انواع روان درمانیهای مهم موج سوم رفتاری برای درمان اختلال افسردگی

اختلال افسردگی یکی از اختلالات مهم روانشناختی است که میزان ابتلا به این اختلال بسیار زیاد است و زیاد بودن ابتلا به اختلال افسردگی سبب شده است که برخی از متخصصان علوم روانشناختی به این اختلال عنوان سرما خوردگی روانی را بدهند. بر اساس یکی از معتبرترین طبقه بندی اختلالات روانشناختی که توسط انجمن روانشناسی آمریکا ارایه شده است و به  DSM _V معروف است از بین انواع مختلف اختلالات افسردگی اختلال افسردگی اساسی (Major depression disorder) و اختلال افسردگی مقاوم (Persistence depression disorder) از شایعترین انواع اختلالات افسردگی می باشند. بر اساس نظر طبقه بندی DSM-V اگرچه علایم اختلال افسردگی اساسی و اختلال افسردگی مقاوم بسیار شیبه به همدیگر است و در هر یک از اختلالات فوق الذکر علایمی مانند حالت خلق افسرده و عدم رضایت از انجام فعالیتهای روزمره مشاهده می گردد اما چند تفاوت مهم بین اختلال افسردگی اساسی و اختلال افسردگی مقاوم وجود دارد و از آن جمله ی این تفاوتها می توان به حالت مزمن بودن اختلال افسردگی مقاوم اشاره نمود . به عبارت دیگر برای تشخیص اختلال افسردگی اساسی لازم است علایم این اختلال حداقل برای دو هفته تداوم داشته باشد اما برای تشخیص اختلال افسردگی مقاوم لازم است که علایم این اختلال در بزرگسالان برای دو سال و در کودکان برای حداقل یک سال تداوم داشته باشد. برای تشخیص اختلال افسردگی اساسی و اختلال افسردگی مقاوم علایم دیگری به غیر از وجود حالت خلق افسرده و عدم رضایت از انجام فعالیتهای روزمره لازم است که شامل علایمی مانند عدم توانایی برای تمرکز ، عدم توانایی در تصمیم گیری ، احساس ناامیدی و علایمی مانند حالت بیخوابی و یا حالت پرخوابی می باشد.

برای درمان اختلال افسردگی از دارو درمانی و یا روان درمانی استفاده می گردد. همچینن در بسیاری از مواقع برای درمان اختلال اافسردگی از حالت ترکیبی دارو درمانی همراه با روان درمانی استفاده می شود. متخصصان علوم روانشناختی معمولا ترجیح می دهند که در مواقعی که میزان شدت علایم اختلال افسردگی در سطح متوسط به بالا قرار دارد از روش دارو درمانی و درمواقعی که میزان شدت علایم اختلال افسردگی در سطح خفیف تا متوسط قرار دارد از روش روان درمانی استفاده کنند. روانپزشکان برای درمان دارویی اختلال افسردگی از داروهایی که اصطلاحا به داروهای ضد افسردگی معروف می باشند استفاده می نمایند و این نوع داروها شامل دسته های مختلفی از داروها مانند داروهای ضدافسردگی سه حلقه ای ، داروهای اختصاصی بازدارنده ی بازجذب  سروتونین (SSRI)،داروهای بازدارنده باز جذب مونوامین اکسید ( (MAOI) و داروهای ضدافسردگی چهار حلقه ای می شوند. نتایج بسیار از پژوهشها نشان می دهد که اثر درمانی داروهای فوق الذکر به غیر از داروهای بازدارنده بازجذب مونوامین اکسید(MAOI) که اثر درمانی آنها کمتر گزارش شده است تقربیا مشابه با همدیگر می باشند. با توجه به اثرات درمانی مشابه داروهای ضدافسردگی ملاک مهم برای تجویز داروهای ضدافسردگی توسط روانپزشکان حداقل بودن میزان عوارض این داروها برای بیماران می باشد . بسیاری از روان پزشکان ترجیح می دهند برای درمان اختلال افسردگی از دستهی داروهای SSRI استفاده نمایند و علت آن را کمتر بودن میزان عوارش این دسته ازداروها برای بیماران عنوان می نمایند .همان طوری که در سطور قبل گفته شد روانشناسان در مواقعی که میزان شدت اختلال افسردگی در سطح خفیف تا متوسط می باشد از روش های مختلف روان درمانی استفاده می نمایند . امروزه برای درمان اختلالات افسردگی از روش های روان درمانی مختلفی استفاده می شود و درمان شناختی- رفتاری از جمله مهمترین روان درمانیهایی است که برای درمان اختلالات افسردگی از آن استفاده می شود .

