علایم اختلال افسردگی در دوران نوجوانی و روشهای درمان آن

روانشناسانی که در زمینه ی فرایند رشد انسان پژوهش می نمایند رشد انسان را به ترتیب به دوره ی طفولیت(Infancy ) ، دوره ی قبل از رفتن به مدرسه ( 3 الی 6 سال ) ، دوره اواسط کودکی ( 7 الی 12 سال ) ، دوره ی نوجوانی (13 الی 18 سالگی) ، دوره ی اوایل بزرگسالی (19 الی 24 سالگی) ، دوره ای اواسط بزرگسالی (25 الی 40 سالگی) ، دوره ی اواخر بزرگسالی ( 41 الی 65 سالگی ) و دوره ی سالمندی (  65 سال به بالا ) طبقه بندی می نمایند .  روانشناسان رشد اعتقاد دارند اشخاصی که در هر یک از دوره های رشدی بسر می برند ویژگیهای خاصی از نطر جسمانی و روانشناختی دارند که آنها را از اشخاصی که در دوره های دیگر رشدی می باشند خدا می نماید . برای نمونه آنان به این نتیجه رسیده اند که دوره ی طفولیت که از تولد اغاز می شود و تا سن دو سالگی ادامه می یابد کودکان از سریعترین  رشد جسمانی ، شناختی و اجتماعی برخوردار  می باشد

یکی از دوران های مهم رشد انسان دوران نوجوانی می باشد. این دوران معمولا سنین 12 الی 18 سالگی را در بر می گیرد و با ظاهر شدن تغییرات مختلفی در زمینه های جسمانی ، شناختی و ارتباطی همراه می باشد. از جمله مهمترین تغییراتی که در دوره ی نوجوانی ایجاد می شود تغییرات جسمانی می باشد. تغییرات جسمانی به دنبال فرایندی به نام فرایند بلوغ ظاهر می شودو فرایند بلوغ در پی فعالیت یک سلسله فرایند های زیستی ( مانند افزایش آزاد سازی برخی از هورمونها ) آغاز می گردد . همچینن آغاز دوره ی نوجوانی یا تغییرات گسترده ی شناختی همراه است . از جمله مهمترین تغییرات شناختی که در دوره ی نوجوانی ظاهر می شود تبدیل شدن تفکر عینی به تفکر انتزاعی می باشد. ژان پیازه که یکی از معروف ترین نظریه ها را در مورد فرایند رشد شناختی کودکان و نوجوانان ارایه داده است اعتقاد دارد که  کودکان در دوره کودکی در دوره ی تفکر عینی به سر می برند به نظر وی در این دوران کودکان از قدرت فرضیه پردازی بسیار محدودی برخوردار می باشند اما در دوران نوجوانی حالت تفکر از نوع تفکر عینی به تفکر انتزاعی تبدیل می شود و این موضوع موجب افزایش قدرت فرضیه پردازی در دوران نوجوانی می گردد.

تغییرات بوجود آمده در دوران نوجوانی بسیار گسترده می باشد و این تغییرات ابعاد مختلف از تغییرات جسمانی گرفته تا تغییرات در ارتباطات بین فردی را شامل می شود . اگرچه بسیاری از تغییرات بوجود آمده در دوران نوجوانی مثبت می باشند و می توانند به مقابله ی بهتر نوجوان با مشکلات زندگی منجر شوند  اما برخی از تغییرات بوجود آمده در دوره ی نوجوانی می توانند با نتایج ناراحت کننده ای همراه باشند . کاهش میزان حالت خلقی و ظاهر شدن علایم افسردگی یکی از این تغییرات منفی است که در دوره ی نوجوانی ظاهر می شود. حالت افسردگی با مجموعه ای از علایم مانند کاهش حالت خلقی ، بوجود آمدن تغییراتی در حالت خواب به صورت بیخوابی و یا پرخوابی ، بوجود آمدن تغییراتی در زمینه ی اشتها به غذا به صورت حالت بی اشتهایی و یا حالت پراشتهایی ، کاهش میزان توانایی برای تمرکز و تصمیم گیری ، احساس گناه و  احساس بدبینی همراه می باشد . متخصصان علوم روانشناختی ترجیح می دهند زمانی که شدت علایم ذکر شده فوق زیاد باشد و در کارکردهای مختلف اجتماعی ، تحصیلی و ارتباطی شخص اختلال قابل توجهی را ایجاد نمایند به جای واژه ی حالت افسردگی از اصطلاح افسردگی کلینیکی یا اختلال افسردگی استفاده نمایند.

