ویژگیهای مقیاس های هوشی وکسلر

مقیاس های هوشی وکسلر توسط دیوید وکسلر ابداع شده است . این مقیاسها شامل مقیاس هوشی وکسلر بزرگسالان (Wechsler adult intelligence scale ) یا WAIS ، مقیاس هوشی وکسلر یرای کودکان (Wechsler intelligence for children) یا WISC و مقیاس هوشی وکلسر برای کودکان پیش دبستانی (Wechsler preschool and primary scale of intelligence ) است

مقیاس هوشی وکسلر بزرگسالان شامل 11 آزمون فرعی می باشد . از بین 11 آزمون فرعی 6 آزمون کلامی و 5 آزمون عملی می باشد . مقیاس هوشی وکسلر برای کودکان شامل نیز دارای 11 آزمون فرعی است اما تفاوت مهم این مقیاس با مقیاس هوشی بزرگسالان آن است که در این مقیاس دو آزمون فرعی اختیاری به نامهای آزمون فرعی مازها و نمادها وجود دارد در نتیجه تعداد خرده آزمونهای مقیاس هوشی وکسلر برای کودکان به 13 آزمون فرعی می رسد.

وجود چند ویژگی برجسته از جمله توانایی برای سنجش حوزه های مختلف توانانیهای هوشی و قابلیت اجرا برای آزمودنیهایی که در سنین مختلف قرار دارند سبب شده است که استفاده از این مقیاس ها برای سنجنش هوش بسیار گسترده گردد.

در تعریفی که وکسلر در مورد پدیده ی هوش (Intelligence ) می نماید این پدیده را یک مفهوم کلی می داند که توانانیهای هر فرد را برای انجام فعالیتهای هدفمندانه ، تفکر منطقی و برخورد موثر با محیط را تعیین می نماید. همچینن وکسلر پدیده ی هوش را عاملی واحد نمی داند و اعتقاد دارد که حالت هوش می تواند در  شکل های مختلف مانند حالت هوش عملی،  کلامی ، اجتماعی و انتزاعی وجود داشته باشد. با توجه به تعریفی که وکسلر از پدیده ی هوش نموده است و آن را عاملی دانسته است که از ترکیب چند توانایی ایجاد می شود لذا در مقیاس های هوشی که وی آنها را ابداع نموده است برای سنجش هر یک از این توانانیها آزمونهای فرعی مختلفی قرار داده شده است .

وکسلر اندازه گیری هوش کودکان را عاملی موثر در پیش بینی رفتارهای آینده کودکان می داند . همچینن به نظر وی اجرای مقیاسهای مختلف هوشی می تواند بسیاری از متغیرها مانند میزان پیشرفت تحصیلی و میزان موفقیت شغلی آزمودنیها را تا حدودی پیش بینی نماید. از سوی دیگر به نظر وکلسر اجرای مقیاسهای هوشی می تواند در باره نقاط قوت و ضعف شناختی آزمودنی اطلاعات با ارزشی را ارایه دهد. نکته ی مهمی که وکسلر بر روی آن تاکید می کند آن است که با اجرای مقیاسهای هوشی می توان عملکردهای آزمودنی را در حوزه های مختلف سنجید و آنهارا با عملکردهای همسالانش مقایسه نمود. همچینن به نظر وکسلر در موقع اجرای آزمون ، آزمون کننده این فرصت را بدست می آورد که در مورد روش های شخصی و منحصر بفرد آزمودنیها اطلاعات جامعی را بدست آورد و درنهایت وکسلر اعتقاد دارد  در هنگام اجرای مقیاس های هوشی آزمونگر می تواند در مورد ویژگیهای شخصی آزمودنی مانند میزان عزت نفس ، میزان اضطراب و میزان مهارتهای اجتماعی وی اطلاعات جامعی را بدست آورد.

مقیاس های هوشی وکسلر از نظر ملاک های لازم برای روان سنجی در وضعیت خوبی قرار دارند و این مقیاس ها از استاندارد بودن ، اعتبار و روایی بالایی برخوردار هستند. بر طبق برآوردهایی که در زمینه ی میزان پایایی و میزان اعتبار آزمونهای فرعی  مقیاسهای هوشی وکسلر انجام گرفته میزان ضریب پایایی این مقیاسها در آزمونهای کلامی از هفتاد و هفت صدم درصد تا هشتاد و هفت صدم درصد و در آزمونهای عملی بین شصت و نه صدم درصد تا هشتاد و نه صدم درصد متغیر است. همچینن میزان ضریب پایایی باز آزمایی در فاصله ی زمانی 23 روزه برای مقیاس های کلامی و عملی به ترتیب از نود و چهار صدم درصد تا  هشتاد و هفت صدم درصد متغیر است.