تا حدود دو دهه ی قبل روان درمانگرانی که به درمان اختلال افسردگی از طریق روشهای روان درمانی شناختی علاقه داشتند تنها از دو روش درمان شناختی- رفتاری آرئون بک و روش درمانی عقلانی ، عاطفی ، رفتاری ( REBT ) آلبرت الیس استفاده می نمودند اما بتدریج با ابداع سایر روشهای روان درمانی شناختی امروزه برای درمان اختلال افسردگی علاوه بر روش های درمانی فوق الذکر از روش هایی که نوع متفاوتی از درمانهای شناختی و رفتاری هستند و به اصطلاح درمانهای موج سوم رفتاری  نامیده می گردند استفاده می شود.

انواع روشهای مهم موج سوم رفتاری که برای درمان اختلالات مختلف روانشناختی و از جمله اختلال افسردگی استفاده می شوند عبارتند از :

1-روش درمانی شناخت درمانی بر پایه ی ذهن آگاهی (Mindfulness based cognitive therapy) یا درمان MBCT

درمان MBCT توسط سیگل و همکاران (Seagol etal  ) ابداع شده است . این درمان یکی از انواع مهم درمانهای موج سوم رفتاری می باشد . یکی از مهمترین کاربردهای درمان MBCT پیشگیری از بازگشت اختلال افسردگی در اشخاصی است که قبلا مبتلا به اختلال افسردگی بودند و در اثر درمان بهبود یافته اند می باشد. از نظر ابداع کنندگان درمان MBCT هدف کلی از اجرای درمان MBCT کمک به مراجعان است که بتوانند با افزایش میزان آگاهی به افکار و هیجانات منفی ، پاسخهای متفاوت و مناسبی  به هجوم افکار منفی و تجربه ی هیجانات منفی بدهند. در طول درمان MBCT زمانی که برای درمان اختلال افسردگی از آن استفاده می شود تکنیک های مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد و آموزش ذهن آگاهی یکی از مهمتزین این تکنیک ها  .می باشد. ازنظر درمانگران MBCT آموزش ذهن آگاهی عبارت است از رساندن مراجع به مرحله ای که بتواند به یک شیوه ی خاص ، هدفمندانه و غیر قضاوت کننده به لحظه ی حال حاضر توجه نماید.

درمان MBCT معمولا به صورت گروهی اجرا می شود و تعداد متوسط جلسات این نوع درمان هشت جلسه است . هر جلسه ی درمان MBCT حدود دو ساعت طول می کشد و در جریان درمان از دو تکنیک آموزش ذهن آگاهی و آموزش تکنیک تمرکز زادیی (Decenteration) استفاده ی زیادی می گردد.