میزان شیوع اختلال افسردگی در دوران نوجوانی

میزان شیوع اختلال افسردگی در دوران کودکی چندان زیاد نمی باشد به نحوی که میزان شیوع اختلال افسردگی در این دوران بین 1 الی 3 درصد برآورد شده است. در دوران نوجوانی میزان شیوع اختلال افسردگی به شدت بالا می رود چنانکه بر اساس برخی از برآوردهایی که در این زمینه انجام شده تقربیا 20 درصد از نوجوانان علایمی از ابتلا به اختلال افسردگی را نشان می دهند . نظریه های مختلفی در مورد علل افزایش ابتلا به اختلال افسردگی در دوره ی نوجوانی مطرح شده است. برخی از این نظریه ها در این زمینه بر روی تغییرات فیریولوزیک گسترده ای که در دوره ی نوجوانی ایجاد می شود تاکید می نمایند. در این نظریه ها فرض می شود که بوجود آمدن تغییرات فیزیولوژیک ( مانند افزایش آزاد شدن برخی از هورمونها ) در دوران نوجوانی که عمدا به خاظر آغاز بلوغ ایجاد می شود تاکید دارند .همچینن در دوران نوجوانی میزان تعارضات بین نوجوان و والدین افزایش می یابد و تشدید چینن حالتی می تواند احتمال ابتلا به اختلال افسردگی را افزایش دهد.

تفاوتهای اختلال افسردگی دوره ی نوجوانی با اختلال افسردگی دوره ی کودکان و دوره ی بزرگسالان

یکی از تفاوتهای مهم بین افسردگی دوران کودکی با افسردگی دوران نوجوانی در این موضوع است که در دوران کودکی میزان ابتلای دختران و پسران به اختلال افسردگی تقریبا یکسان می باشد اما در دوران نوجوانی میزان ابتلای دختران به اختلال افسردگی در مقایسه با میزان ابتلای پسران به این اختلال رشد چشمگیری می یابد و ابتلا به اختلال افسردگی در دختران به حدود دو برابر پسران می رسد. علل این موضوع را می توان به وجود تفاوتها در آزاد شدن انواع هورمونها در بین جنس مونث و مذکر و تاثیرات متفاوت عوامل فرهنگی و اجتماعی بر روی دختران و پسران  نسبت داد.

بسیاری از روان پزشکان و روانشناسان ترجیح می دهند برای تشخیص اختلال افسردگی در در دوره ی نوجوانی از  طبقه بندیهای مختلفی که در این زمینه ابداع شده است ( مانند طبقه بندی تشخیصی DSM-V و طبقه بندی تشخیصی ICD ) استفاده نمایند اما برخی از متخصصان در این زمینه  اعتقاد دارند که تفاوتهایی بین علایم اختلال افسردگی در دوران نوجوانی با اختلال افسردگی در دوران بزرگسالی وجود دارد و در هنگام تشخیص اختلال افسردگی باید به این تفاوتها توجه نمود . به نظر آنان برخی از این تفاوتها عبارتند از :

1- احتمال بیشتر ابتلا به اختلالات اضطرابی: نتایج بسیاری از پژوهشها نشان می دهد در نوجوانایی که مبتلا به اختلال افسردگی می باشند میزان ابتلا به اختلالات اضطرابی و یا تجربه ی علایم مربوط به اختلالات اضطرابی در مقایسه با اشخاص بزرگسالی که مبتلا به اختلال افسردگی هستند به صورت معناداری بیشتر است.

2-احتمال ابتلا به اختلالات مرتبط با غذا خوردن ( مانند اختلال بی اشتهایی عصبی و یا اختلال پراشتهایی عصبی ): اختلال بی اشتهایی عصبی و اختلال پر اشتهایی عصبی دو اختلال عمده ی مرتبط با غذا خوردن هستند . نوجوانانی که به اختلال افسردگی مبتلا می شوند در مقایسه با بزرگسالانی که مبتلا به اختلال افسردگی می شوند به میزان بیشتری امکان دارد که مبتلا به اختلال بی ااشتهایی عصبی و یا اختلال پراشتهایی عصبی باشند و یا علایم مربوط به اختلالات مرتبط با غذا خوردن را تجربه نمایند.

3- وجود حالت تحریک پذیری (Irritability ) : نوجوانایی که به اختلال افسردگی مبتلا می باشند امکان دارد در بسیاری از مواقع به جای نشان دادن حالت خلقی غمگینی ( Sadness) حالت خلقی تحریک پذیری را نشان دهند. در حالت تحریک پذیری شخص در مقابل محرک آزار دهنده معمول  واکنش شدید از خود نشان می دهد.

4-احتمال بالا برای تجربه ی علایم افسردگی غیر معمول (Atypical depression) : نتایج برخی از پژوهشها نشان می دهد در نوجوانانی که در دوره ی نوجوانی مبتلا به اختلال افسردگی می گردند در مقایسه با اشخاصی که در دوره ی بزرگسالی مبتلا به اختلال افسردگی می شوند امکان بیشتری وجود دارد که علایمی که اصطلاحا علایم غیر معمول افسردگی نامیده می شوند را تجربه نمایند . از جمله علایم غیر معمول افسردگی می توان به حالت پرخوابی ، پراشتهایی و احساس خستگی زیاد اشاره نمود. از دیگر علایم حالت افسردگی غیر معمول عدم وجود ثبات خلق می باشد .

