اختلالات اضطرابی و روش های درمان آن

حالت اضطراب نوعی حالت هیجانی ناراحت کننده است. حالت اضطراب با حالتهای نگرانی و ترس شباهت ها و تفاوت هایی دارد شباهت مهم حالت اضطراب و نگرانی آن است که هر دو حالت فوق در طبقه ی هیجانات منفی قرار گرفته اند و با علایم جسمانی ( مانند افزایش میزان ضربان قلب ، تند شدن میزان تنفس ) و علایم روانشناختی ( مانند احساس ناراحتی ) مشابهی همراه هستند . تفاوت مهم حالت اضطراب با حالت نگرانی در این نکته است که در حالت اضطراب ، موضوعی که سبب ایجاد ناراحتی شده کاملا روشن نمی باشد و یا تا حد زیادی مبهم می باشد اما در حالت نگرانی موضوع ناراحت کننده کاملا روشن است . حالت اضطراب با حالت ترس نیز شباهت ها و تفاوتهایی دارد شباهت مهم حالت اضطراب با حالت ترس آن است که در هر دو هیجان فوق بخش سمپاتیک سیستم  عصبی خودکار قعال می شود و در نتیجه شخص علایمی مانند افزایش میزان ضربان قلب ، سریع نر شدن میزان تنفس و سفت شدن عضلات را تجربه می کند . تفاوت مهم حالت اضطراب با حالت ترس در این نکته است که در حالت اضطراب عامل ایجاد کننده ی اضطراب مبهم بوده و یا تا حدود زیادی مشخص نمی باشد اما در حالت ترس عامل ایجاد کننده کاملا مشخص است.

زمانی که میزان شدت اضطراب افزایش می یابد و شخص در بخش عمده ای از زندگی روزمره ی خود حالت اضطراب را تجربه می کند می توان گفت حالت اضطراب وی به نوعی اختلال اضطرابی تبدیل شده است . در طبقه بندیهایی مختلفی که از  اختلالات روانشناختی به عمل آمده است انواع مختلفی از اختلالات اضطرابی ذکر شده است. بر اساس یکی از معتبرترین این طبقه بندیها که اصطلاحا به طبقه بندی DSM معروف است و از سوی انجمن روانپزشکی آمریکا انجام شده است اختلال اضطراب منتشر (Generalization anxiety disorder ) ، اختلال فوبیا (Phobia ) و اختلال پانیک (Panic disorder ) در طبقه ی اختلالات اضطرابی قرار گرفته اند . در طبقه بندیهای پیشین DSM اختلال وسواسی – اجباری (Obsessive- Compulsive disorder) ، اختلال استرس بعد از سانحه (Post traumatic stress disorder ) و اختلال استرس حاد (Acute stress disorder ) نیز در طبقه ی اختلالات اضطرابی قرار گرفته بودند اما در آخرین تجدید نظر DSM این اختلالات به علل گوناگون از جمله ناهمگونی علایم آنها با علایم سایر اختلالات اضطرابی و به خاطر فراهم نمودن  امکانات بیشتر برای تحقیق و بررسی بر روی این اختلالات در طبقه ی مستقلی قرار گرفته اند. در طول این مقاله کوشش دارم توضیحاتی در مورد علایم ، روش های تشخیص و راههای درمان اختلالات اضطرابی ارایه دهم:

اختلال اضطراب منتشر(Generalization anxiety disorder)

 اختلال اضطراب منتشر اصطلاحا به نام GAD نامیده می شود .وجود نگرانی غیر عادی در مورد موضوعات مختلف علامت اصلی برای تشخیص این اختلال می باشد. برای مثال شخصی که مبتلا به اختلال اضطراب منتشر می باشد امکان دارد نگرانی شدید در مورد موضوعات مختلف مانند احتمال بیمار شدن خود و خانواده اش ، عدم موفقیت شغلی ، عدم موفقیت تحصیلی فرزندان و  آینده فرزندانش را داشته باشد.