2-رفتار درمانی دیالیتک(Dialectical behavioral therapy (DBT

روان درمانی DBT یکی دیگر از روش های درمانهای موج سوم رفتاری است که امروزه دامنه ی استفاده ی آن بسیار گسترش پیدا نموده است. درمان DBT توسط مارشا لیهان (Marsh linehan) ابداع شده است .  در ابتدا لیهان  این نوع روان درمانی را برای درمان بیمارانی بکار برد که مبتلا به اختلال شخصیتی مرزی بودند و سوابق متعددی از اقدام به خودکشی داشتند اما بتدریج روان درمانی DBT برای درمان اختلالات دیگر روانشناختی مانند اختلال افسردگی نیز مورد استفاده قرار گرفت . در جریان اجرای روان درمانی DBT به میزان زیادی از تکنیکهای شناختی-   میزان آگاهی مراجع نسبت به توانانیهای خود تاکید می نمایند. درمراحل مختلف روان درمانی DBT فعالیتهای مختلفی توسط درمانگر انجام می گیرد از جمله در مرحله ی اول درمان تلاش می شود احتمال انجام رفتارهای تهدید آمیز مراجع ( مانند اقدام به خودکشی ) کاهش یابد .در مراحل بعدی اجرای این نوع روان درمانی تلاش می شود به مراجع مهارتهای مختلف زندگی آموزش داده شود و برخی از رفتارهایی که انجام آنها در کیفیت زندگی شخص اثر منفی دارند ( مانند عدم رفتن به سر کار ) کاهش یابد. در مراحل انتهایی اجرای روان درمانی  DBT درمانگر تلاش می نماید که علایم اختلال از نظر مراجع به عنوان الگوهایی مشکل زا در زندگی جلوه نمایند که در راه رسیدن مراجع به اهدافش در زندگی دخالت می کنند. در جریان اجرای روان درمانی DB T از راهبردهای مختلفی مانند راهبرد حل مساله ، راهبردهای برقراری ارتباط و راهبردهای دیالیتک استفاده می شود. در راهبردهای دیالتیک  کوشش درمانگر بر آن است که بیمار حالتی از ترکیب پذیرش رویدادهای ناراحت کننده و لزوم ایجاد تغییراتی را در رفتارهای خودش را بپذیرد.

3-درمان شناختی- رفتاری متمرکز بر نشخوار ذهنی Rumination- focused cognitive- behavioral    therapy  (RFCBT

درمان RFCBT یکی از درمانهای موج سوم رفتاری است که توسط ویت کنز (Watkins) ابداع شده است . اگرچه روش اجرای درمان RFCBT از بسیاری جهات مانند درمان شناختی- رفتاری بک است اما تفاوتهایی نیز بین این دو نوع درمان وجود دارد. از جمله  یکی از تفاوتهای درمان RFCBT با درمان شناختی- رفتاری بک در این موضوع است که در درمان RFCBT تلاش عمده ی درمانگر بر روی تغییر دادن عاداتهای رفتاری  و تغییر دادن نوع سبک تفکر بیماران است اما در درمان شناختی- رفتاری بک تلاش عمده ی درمانگر بر روی شناسایی افکار منفی بیماران و پیدا نمودن شواهدی مبنی بر نادرستی این افکار است.

درمان  RFCBTچندین ویژگی مهم دارد . از جمله مهمترین ویژگیهای این نوع درمان تلاش های زیاد درمانگران این روش درمانی برای تغییر دادن حالت نشخوار ذهنی (Rumination) ، حالت های اجتناب و حالت توجه به نشانه های خطر در مراجعان می باشد. همچینن یکی دیگر از ویژگیهای درمان RFCBT استفاده ی زیاد درمانگران از تکنیک آزمایش رفتاری و تکنیک تجسم سازی می باشد. درمان RFCBT درمانی کوتاه مدت می باشد و میزان متوسط جلسات آن 12 جلسه می باشد. در این نوع درمان هر جلسه ی درمانی تقریبا یک ساعت طول می کشد و انتخاب تکنیکهای بکار رفته بر اساس نتایجی است که از اجرای مرحله ی ارزیابی درمان به دست می آید.