مقیاس های هوشی وکسلر مانند سایر مقیاس های هوشی از محاسن و معایبی برخوردار هستند. یکی از محاسن این مقیاسهای هوشی آن است که از روی الگوی پاسخدهی به آزمونهای فرعی این مقیاسها می توان نقاط قوت و ضعف شناختی آزمودنیها را مشخص نمود . برای نمونه زمانی که نمره های آزمونهای فرعی طراحی با مکعبات و الحاق قطعات آزمودنی بالا است می توان چین تفسیر نمود که وی از قدرت سازماندهی ادراکی قوی برخوردار می باشد و یا زمانی که آزمودنی نمرات نسبتا بالایی در آزمونهای فرعی محاسبه و فراخنای ارقام بدست می آورد می توان گفت که به احتمال زیاد وی از حافظه ی کوتاه مدت قوی برخوردار است و در انجام تکالیف مختلف به سادگی دچار حواس پرتی نمی شود. یکی دیگر از محاسن اجرای مقیاس های هوشی وکسلر آن است که اجرای این مقیاس ها به سنجش برخی از خصوصیات شخصیتی آزمودنیها کمک می کنند . برای نمونه در مورد آزمودنی که در آزمونهای فرعی فراجنای ارقام ، محاسبه و نماد ارقام (Digit symbol) نمرات پائینی می گیرند می توان پیش بینی نمود که وی حالت اضطراب زیاد داشته باشد و از توانایی تمرکز کمتری برخوردار باشد. همچینن در مورد آزمودنی که در آزمون درک و فهم و تنظیم تصاویر نمره ی بالایی می گیرد می توان گفت وی امکان دارد هوش اجتماعی زیادی داشته باشد و از سطح قضاوت نسبتا خوبی نیز برخوردار باشد. در مقابل محاسنی که  اجرای مقیاس های هوشی وکسلر دارد معایبی هم برای این مقیاس ها ذکر شده است برای نمونه یکی از معایبی که در این زمینه مطرح شده آن است که این مقیاس ها دامنه های انتهایی هوش ( یعنی بهره های هوشی کمتر از 40 و بهره ی هوشی بالاتر از 160 ) را به درستی نمی توانند سنجش نمایند

در هنگام اجرای مقیاسهای هوشی وکسلر انجام برخی از اشتباهات از سوی آزمونگز می تواند منجر به اشتباه در تعیین بهره ی هوشی آزمودنی گردد . کسب مهارت و تبحر از سوی آزمونگر در انجام این آزمون می تواند بسیاری از این اشتباهات را از بین ببرد برخی از اشتباهات رایجی که آزمون کنندگان مقیاسهای هوشی وکسلر به هنگام اجرای این مقیاسها انجام می دهند عبارتند از:

-عدم ثبت پاسخ های ارایه شده از سوی آزمودنی

-پرسیدن سوالات آزمونها از ازمودنی به شیوه ای نامناسب

-دادن نمرات کمتر یا بیشتر به آزمودنی از آنچه در راهنمای آزمون ذکر شده است

-اشتباه در تبدیل نمره های خام به نمره های معیار

-اشتباه در محاسبه ی مجموع نمره های خام

-اشتباه در محاسبه ی زمان

زمانی اجرای مقیاس های هوشی وکسلر به پایان می رسد نمره گذاری این آزمون آغاز می شود . با پایان یافتن نمره گذاری و تبدیل نمره خام آزمون به نمره معیار سه نوع بهره هوشی تحت عناوین بهره ی هوشی کلی ، بهر ه ی هوشی کلامی و بهره ی هوشی عملی بدست می آید.  بهره ی هوشی کلی بیشتر از این چهت مهم است که این نوع بهره ی هوشی مجموع قدرت  شناختی آزمودنی را تا حدود زیادی مشخص می کند. یکی دیگر از اهمیت های بهر ه ی هوشی کلی میزان اعتبار و روایی زیاد این نوع بهره ی هوشی در مقایسه با بهره های هوشی کلامی و عملی است. بهره ی هوشی کلامی از مجموع نمرات بدست آمده از آزمون های فرعی کلامی(مانند آزمونهای خزانه ی لغات ، تشابهات و آزمون اطلاعات عمومی ) تشکیل شده است و بهره ی هوشی عملی از مجموع نمزات بدست آمده از اجرای آزمونهای فرعی هوش عملی ( مانند آزمونهای فرعی الحاق قطعات ، طراحی با مکعبات و تنظیم تصاویر ) تشکیل شده است. بطور کلی آزمونگر با بررسی بهره ی هوشی کلامی و بهره ی هوشی عملی می تواند برآوردی از  میزان توانایی ساماندهی ادراکی آزمودنیها به دست آورد . زمانی که آزمونگر میزان بهره ی هوشی کلامی و عملی ازمودنی را بدست آورد باید به اختلاف بین این دو نوع بهره ی هوشی توجه کند. وجود تفاوت معنادار بین بهره ی هوشی کلامی و بهره ی هوشی عملی ( یعنی بین 12 تا 15 نمره  ) می تواند به احتمال وجود نابهنجاریهای کوچک در کارکردهای نیمکره های راست و یا چّّپ مغز نسبت داده شود. اگر این تفاوت به حدود 25 نمره و یا بیشتر برسد با اطمینان زیادتری می توان در مورد احتمال وجود نابهنجاری فوق قضاوت نمود. به نظر وکسلر زمانی که نمره ی بهره هوشی کلامی بسیار بیشتر از بهره ی هوشی عملی است وجود نابهنجاریهای کوچک در کارکرد های نیمکره ی راست را می توان پیش بینی نمود  و بر عکس زمانی که بهره ی هوشی عملی بسیار بیشتر از بهره ی هوشی کلامی است وجود نابهنجاریهای کوچک در کارکردهای نیمکره ی چپ مغز را می توان پیش بینی نمود.

هدف اصلی از اجرای آزمونهای هوشی و از آن جمله اجرای مقیاسهای هوشی وکسلر بدست آوردن میزان بهره ی هوشی آزمودنیها و مشخص نمودن سطح یا طبقه ی هوشی آنان می باشد . در مقیاس های هوشی وکسلر زمانی که ازمودنی بهره ی هوشی 130 و یا بیشتر می آورد سطح هوشی وی در درسطح هوشی خیلی سرآمد قرار می گیرد ، زمانی که بهره ی هوشی آزمودنی بین 120 تا 129 است سطح هوشی وی در سطح سرآمد قرار می گیرد ، بدست آوردن بهره ی هوشی 110 الی 119 سطح هوشی آزمودنی را در سطح بالاتر از متوسط قرار می دهد ، بدست آوردن نمره ی 90 الی 109 نشان دهنده ی آن است که سطح  هوشی آزمودنی را در سطح متوسط  قرار دارد ، زمانی که بهره ی هوشی آزمودنی بین  80 الی 89 است نشان دهنده ی این موضوع است که سطح هوشی آزمودنی پائین تر از متوسط می باشد ، بدست آوردن بهره ی هوشی 70 الی 79 سطح هوشی آزمودنی را در سطح هوش مرزی (Borderline ) قرار می دهد و بدست آوردن بهره ی هوشی 69 و پائین تر سطح هوشی آزمودنی را در سطح هوشی عقب ماندگی ذهنی قرار می دهد.

انواع آزمونهای فرعی مقیاس های هوشی وکسلر عبارتند از:

الف: آزمونهای فرعی کلامی

– آزمون فرعی اطلاعات عمومی

این آزمون از سوالاتی تشکیل شده است که فرض می شود پاسخ به آنها را هر شخص با توجه به تجربیاتی که داشته است فرا گرفته است. از جمله ی این سوالات می توان به سوالاتی مانند مخترع برق جه شخصی بود ؟ و یا نام کشورهای همسایه چیست ؟ اشاره نمود. زمانی که آزمودنی در این آزمون فرعی نمره ی بالا بدست می آورد می توان پیش بینی نمود که وی از حافظه ی طولانی مدت قوی ، توانایی کلامی خوب و از نظر تحصیلات نیز موفقیت خوبی کسب کرده باشد.