بر اساس آخرین طبقه بندی DSM (یعنی DSM-V ) برای تشخیص اختلال اضطراب منتشر باید علایم زیر وجود داشته باشد

-وجود نگرانی و اضطراب زیاد در حوزه های مختلف زندگی ( مانند حوزه ی سلامت ، حوزه ی اقتصادی و حوزه ی خانوادگی  ) که علایم این نگرانی و اضطراب در بیشتر روزها و برای حداقل 6 ماه مشاهده گردد.

-وجود مشکل در کنترل نگرانیها

-تجربه ی حداقل سه نشانه اضطراب و نگرانی از بین نشانه های زیر

1-احساس بیقراری

2-احساس خستگی فوری

3-وجود مشکل در تمرکز

4-حالت تحریک پذیری

5-تنش عضلانی

6-اختلالات خواب

– شدت اضطراب و نگرانی به اندازه ای شدید است که در کارکردهای مختلف زندگی اختلال ایجاد می کند

-علایم مربوط به این اختلال ناشی از ابتلای شخص به برخی از اختلالات جسمانی نمی باشد.

میزان شیوع اختلال اضطراب منتشر در زنان بیشتر از مردان می باشد چنانکه بر اساس برخی از گزارشات تحقیقی میزان شیوع این اختلال در بین زنان حدود 7 درصد و دربین مردان حدود 4 درصد است. اگرچه اختلال اضطراب منتشر امکان دارد در هرسنی اشخاص را مبتلا سازد اما میانگین سنی ابتلا به این اختلال حدود سی سال گزارش شده است.

فوبیا (Phobia )

فوبیا یکی دیگر از اختلالاتی است که در طبقه ی اختلالات اضطرابی قرار گرفته است . در طبقه بندی تشخیصی DSM اختلال فوبیا به سه زیر مجموعه ی اختلال فوبیای خاص ، اختلال فوبیای اجتماعی یا اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال فوبیا از نوع برون هراسی (Agoraphobia ) تقسیم بندی می شود .

علامت مهم اختلال فوبیای خاص ترس شدید و غیر منطقی از اشیا و یا موقعیت های خاص است و این ترس را شخص مبتلا به صورت مداوم تجربه می نماید. بر اساس ملاکهای تشخیصی DSM-V برای تشخیص اختلال فوبیای خاص لازم است ملاکهای تشخیصی زیر حضور داشته باشند.

-وجود ترس مداوم و شدید و غیر منطقی که این ترس در پی حضور یا پیش بینی حضور در یک موقعیت و یا روبرو شدن با شیی خاص ظاهر می شود.

-علایم جسمانی و روانشناختی اضطراب در پی روبرو شدن یا پیش بینی روبرو شدن با محرک ترس آور ظاهر می شود.

-در اکثر مواقع شخص موقع روبرو شدن با موقعیت یا شیی ترس آور حالت اجتناب را از خود نشان می دهد.

-برای تشخیص اختلال فوبیای خاص لازم است که علایم مربوط به ترس شدید از موقعیت ها و یا اشیا حداقل به مدت 6 ماه دوام یابد.

انواع فوبیای خاص عبارتند از :

فوبیای حیوانات (برای نمونه فوبیای عنکبوت و فوبیای گربه )

فوبیا ی از نوع محیط طبیعی ( برای نمونه فوبیای رعد و برق و فوبیای زلزله)

فوبیا از خون

فوبیا از نوع موقعیتی(Situational ) (مانند فوبیای پرواز و فوبیای رانندگی )

فوبیای خاص یکی از شایعترین اختلالات روانشناختی بخصوص در بین زنان می باشد. از بین انواع فوبیای خاص فوبیای حیوانات بیشترین شیوع را دارد . در مقایسه با سایر اختلالات اضطرابی میانگین سنی مبتلایان به اختلال فوبیا بسیار پائین تر از سایر اختلالات اضطرابی می باشد .