4-درمان پذیرش- تعهد (Acceptance-Commitment therapy(ACT

درمان پذیرش – تعهد که با نام اختصاری ACT معروف می باشد توسط هایز (Hayes) و ویلسون (Wilson) ابداع شده است . این نوع درمان یکی از درمانهای مهم موج سوم رفتاری می باشد که امروزه کاربرد وسیعی در درمان اختلالات روانشناختی بخصوص اختلالات اضطرابی و اختلال افسردگی پیدا نموده است. تاکید عمده ی درمانگران درمان ACT بر روی مقابله با حالت انعطاف پذیری روانشناختی می باشد. در درمان ACT فرض می شود وجود عواملی مانند تمرکز بر روی لحظه ی حاضر ، تلاش برای متعهد شدن به انجام فعالیتها و تلاش برای عمل به ارزشهای شخصی میزان انعطاف پذیری ذهنی را افزایش  داده و در نتیجه احتمال ابتلای شخص به اختلالات روانشناختی را کاهش می دهد.

درمانگری که از روش ACT استفاده می نماید در طول اجرای این نوع درمان کوشش می کند که با استفاده از برخی از تکنیکها مانند تکنیک ذهن آگاهی (Mindfulness) و تکنیک پذیرش (Acceptance) تجربیاتی که مراجع از بازآفرینی آنها در ذهنش اجتناب می نماید را برای بار دیگر تجربه نماید.

5-درمان فراشناختی (Metacognitive therapy (MCT

درمان فراشناختی یکی از انواع درمانهای موج سوم رفتاری می باشد که توسط آدرین ویلز (Adrian Wells ) ابداع شده است . یکی از کاربردهای اصلی درمان MCT در درمان اختلال افسردگی می باشد. در این مدل درمانی فرض می شود چهار عامل زیر به عنوان عوامل تاثیرگذار در ابتلا به اختلالات روانشناختی مطرح می باشند.

1-وجود نگرانی های زیاد : در مدل درمانی MCTفرض می شود وجود نگرانیهای زیاد یکی از علل مهم ابتلا به اختلالات روانشناختی و بخصوص ابتلا به اختلال اضطراب منتشر می باشد.

2-وجود حالت نشخوار ذهنی : در مدل درمانی MCT فرض می گردد که حالت نشخوار ذهنی نوعی سبک تفکر است که بخصوص در اکثر اشخاصی که مبتلا به اختلال افسردگی هستند و یا در آینده احتمال دارد مبتلا به اختلال افسردگی شوند بیشتر مشاهده می گردد. از سوی دیگر در مدل درمانیMCT اعتقاد برآن است که وجود سبک تفکری که در آن حالت نشخوار ذهنی حاکم می باشد سبب می گردد که اشخاص تمایل زیادی برای تحلیل گذشته ، یافتن علل ایجاد حالت خلقی خود و یافتن علل رخ دادن رویدادها پیدا کنند.

3-توجه زیاد به منابع تهدید : یکی از فرضیات مهم مدل درمانی MCT آن است که مبتلایان به اختلالات مختلف روانشناختی توجه زیادی به منابع تهدید می نمایند . همچینن در این مدل درمانی فرض می شود تمرکز زیاد بر روی نشانه های خاص بیماری می تواند سبب تداوم افکار منفی شود .

4- رفتارهای مقابله ای ناکارآمد: در مدل درمانی MCT انجام برخی از رفتارها ( مانند اجتناب نمودن از روبرو شدن با محرک های اضطراب زا و تلاش برای کنترل افکار )که برای مقابله با علایم ناراحت کننده ی اختلالات روانشناختی توسط شخص انجام می گردد می تواند در تداوم علایم اختلالات روانشناختی نقش زیادی داشته باشد.

منابع

                          Barlow.D.(2014).Clinical handbook of psychological disorder. New York: Guiford press

Dobson.K.& D. Dozois.(2019). Handbook of cognitive behavioral therapies . New York : Guilford press.

                                   Gotlib.I.& C. Hammen. (2009). Handbook of depression. NewYork: Guiford press.

                                         Van Dijk.S.(2012). DBT. Made simple.Oakland: NewHarbinger publication Inc

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا ( متخصص روانشناسی بالینی )

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است.

24/  6/ 99

بازدیدها: 847