اختلال فوبیای خاص

امروزه یکی از شایعترین انواع اختلالات روان شناختی اختلالات اضطرابی می باشد. حالت اضطراب یکی از حالتهای هیجانی معمول می باشد که همه ی انسانها در طول روز آن را تجربه می نمایند و در بسیاری از مواقع با استفاده از روش های مختلف در کاهش میزان اضطراب خود موفق می شوند اما در برخی از اشخاص امکان دارد میزان شدت اضطراب به حدی باشد که شخص نتواند در مقابله با آن موفق شود و در این حالت امکان دارد که به کارکردهای مختلف ارتباطی ، شغلی و تحصیلی اشخاص آسیب وارد گردد و در چینن مواقعی احتمال ابتلای اشخاص به یکی از انواع اختلالات اضطرابی مطرح می گردد .اختلالات اضطرابی به انواع مختلفی مانند اختلال اضطراب منتشر ، اختلال پانیک و اختلال فوبیا تقسیم می شوند. یکی از انواع اختلالات اضطرابی اختلال فوبیا می باشد و در این مقاله قصد من آن است که در مورد یکی از انواع اختلال فوبیا به نام فوبیای خاص مطالبی را بیان نمایم .

اختلال فوبیای خاص یکی از شایعترین انواع اختلالات روان شناختی می باشد. برای تشخیص این اختلال لازم است که شخص مبتلا به آن ترس و اضطراب مشخصی از یک موقعیت و یا شیی خاص داشته باشد و از آن شیی یا موقعیت اجتناب نماید و یا با ترس و اضطراب آن را تحمل کند . همچینن برای تشخیص فوبیای خاص لازم است که  حالتهای ترس ، اضطراب و اجتناب از یک یا چند شیی یا موقعیت برای حداقل 6 ماه تداوم داشته باشد. از دیگر علایم فوبیای خاص آن است که میزان ترس ، اضطراب و اجتناب ایجاد شده از روبرو شدن یا پیش بینی روبرو شدن با شیی یا موقعیت خاص به حدی باشد که در حوزه های مربوط به کارکردهای اجتماعی ، شغلی و ارتباطی شخص آسیب های مهمی ایجاد شود .در کودکان مبتلا به فوبیای خاص علایم ابتلا به این اختلال امکان دارد به جای ترس ، اضطراب و اجتناب شدید از یک شیی یا موقعیت به صورت یک سلسله علایم رفتاری مانند گریه نمودن و کج خلقی ظاهرشود.

اکثر مبتلایان به فوبیای خاص تنها در مقابل یک شیی یا موقعیت حالت ترس ، اضطراب و اجتناب شدید را نشان نمی دهند و امکان دارد در سه یا بیشتر از سه شیی و یا موقعیت حالت ترس ، اضطراب و اجتناب را نشان دهنذ.

فوبیای خاص به انواع فرعی مختلفی مانند فوبیای خاص از نوع حیوانات ،فوبیای خاص از نوع محیطی و فوبیای خاص از نوع موقعیتی تقسیم می شود .میزان شیوع فوبیای خاص بر اساس برآوردی که در آمریکا انجام گرفته است بین 8 الی 12 درصد و در اروپا حدود 6 درصد است . همچینن بر اساس برآورد دیگری که در مورد میزان شیوع فوبیای خاص انجام گرفته معلوم شده است که در کشورهای آسیایی ، آفریقایی و کشورهای آمریکای لاتین این میزان کمتر از آمریکا و اروپا می باشد و بین 2 الی 4 درصد است. از سوی دیگر میزان ابتلا به اختلال فوبیای خاص در بین زنان حدود دو برابر مردان می باشد.

علل مختلفی امکان دارد خطر ابتلا به فوبیای خاص را بالا ببرد .یکی از مهمترین این عوامل روبرو شدن با یک رویداد مصیبت بار یا رویداد تروماتیک می باشد. همچینن مشاهده ی رخ دادن رویدادی وحشتناک که برای دیگران رخ داده است نیز می تواند خطر ابتلا به اختلال فوبیای خاص را بالا ببرد. عوامل دیگری که امکان دارد خطر ابتلا به اختلال فوبیای خاص را بالا ببرد تجربه ی یک حمله ی پانیک غیر منتظره در یک موقعیتی که امکان خطر در آن بالا است ( برای نمونه تجربه ی حمله ی پانیک در ایستگاه مترو ) و یا شنیدن خبرهای وحشتناک ( مانند شنیدن سقوط  هواپیما ) است.برخی از عوامل سرشتی و ژنتیکی نیز امکان دارد در بالا بردن خطر ابتلا به اختلال فوبیای خاص نقش داشته باشند. از جمله عوامل سرشتی که در این زمینه امکان دارد نقش داشته باشند می توان به نقش عامل سرشتی عصبی بودن و نقش عامل سرشنی بازداری رفتار اشاره نمود و این عوامل سرشتی در بالا بردن خطر ابتلا به سایر اختلالات اضطرابی نیز نقش دارند. . عامل ژنتیک نیز در ابتلا به انواع فرعی فوبیای خاص نیز نقش دارد . نتایج بر خی از برآوردها نشان می دهد که در فوبیای خاص نوع حیوانات نقش عامل ژنتیک  32 درصد ، فوبیای خاص نوع موقعیتی 25 درصد و فوبیای خاص از نوع تزریق ، خون و آسیب میزان نقش ژنتیک 33 درصد است.