 میزان شیوع اختلال فوبیای اجتماعی معمولا از اواخر دوران نوجوانی افزایش می یابد و میزان شیوع این اختلال در اوایل جوانی به اوج خود می رسد. علایم فوبیای اجتماعی بسیار شیبه به علایم فوبیای خاص می باشد. برای نمونه در این نوع فوبیا نیز مانند فوبیای خاص حالت هایی از ترس شدید و مستمر وجود دارد و پاسخ شخص مبتلا در برابر محرک ترس زا بسیار شدید است . همچینن حالت اجتناب شدید نسبت به محرک اضطراب زا در مبتلایان به اختلال فوبیای اجتماعی مشاهده می شود. در فوبیای اجتماعی منشا عمده ی ترسها در ارتباط با احتمال انجام برخی از اعمالی است که می توانند موجب شرمندگی شخص در موقعیت های اجتماعی گردد. چینن ترس هایی با علایم جسمانی و روانشناختی اضطراب مانند حالت سرخ شدن ، لرزش و تعریق همراه است . در فوبیای اجتماعی موقعیتهایی که می توانند به عنوان موقعیت های ترس زا مطرح باشند شامل صبحت نمودن در موقعیت های اجتماعی ، انجام برخی از فعالیتها در هنگامی که دیگران آن فعالیتها را مشاهده می نماینذ و مطرح نمودن درخواستها از دیگران می باشد. برای تشخیص فوبیای اجتماعی لازم است که در اشخاص مبتلا حالت ترس مداوم و شدید از انجام فعالیتهایی که مورد مشاهده ی دیگران قرار دارد وجود داشته باشد. شخص مبتلا به اختلال فوبیای اجتماعی از بسیاری از موقعیتهای اجتماعی اجتناب می نماید و در کارکردهای اجتماعی و شغلی وی آسیب قابل توجهی ایجاد شده است . اشخاصی که مبتلا به اختلال فوبیای اجتماعی می باشند احتمال دارد به هنگام حضور موقعیت های مختلف مانند سخنرانی در کلاس ها و محافل اجتماعی، حضور در مکانهایی که مورد توجه دیگران قرار دارند و به هنگام ملاقات با اشخاص نا آشنا با حالت ترس شدید واکنش نشان دهند

اختلال پانیک(Panic disorder )

اختلال پانیک نوعی اختلال اضطرابی است که با حملات مکرر و غیر قابل انتظاری که به نام حمله ی پانیک معروف است همراه می باشد . حمله ی پانیک که در سایر اختلالات اضطرابی ( مانند اختلال فوبیا ) نیز امکان دارد مشاهده شود عبارت است از تجربه ی دوره ای از ترس یا ناراحتی است که شخص در این دوره حداقل چهار علامت از علایم پانیک را تجربه می کند . حملات پانیک به صورت ناگهانی آغاز می شود و در مدت 10 دقیقه شدت علایم به اوج خود می رسد و سپس شدت علایم روی به کاهش می گذارد . برای تشخیص حمله ی پانیک لازم است شخص حداقل چهار علامت از طبقات چهارگانه علایم که شامل طبقه ی علایم تنفسی ( مانند حالت نفس نفس زدن ) ، طبقه ی علایم گوارشی ( مانند حالت تهوع ) ، طبقه ی علایم قلبی و عروقی ( مانند افزایش میزان ضربان قلب ) و طبقه ی علایم روانشناختی (مانند احساس از دست دادن کنترل ) را تجربه نماید . در برخی از اشخاصی که حمله ی پانیک را تجربه می نمایند امکان دارد حالت هایی مانند حس غیر واقعی بودن (Derealization ) و یا مسخ شخصیت (Depersonaliztion ) نیز مشاهده شود.

برای تشخیص اختلال پانیک وجود حداقل یک مورد تجربه ی حمله ی پانیک در عرض یک ماه ضروری است. در اکثر بیماران مبتلا به اختلال پانیک حمله ی پانیک به صورت مکرر و غیر قابل انتظار رخ می دهد . سایر علایم اختلال پانیک شامل وجود نگرانی در مورد تجربه ی مجدد حمله ی پانیک  ، اجتناب از موقعیتها و یا انجام فعالیتهایی ( مانند ورزش نمودن ) که سبب به خاطر آوردن تجربه ی حمله پانیک می شود است. از دیگر ملاکهای تشخیصی اختلال پانیک عدم ارتباط  حمله ی پانیک به بیماریهای جسمانی است .

