ویژگیهای آزمون شخصیتی رورشاخ (بخش اول )

ویژگیهای آزمون شخصیتی رورشاخ (بخش اول )

آزمونهای شخصیتی یکی از ابزارهای مهم روانشناسان برای تشخیص ویژگیهای شخصیتی اشخاص و مشکلات روانشناختی آنان می باشد. امروزه صدها نوع آزمون شخصیتی ابداع شده است . برخی از این آزمون ها بسیار زیاد مورد استفاده ی روانشناسان قرار می گیرند . از بین آزمونهایی که میزان استفاده ی روانشناسان از آنها زیاد می باشد  می توان به آزمونهای شخصیتی MMPI و آزمون شخصیتی رورشاخ اشاره نمود. در این سلسله از مقالاتی که در مورد آزمون شخصیتی رورشاخ به تحریر در خواهم آورد تلاش دارم که به برخی از ویژگیهای این آزمون اشاره نمائیم . هدف من از نوشتن این سلسله از مقالات آموزش بکار بردن آزمون شخصیتی رورشاخ نمی باشد . دلیل این موضوع آن است که فراگیری و بکار بردن آزمون شخصیتی رورشاخ به خاطر پیچیده بودن سیستم نمره گذاری و تفسیر آن بسیار سخت بوده و آموزش نمره گذاری و تفسیر آن نیاز به یک و نیم تا دو سال آموزش دارد. با توجه به موارد فوق هدف اصلی از نوشتن این سلسله از مقالات در مورد آزمون شخصیتی رورشاخ آشنایی خوانندگان با خصوصیات کلی این آزمون می باشد.

آزمون شخصیتی رورشاخ یکی از معروف ترین ازمونهای روانشناختی است. کاربرد این آزمون بیشتر در زمینه ی کمک به تشخصیص اختلالات روانشناختی است. آزمون شخصیتی رورشاخ در طبقه ی آزمون های شخصیتی فرافکن قرار دارد. آزمونهای شخصیتی در دو نوع کلی آزمونهای مداد – کاغذی ( آزمونهای عینی ) و آزمونهای فرافکن (Projective tests) قرار می گیرند. از جمله ویژگیهای آزمونهای مداد- کاغذی آن است که اغلب به صورت پرسشنامه هستند و می توان به آنها با بلی یا خیر پاسخ داد. یکی از خصوصیات مهم آزمونهای مداد- کاغذی یا عینی آن است که  این آزمونها دارای سیستم نمره گذاری مطمئن تری  نسبت به آزمونهای شخصیتی فرافکن می باشند و درجه ی اعتبار و روایی آنها از آزمونهای شخصیتی فرافکن بالاتر است . آزمونهای فرافکن در مقابل آزمونهای مداد- کاغذی یا عینی قرار گرفته اند. از جمله ویژگیهای آزمونهای فرافکن آن است که این آزمونها می توانند تعارضات و انگیزش های درونی که غالبا ناخود آگاه می باشند را شناسایی نمایند. همچینن از جمله دیگر ویژگیهای آزمونهای فرافکن آن است که در اغلب مواقع از نظر ازمودنی اهداف مورد سنجش در آنها آشکار نمی باشند . همچینن در این ازمونها شخص آزمودنی با پاسخ های بلی یا خیر به آنها پاسخ نمی دهد. یکی از نکات مثبت کاربرد آزمونهای فرافکن آن است که ه کمک این آزمونها می توان به نگرشی عمیق در مورد وپژگیهای شخصیتی آزمودنیها دست یافت. همچینن یکی دیگر از نکات مثبت اجرای آزمونهای شخصیتی فرافکن آن است که این آزمونها در مقابل مقاومت آزمودنیها برای پاسخ دادن و یا وجود حالت تمارض آزمودنی مناسب است. یکی از اشکالات مهم آزمونهای فرافکن پائین بودن میزان اعتبار و روایی این دسته از آزمونها می باشد و این موضوع بیشتر بخاطر نداشتن سیستم نمره گذاری معتبر رخ می دهد.

آزمون شخصیتی رورشاخ یکی از آزمونهایی است که روانشناسان به اجرای آن علاقه ی زیادی دارند . چنانکه بر اساس برآوردهای صورت گرفته انجام این آزمون توسط روانشناسان بعد از آزمون شخصیتی MMPI قرار دارد.

