته از اشخاصی هستند که حالت پرخوابی را تجربه می کنند . میزان مبتلایان به اختلال آپنه ی خواب 1 الی 4 درصد برآورد شده است.

اختلال حمله ی خواب میزان شیوع بسیار کمی دارد و میزان شیوع این اختلال پنجاه نفر در هر صد هزار نفر برآورد شده است. میزان شیوع اختلال خواب ناشی از دیدن کابوس های(Nightmare) مکرر بین 3 الی 9 درصد و میزان شیوع اختلال راه رفتن در خواب (Sleepwalking ) در بین بزرگسالان یک دهم درصد تا یک درصد و در بین کودکان و نوجوانان میزان شیوع اختلال در خواب راه رفتن به 1 الی 3 برآورد شده است.

منابع

                                  Andrasik.F &etal.(2006).Comprehensive handbook of personality and psychopathology. New       York : John Wiley&Sons Inc

                           Hersen.M.& etal.(2007). Adult psychopathology and diagnosis. New York :John Wiley & Sons Inc

                                    Thorpy.M.& Yager .J.(2001).The encyclopedia of sleep disorder.New York : Facts on File Inc

تالیف دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

97/3/19

آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور جدید، بالاترتقاطع از خیابان طالقانی،برج سینا، طبقه ی هفتم

تلفن:04135559866

 

بازدیدها: 851