برای درمان اختلالات اضطرابی از درمانهای دارویی و روان درمانی استفاده می شود. توصیه ی اکثر متخصصان علوم روانشناختی آن است که کاربرد درمانهای دارویی برای مقابله با اختلالات اضطرابی باید محدود گردد . به نظر این متخصصان مصرف این داروها با عوارض مختلفی همراه است  . برای درمان دارویی اختلالات اضطرابی از داروهای مختلفی استفاده می شود . یکی از علت های مهم استفاده از داروهای مختلف برای درمان اختلالات اضطرابی وجود همپوشی اختلالات اضطرابی با بسیاری از اختلالات بخصوص اختلال افسردگی می باشد. روانپزشکان ترجیح می دهند از بین داروهایی که برای درمان اختلالات اضطرابی  تجویز می نمایند داروهای ضد اضطراب را در دسته ی اول داروها ی تجویزی خود برای درمان اختلالات اضطرابی قرار دهند . امروزه پر مصرف ترین داروهای ضد اضطراب داروهایی هستند که در دسته ی داروهای بنزودیازپینی قرار دارند. از جمله ی این داروهایی که در این دسته قرار دارند می توان به داروهایی مانند دیازپام ، اگزازپام و لورزاپام اشاره نمود .  مصرف این داروها می توانند برخی از علایم جسمانی اضطراب را که در اثر فعالیت سیستم سمپاتیک سیستم عصبی ایجاد می شوند ( مانند افزایش میزان ضربان قلب ، سفت شدن عضلات و حالت نفس نفس زدن ) را کاهش دهند و همچینن حالت بیخوابی را از بین ببرند. در کنار فوایدی که داروهای ضد اضطراب دارند مصرف آنها مخصوصا در دراز مدت عوارضی مانند ایجاد وابستگی چسمانی و روانشناختی را نیز به همراه دارد . ایجاد حالت وابستگی سبب می شود که شخص برای گرفتن نتیجه ی مثبت از مصرف این داروها مجبور شود که میزان مصرف این داروها را افزایش دهد. درمان دیگری که برای اختلالات اضطرابی مورد استفاده قرار می گیرد روان درمانی است . استفاده از روان درمانی برای اختلالات اضطرابی بخصوص برای انواعی از اختلالات اضطرابی که میزان شدت آنها در حد خفیف تا متوسط است توصیه می شود. روان درمانی عبارت از مجموعه تکنیک هایی است که به منظور ایجاد تغییرات مختلف هیجانی ، رفتاری و شناختی در بیمار از آنها استفاده می شود. امروزه انواع مختلفی از روان درمانیها ابداع شده است و تعداد آنها بیشتر از 300 نوع برآورد شده است . از بین روان درمانیهایی که برای درمان اختلالات اضطرابی بکار می رود درمان شناختی – رفتاری میزان کارآیی بیشتری دارد . درمان شناختی – رفتاری درمانی کوتاه مدت است و اجرای آن 12 الی 15 جلسه طول می کشد . جلسات این نوع درمان معمولا به صورت هفتگی برگزار می شود و میزان کارآمد بودن اجرای آن حدود 65 الی 70 درصد برای اختلالات اضطرابی که شدت آنها خفیف تا متوسط است برآورد شده است . فرضیه ی اساسی که درمان شناختی – رفتاری بر روی آن بینان نهاده شده است آن است که اختلالات روانشناختی در اثر رشد افکار منفی و طرحواره های غیرمنطقی اایجاد می شوند و در طول درمان بیمار می تواند با شناسایی این افکار و طرحواره ها و فراگیری تکنیک هایی برای مقابله با آنها علایم مربوط به اختلالات روانشناختی را کاهش دهد.

منابع

Griez.E. &.etal.( 2001 ). Anxiety disorder . New York : John wiley & sons Inc

          Jeste. P.(2013). Diagostic and ststistical manual of DSM-5 mental disorder.washington : American  psychiatric Association 

           Kase.L & Ledley . D .(2007) . Concise guides ti mental health anxiety disorders . New York : John wiley & sons                                                                                                                                                                   

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب این مقاله به شرط اشاره به نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است.

96/8/2

 

آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور خدید، بالاترتقاطع از خیابان طالقانی،برج سینا، طبقه ی هفتم

تلفن:04135559866 و09144015140

 

 

بازدیدها: 5143