– آزمون فرعی فراخنای ارقام یا حافظه ی عددی

این آزمون میزان حافظه ی کوتاه مدت آزمودنیها را می سنجد . همچینن به کمک اجرای آزمون فراخنای ارقام می توان برآوردی از میزان توانایی حفظ یا نگهداری توجه آزمودنی را بدست آورد. روش اجرای آزمون فراخنای ارقام به این صورت است که ابتدا چند عدد را آزمونگر به ترتیب و به صورت شمرده بیان می نماید و آزمودنی می خواهد بلافاصله بعد از شنیدن تمام اعداد گفته شده آنها را تکرار نماید. زمانی که آزمودنی توانست تمام اعداد را به صورت درست بیان نماید آزمودنی اعداد دیگری را بیان می نماید اما در این مرحله یک عدد دیگر به تعداد اعداد قبلی اضافه می کند  و این عمل را تا آنجا ادامه می دهد که  آزمودنی قادر نباشد تمام آن اعداد را به صورت کامل بیان کند و در این زمان بخش اول آزمون خاتمه می یابد و بلافاصله بخش دوم این آزمون آغاز می شود . در بخش دوم از آزمودنی خواسته می شود اعدادی که  به او گفته می شود به صورت وارونه تکرار کند . این بخش از آزمون هم تا زمانی که آزمودنیها نتواند تمام اعداد شنیده شده را تکرار نمایند ادامه می یابد. آزمودنیهایی که میزان سطح اضطراب آنها در سطح پائینی قرار دارد در آزمون فراجنای ارقام نمره ی بیشتری می گیرند. نمرات زیاد در آزمون فراخنای ارقام نشان دهنده ی وجود توانایی در حافظه فوری و کوتاه مدت است . آزمودنیهایی که در بخش دوم آزمون فراخنای ارقام نمره ی زیادتری را بدست می آورند از انعطاف پذیری ذهنی قوی تری برخوردار هستند و توانایی تحمل زیادتری در برابر فشارهای روانی دارند.

-آزمون فرعی گنجینه لغات(Vocabulary )

در این آزمون یک سلسله لغات ( مانند لغت تمبر ، سربار و استهزا ) به آزمودنی گفته می شود و از وی خواسته می گردد که معنای آن لغات را بیان نماید. سپس بر اساس کامل یا ناقص بودن پاسخهای آزمودنی نمراتی از صفر تا دو به آنها تعلق می گیرد. بالا بودن نمرات در آزمون فرعی گنجینه ی لغات می تواند نشانگر اطلاعات عمومی قوی آزمودنی و تجارب آموزشی زیاد وی می باشد.

– آزمون فرعی ریاضیات

در این آزمون یک سلسله مسایل ریاضی مطرح شده است. برای نمونه این سوال که هشت کارگر کاری را در 6 روز به اتمام می رساند چند کارگر لازم است که در نصف روز آن کار را به اتمام برسانند؟ . برای گرفتن نمرات بالا در آزمون فرعی ریاضی لازم است که آزمودنیها توانایی تمرکز و دقت لازم و قدرت حافظه ی کوتاه مدت قوی داشته باشند . همچینن آزمودنیهایی که از نظر تحصیلی به مراتب بالاتری رسیده اند احتمال دارد نمرات بالاتری در آزمون فرعی ریاضی کسب نمایند .

– آزمون فرعی درک و فهم

در این آزمون سوالاتی مطرح شده است مانند چرا مردم مالیات می پردازند ؟ یا این ضرب المثل که می گوید با یک گل بهار نمی شود به چه معنا است ؟.  گرفتن نمرات بالا در آزمون فرعی درک و فهم می تواند توانایی بالای آزمودنی را در داشتن تفکر انتزاعی و داشتن سطح مناسبی از قضاوت برساند. همچینن آزمودنیهایی که نمرات بالایی در آزمون فرعی درک و فهم بدست می آورند انتظار میرود که از سطح سازگاری اجتماعی خوب و از سطح قضاوت خوبی برخوردار باشند .

-آزمون فرعی شباهت ها

هدف عمده از اجرای آزمون فرعی شباهت ها، سنجنش میزان تفکر انتزاعی آزمودنی است. در هنگام اجرای آزمون فرعی شباهتها از  آزمودنیها خواسته می شود نقطه ی اشتراک دو لغت ( مانند شمال – غرب یا چشم – گوش ) را بیان نماید. گرفتن نمره ی بالا در ازمون فرعی شباهت ها می تواند نشانگر وجود توانایی استدلال انتزاعی مناسب باشد .

ب: مقیاس های عملی

-آزمون فرعی تکمیل تصاویر

در آزمون فرعی تکمیل تصاویر ، دفترچه ای به آزمودنی نشان داده می شود که در آن دفترچه تصاویری رسم شده است و بخشی از این تصاویر ناقص است. آزمودنی باید نام بخش ناقص هر یک از این تصاویر را ذکر نماید.نمرات بالا در ازمون فرعی تکمیل تصاویر می تواند توانایی تمرکز زیاد ، هشیاری زیاد و دقت خوب آزمودنی را برساند.