 استرس به عنوان یک عامل مستعد کننده ی مهم در ابتلا به اختلال افسردگی نوجوانان

یکی از عوامل مهم مستعد کننده ی ابتلا به اختلال افسردگی در دوره ی نوجوانی روبرو شدن با محرکهای استرس زا می باشد. نتایج بسیاری از پژوهشها نشان می دهد نوجوانانی که مبتلا به اختلال افسردگی می باشند چند ماه قبل از ابتلا به اختلال افسردگی محرکهای اتسرس زای مهمی ( مانند شکست تحصیلی و یا آسیب دیدن جسمانی به علت روبرو شدن با تصادفات  ) را تجربه نموده اند  . نتایج برخی از برآوردها میزان نقش روبرو شدن با محرکهای استرس زا در ابتلا به اختلال افسردگی را حدود 45 درصد برآورد نموده اند . برخی از محرکهای استرس زا که نقش آنها در افزایش احتمال ابتلای نوجوانان به اختلال افسردگی مورد اثبات قرار گرفته است عبارتند از:

1-از دست دادن عزیزان

2-طرد شدن از سوی همسالان

3-مورد آزار یا مورد بی توجهی قرار گرفتن در دوران کودکی

روش های درمان اختلال افسردگی دوران نوجوانی

درمان اختلال افسردگی در دوران نوجوانی مانند درمان اختلال افسردگی در دوره ی بزرگسالی است. بطورکلی برای درمان اختلال افسردگی از روشهای درمان دارویی و روان درمانی استفاده می شود . یکی از عواملی که درتعیین نوع استفاده از روش های درمانی در درمان اختلال افسردگی مورد توجه قرار می گیرد میزان شدت اختلال افسردگی است. زمانی که میزان شدت اختلال افسردگی در سطح خفیف تا متوسط قرار دارد بهتر است از روش روان درمانی استفاده گردد اما زمانی که میزان شدت اختلال افسردگی زیاد می باشد بهتر است از روش درمان دارویی استفاده گردد. برای درمان دارویی اختلال افسردگی از دارویهایی که اصطلاحا داروهای ضد افسردگی نامیده می شود استفاده می گردد. داروهای ضد افسردگی به انواع مختلفی از جمله داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای (مانند داروی ایمی پرامین)  و داروهای اختصاصی بازدارنده ی بازجذب سروتونین (SSRI) (مانند داروی فلوگزتین و داروی فلوکسامین)طبقه بندی می شوند.دو دسته ی فوق الذکر از موثرترین دسته های دارویی درمان اختلال افسردگی می باشند و اثرات درمانی این دو دسته ی دارویی تقریبا برابر است . عامل مهمی که سبب انتخاب یکی از این دسته های داروها توسط روانپزشکان می گردد حالت عوارض کمتر می باشد. با توجه به اینکه داروهای ضد افسردگی SSRI در مقایسه با داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای عوارض کمتری دارند اکثر روانپزشکان برای درمان اختلال افسردگی ترجیح می دهند داروهایی از دسته ی دارویی ضد افسردگی SSRI را تجویز نمایند.

در مقایسه با سایر اختلالات روانشناختی احتمال دارد که از روش های مختلف روان درمانی برای درمان اختلال افسردگی به میزان بیشتری استفاده گردد. استفاده از روش های روان درمانی برای ایجاد تغییرات مختلف هیجانی ، رفتاری و شناختی بسیار مفید می باشد. امروزه برای درمان اختلال افسردگی از روش های مختلف روان درمانی استفاده می شود. یکی از روش های روان درمانی که امروزه میزان کاربرد زیادی برای درمان اختلال افسردگی پیدا نموده است روش درمان شناختی – رفتاری می باشد. روش درمانی شناختی -رفتاری روشی کوتاه مدت و ساختار یافته است و میزان متوسط جلسات درمانی آن برای درمان اختلال افسردگی حدود 12 الی 18 جلسه می باشد. جلسات درمانی روش درمان شناختی -رفتاری معمولا هفته ای یک بار برگزار می شود. نتایج پژوهشها در مورد میزان کارآمد بودن روش درمان شناختی – رفتاری در درمان اختلال افسردگی نشان داده است که میزان کارآمد بودن این روش تقریبا به اندازه ی کارآمد بودن روش درمان دارویی می باشد ( بین 65 الی 70 درصد) .

از دیگر روش های روان درمانی اختلال افسردگی می توان به روش های روان تحلیلی و روش روان درمانی بین فردی (Interpersonal psychotherapy ) اشاره نمود

منابع

               Abela.J.(2008). & Hankin.B.Handbook of depression in children and Adolescents . New York: Guilford press

                    Adams.G.& Berzonsky.M.(2006). Blackwell Handbook of Adolescence. New York : Blackwell   publishing

                                                Barlow.D.(2008). Clinical Handbook of psychological disorders. New York: Guilford press

                                                                          Schwartz.T.&.Peterson.T.(2006). Depression. New York: Taylor& Francis

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

97/8/1

–

دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی ): تبریز ، خیابان 17 شهریور جدید ، بالاتر از تقاطع خیابان طالقانی ، برج سینا ، طبقه ی هفتم ،

تلفن : 04135559866

–

بازدیدها: 983