ابتلا به اختلال فوبیای خاص معمولا در اوایل دوره ی کودکی رخ می دهد و متوسط سن ابتلا به این اختلال بین 7 الی 11 سالگی می باشد . برخی از انواع فوبیای خاص در مقایسه با سایر انواع این اختلال در سن بالاتری احتمال دارد اشخاص را مبتلا سازد . از جمله ی این دسته از انواع فرعی فوبیای خاص می توان به فوبیای خاص از نوع موقعیتی (Situational ) اشاره نمود.

ابتلا به اختلال فوبیای خاص با عوارض مختلفی همراه می باشد از جمله ی این عوارض می توان به آسیب رسیدن به کارکردهای مختلف اجتماعی و روان شناختی اشاره نمود و این موضوع وقتی مهم تر می شود که شخص مبتلا به این اختلال از بیشتر از چهار موقعیت یا شیی هراس و ترس داشته باشد. از دیگر عوارض مهم ابتلا به فوبیای خاص آسیب دیدن سلامتی در برخی از انواع فرعی این نوع فوبیا ( فوبیای خون -تزریق و فوبیای ترس از دریافت خدمات دندان پزشکی ) به علت بی میلی مبتلایان به این اختلال برای مراجعه به مراکز درمانی می باشد.

اشخاصی که مبتلا به فوبیای خاص می باشند در خطر ابتلای بالاتری برای ابتلا به برخی از انواع اختلالات روان شناختی می باشند از جمله مهمترین این اختلالات می توان به مبتلا شدن به سایر انواع اختلالات اضطرابی مانند اختلال پانیک و اختلال اضطراب منتشر اشاره نمود . از جمله دیگر اختلالات روان شناختی که مبتلایان به فوبیای خاص در خطر بالاتری برای ابتلا به آنها می باشند می توان به اختلال افسردگی ، اختلالات مرتبط با مواد و برخی از اختلالات شخصیتی ( بخصوص اختلال شخصیتی وابسته ) اشاره نمود.

بهترین روش برای درمان فوبیای خاص استفاده از روش روان درمانی شناختی- رفتاری می باشد . در روش روان درمانی شناختی- رفتاری از تعدادی از تکنیکهای رفتاری و شناختی استفاده می شود و شخص با آموزش این تکنیکها در جلسات روان درمانی و سپس تمرین آنها در محیط زندگی خود میزان اضطراب و ترس خود را در هنگام قرار گرفتن در برابر موقعیت یا شیی که در او اضطراب و ترس زیادی را ایجاد می نماید کاهش می دهد. از جمله مهمترین تکنیکهای رفتاری که در درمان شناختی- رفتاری برای درمان فوبیای خاص بکار می رود می توان به تکنیک رفتاری مواجهه (Exopsure ) اشاره نمود. در جریان اجرای تکنیک مواجهه که بیشتر برای درمان اختلال فوبیا و اختلال وسواسی- اجباری بکار می رود  درمانگر شناختی – رفتاری به شخص اطلاعاتی در فواید روبرو شدن با محرکهای ترس زا ارایه می دهد سپس شخص را به صورت تدریجی تشویق می کند که با محرک ترس زا یا اضطراب زا روبرو شود. یکی از تکنیکهای دیگری که جریان اجرای  روان درمانی شناختی- رفتاری امکان دارد استفاده شود تکنیک شناختی بازسازی شناختی می باشد .  هدف عمده از اجرای این تکنیک توانا ساختن  شخص  مبتلا به فوبیای خاص برای روبرو شدن با محرک ی است که در او ایجاد ترس و اضطراب شدید نموده است می باشد . در جریان اجرای تکنیک بازسازی شناختی ابتدا شخص مبتلا به فوبیای خاص نوع خود افکار منفی خودکار خود را موقع روبرو شدن با محرک اضطراب زا یا ترس زا مورد شناسایی قرار می دهد و سپس تلاش می نماید که افکار مناسب و متفاوت تری را جایگزین این افکار نماید .

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روان شناسی بالینی )

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است.

آدرس دفتر روان شناسی و مشاوره دکتر حسین لطفی نیا : تبریز ، خیابان 17 شهریور جدید ، حدفاصل خیابانهای ارتش و طالقانی ، ساختمان سینا ، طبقه ی هفتم

شماره تلفن : 04135559866