– آزمون فرعی تنظیم تصاویر

 آزمون فرعی تنظیم تصاویر از یک سلسله کارتهایی تشکیل شده است که بر روی هر یک از کارتها تصاویری کشیده شده است . آزمونگر این کارتها را به ترتیبی که در پشت کارتها نوشته شده است در کنار هم قرار می دهد و از آزمودنی می خواهد که با مرتب نمودن این کارتها داستانی را ساخته و بیان کند. نمرات بالا در آزمون فرعی تنظیم تصاویر می تواند بیانگر میزان هوش اجتماعی زیاد آزمودنی باشد و می توان پیش بینی نمود اشخاصی که در این آزمون فرعی نمره ی بالایی می گیرند بتوانند ارتباطات اجتماعی خوبی با دیگران برقرار کنند

-آزمون فرعی طراحی با مکعبات

در این آزمون مکعباتی به آزمودنی ارایه می شود که شیبه هم هستند . یک سطح از این مکعبات قرمز رنگ، سطح دیگر سفید رنگ و بقیه ی سطوح آنها قرمز و سفید هستند . در طول اجرای این آزمون از آزمودنی خواسته می شود با کمک این مکعبات طرحهایی که در دفترچه ی مربوط به این آزمون رسم شده است را در زمان مقرر بسازد. آزمودنیهایی که نمره ی بالایی در آزمون فرعی طراحی با مکعبات می آورند در سازمان دهی ادراکی ،و مفهوم سازی انتزاعی از مهارت زیادی برخوردار هستند . نمرات این آزمون تا حد زیادی مستقل از فرهنگ می باشد و  این آزمون  وسیله ای مناسب برای تعیین سطح هوش غیر کلامی آزمودنیها می باشد.

– آزمون الحاق قطعات

  مواد آزمون الحاق قطعات از تکه هایی از تصاویر تشکیل شده است . به هنگام اجرای این آزمون آزمونگر این تصاویر را به نحو مشخص شده در بر روی پشت آن تصاویر بر روی میزمی چیند  و از آزمودنی می خواهد که در زمان مقرر این تکه های تصاویر  را در کنار هم قرار داده و تصویری را بسازد . آزمودنیهایی که نمره ی بالایی در آزمون الحاق قطعات بدست می آورند از هماهنگی ادراکی – حرکتی خوبی برخوردار هستند و انعطاف پذیری ذهنی زیادی دارند

-آزمون فرعی نماد ارقام ( رمز گردانی )

در ازمون نماد ارقام فرمی به آزمودنی ارایه می شود که در این فرم اشکال هندسی ( مانند مربع ) رسم شده است  و بالای هر یک از این اشکال هندسی عددی نوشته شده است .آزمودنی باید در عرض 90 ثانیه عدد مربوط به این علایم را در آن فرم ثبت نماید . در پایان زمان اجرای آزمون تعداد پاسخهای درست آزمودنی که در آن فرم ثبت نموده است محاسبه می گردد.  آزمودنیهایی که نمرات بالایی در آزمون فرعی نماد ارقام می گیرند از هماهنگی دیداری – حرکتی زیادی برخوردار هستند

علاوه بر آزمونهای فرعی گفته شده در مقیاس هوشی وکسلر کودکان دو آزمون فرعی اختیاری به نامهای آزمون جستجوی نماد ها و آزمون مازها هم وجود دارد . آزمون جستجوی نمادها برای سنجش میزان سرعت پردازش اطلاعات آزمودنی طراحی شده است . نمره ی بالا در این آزمون فرعی نشان دهنده ی توانایی آزمودنی در پردازش اطلاعات است . همچینن نمره ی بالای آزمودنی در آزمون فرعی مازها بیانگر انعطاف پذیری ذهنی و توانایی وی برای به تعویق انداختن اعمال تکانشی است.

منابع

                                                         Aiken.L. Psychological testing and assessment .New York: Allyn and Bacon press

                                                                Anastasia.A.(1997). Psychological testing .New York: Macmillan publishing

                                                   Marnat .G.(2011).  Hand book of psychological assessment. New York :Wiley pres

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب این مقاله به شرط اشاره به نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است.

96/8/18

آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور خدید، بالاترتقاطع از خیابان طالقانی،برج سینا، طبقه ی هفتم

تلفن:04135559866 و09144015140

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ف ازمون ریاضیات و

 

بازدیدها: 16482