آزمون شخصیتی رورشاخ از ده کارت تشکیل شده است و هر یک از این کارتها شامل لکه هایی از چوهر است .فرضیه ی اصلی که مبنای ساخته شدن آزمون شخصیتی رورشاخ بوده است آن می باشد که نیازها ، انگیزه ها و  تعارض ها بر روی نحوه ی ادراک و تفسیر اشخاص از محرک های محیطی تاثیر می گذارد و پاسخ آزمودنی به کارتهای آزمون شخصیتی رورشاخ که کارتهایی با تصاویر بسیار مبهم هستند می تواند به عنوان وسیله ای باشد که نیازها ، انگیزه ها و تعارض ها ناهشیار آزمودنیها را روشن نماید.

آزمون شخصیتی رورشاخ توسط  پزشک سویسی به نام هرمن رورشاخ ابداع شد . قبل از آنکه رورشاخ از آزمون خود به عنوان نوعی آزمون شخصیتی استفاده نماید اشخاصی دیگر مانند داوینچی (Davinci) و بوتیسلی از کارتهایی که بر روی آنها لکه های جوهر چاپ شده بود برای روشن ساختن ابعادی از شخصیت آزمودنی ها استفاده نموده بودند . همچینن اشخاص دیگری مانند بینه و هنری از کارتهایی که حاوی لکه ی جوهر بود برای بررسی میزان توانایی شناختی آزمودنیها استفاده نموده بودند. میزان ضریب اعتبار و روایی آزمون شخصیتی رورشاخ در مقایسه با سایر آزمونهای فرافکن بالا می باشد و از 72 تا86 صدم درصد متغیر است.

 اجرا و تفسیر  آزمون شخصیتی رورشاخ نیاز به آزمونگری با تجربه دارد . روش اجرای این آزمون بسیار آسانتر از روش نمره گذاری و تفسیر آن است. برای اجرای آزمون شخصیتی کافی است آزمونگر کارت شماره یک را به دست آزمودنی بدهد و دستورالعمل این آزمون را که بیان این جمله که این چه ممکن است باشد را بیان نماید. برای مبهم ماندن اهداف آزمون ، آزمونگر باید سعی کند که غیر از بیان دستورالعمل از بیان توضیحات اضافی خودداری نماید. اگر آزمودنی از آزمونگر بپرسد که چه چیزهایی باید در تصاویر کارتها ببیند و  بیان نماید آزمونگر باید پاسخ دهد که مردم در کارتهای این آزمون چیزهای مختلفی می بیند و به غیر از این توضیح از توضیحات اضافی خودداری نماید. هدف اصلی در اجرای این آزمون آن است که تا جایی که ممکن است به آزمودنی اجازه داده شود تا به شیوه ی خود به محرک ها که توسط کارتها ی آزمون ارایه می شوند پاسخ دهد.

اجرای آزمون شخصیتی رورشاخ در دو مرحله انجام می شود در مرحله ی اول بعد از ارایه ی دستور العمل آزمون ( بیان این جمله که این چه ممکن است باشد ) کارتهای آزمون به ترتیب از شماره ی یک تا ده به دست آزمودنی داده می شود و آزمونگر ضمن ثبت زمان واکنش آزمودنی ( زمانی که کارت آزمون به دست آزمودنی داده می شود تا زمانی که وی اولین کلمه در مورد آن کارت را بیان می کند ) و زمان کل پاسخ آزمودنی را ثبت می نماید. مرحله ی دوم اجرای ازمون شخصیتی رورشاخ بعد از اتمام مرحله ی اول آغاز می شود .هدف از اجرای این مرحله به دست آوردن پاسخ های جدید نیست بلکه جمع آوری اطلاعات لازم برای نمره گذاری دقیق است.  مرحله ی دوم اجرای آزمون شخصیتی رورشاخ به نام مرحله ی وارسی پاسخها نامیده می شود  و نحوه ی اجرای این مرحله به این صورت است که بعد از آنکه تمام پاسخها به کارتها در مرحله ی اول داده  شد و توسط آزمونگر یاداشت گردید  مرحله دوم آغاز می گردد . در مرحله وارسی پاسخ هر یک از کارتهای آزمون شخصیتی رورشاخ به ترتیب به آزمودنی ارایه می شود و به آزمودنی گفته می شود پاسخهایی که شما به هر یک از کارتها دادید برای شما می خوانم و  از شما می خواهم به من نشان بدهید که آن پاسخها را شما در کجای کارتها دیده اید و چه چیزهایی در آن کارتها است که باعث شده است آن طور دیده شوند . شما آنها را به من توضیح دهید تا من هم بتوانم تا من هم بتوانم آنها را ببینم . من دوست دارم آن کارتها را به همان صورتی که شما دیدید من هم ببینم .

بعد از اجرای آزمون شخصیتی رورشاخ کار نمره گذاری و تفسیر این آزمون آغاز می شود. بر خلاف اجرای  نسبتا اسان آزمون شخصیتی رورشاخ که تنها امکان دارد حدود 25 الی 30 دقیقه طول می کشد کار نمره گذاری وتفسیر این آزمون سخت بوده و امکان دارد بیشتر از دو ساعت طول بکشد. برای نمره گذاری آزمون شخصیتی رورشاخ از سه نمره ی کلی محل ادراک ، تعیین کننده ها و محتوا استفاده می شود . منظور از نمره ی محل ادراک عبارت است از نمره دادن به فضایی در کارتها است که آزمودنی در پاسخ دادن به کارتها از آن فضا استفاده نموده است نمره گذاری مربوط به فضای کارت می تواند به صورت نمره ی کلی یا W ، پاسخ شایع یا D ، پاسخ جز غیر معمول یا پاسخ Dd و پاسخ ها به فضای سفید یا پاسخ های S باشد. پاسخ های کلی (W) پاسخ هایی هستند که اشاره به تمام لکه ی جوهر داشته باشد. به عبارت دیگر آزمودنی برای پاسخ دادن از تمام لکه ی کارت استفاده نموده باشد .تعداد زیاد پاسخهای کلی می تواند توانایی شخص را در سازمان دادن و یکپارچه نمودن افکارش  را منعکس می کند. پژوهشهای جدیدتر نشان می دهد که پاسخهای کلی (W) با میزان فعالیتهای شناختی ارتباط دارد و اگر این پاسخها دارای کیفیت خوبی باشند می توانند نشان دهنده ی توانایی در تفکر انتزاعی ، پیوند خوب شخص با واقعیت ها ، وجود حالت جاه طلبی و توانایی خوب شخص در حل مسایل باشند.  پائین بودن میزان پاسخهای کلی (W) می تواند بیانگر وجود علایمی از وجود اختلالات افسردگی و اضطرابی باشد . همچینن پائین بودن میزان پاسخ های کلی (W) همراه با کیفیت پائین این نوع از پاسخها می تواند بیانگر وجود سطح بالایی از ناسازگاری در ازمودنی باشد.

 پاسخهای شایع (D) چگونگی واکنش آزمودنی به جبنه های آشکار موقعیت یا محیط را نشان می دهد . تعداد بالای پاسخ های شایع (D) نشان دهنده ی توجه زیاد آزمودنی به جبنه های معمول موقعیتها است به عبارت دیگر چینن آزمودنی بجای وارسی موارد جدید و غیر معمول قسمت عمده ی توجه خود را متوجه جبنه های آشکار موقعیت یا محیط می نماید. پاسخ های جز غیرمعمول (Dd) نشانه ی جداشدن یا عقب نشینی آزمودنی از محیط خود از طریق تمرکز بر جزئیات یا توجه به عناصر آشکارتر محیط است. تعداد زیاد پاسخهای جز غیر معمول (Dd) درآزمودنیهایی مشاهده می شود که نیاز به عقب نشینی از موقعیت های مبهم دارند .   پاسخها Dd زیاد همراه با کیفیت  پاسخ ها ی بالا معمولا در بیماران مبتلا به اختلال وسواسی- جبری مشاهده می شوند . بیماران مبتلا به اختلال وسواسی -جبری از افکار تکراری  و اعمال اچباری که در برای مقابله با آن افکار تکراری و ناراحت کنند ه بکار می برند دچار رنج و عذاب هستند.  زمانی که آزمودنی پاسخهای جز غیرمعمول (Dd) زیادی را نشان می دهد و کیفیت این پاسخها در سطح پائینی قرار دار احتمال ابتلای آزمودنی به اختلالات روانپزشکی که علایم روان پریشی (Psychotic ) در آنها مطرح می باشد وجود دارد. پاسخ به فضای سفید (S) اشاره به پاسخهایی دارد که در آن ازمودنی برای پاسخ دادن از فضای سفید به عنوان منبع پاسخ خود استفاده می نماید. تعداد زیادی از پاسخ ها به فضای سفید (S) یعنی وجود سه پاسخ و یا بیشتر می تواند نشانه ی منفی گرایی و دشواری در کنترل حالت خشم باشد.

 پایان بخش اول

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلا مانع است.

96/5/7

 

آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور خدید، بالاترتقاطع از خیابان طالقانی،برج سینا، طبقه ی هفتم

تلفن:04135559866 و09144015140

 

بازدیدها: 3370