ویژگیهای آزمونهای شخصیتی رورشاخ و اندریافت موضوع (TAT)

آزمونهای شخصیتی رورشاخ و اندریافت موضوع (TAT ) دو آزمون مهم شخصیتی هستند که در طبقه ی آزمونهای شخصیتی فرافکن قرار گرفته اند . اهمیت این دو آزمون بیشتر از این جهت است که در بین آزمونهای شخصیتی فرافکن آزمون شخصیتی رورشاخ بیشترین استفاده ی روانشناسان را دارد و آزمون شخصیتی TAT از نظر استفاده در رتبه دوم قرار دارد . آزمونهای شخصیتی فرافکن شامل مجموعه ای گسترده از آزمونهای شخصیتی هستند و به شکلهای مختلف مانند کارتهایی که لکه های جوهر روی آنها چاپ شده اند ، تصاویری رسم شده از انسانها و یا جملات ناتمام وجود دارند. با اجرای  آزمونهای شخصیتی فرافکن آزمونگر می تواند نوعی برداشت کلی از شخصیت آزمودنی را بدست آورد. همچینن این نوع آزمونها برخی از جبنه های پنهان یا ناهشیار (Unconscious ) شخصیت آزمودنی را نشان می دهند. در آزمونهای شخصیتی فرافکن مواد آزمون مبهم یا ساختار نیافته (Unstructured ) است . علت عمده ی استفاده از مواد مبهم یا ساختار نیافته در آزمونهای شخصیتی فرافکن آن است که فرض می شود استفاده از این مواد می تواند به صورت کمتری واکنش های دفاعی آزمودنی را تحریک نماید و در جریان اجرای  این آزمونها اثر  واکنش های دفاعی آزمودنی به حداقل خود می رسد. امروزه استفاده از آزمونهای شخصیتی فرافکن به عنوان ابزارمهم تشخیصی برای روانشناسانی که در محیطهای کلینیکی کار می کنند مطرح می باشد . همچینن امروزه استفاده از آزمونهای شخصیتی فرافکن در محیطهای دانشگاهی به عنوان ابزار مهم پژوهشی در زمینه ی مسایل روانشناختی مطرح است . روانشناسانی که به کاربرد آزمونهای شخصیتی فرافکن علاقه دارد  به کمک این آزمونها می توانند انواع مشکلات روانشناختی و تعارضات درونی آزمودنی را شناسایی نموده و با استفاده از روش های مناسب روان درمانی اقدام به مقابله با آنها نماید.

آزمونهای شخصیتی به دونوع آمونهای شخصیتی عینی (Objective personality test ) و آزمونهای شخصیتی فرافکن (Projective personality test) طبقه بندی می شوند . تفاوتهای مهمی بین این دو دسته از آزمونهای شخصیتی وجود دارد. یکی از تفاوتهای مهم بین آزمونهای شخصیتی فرافکن با آزمونهای شخصیتی عینی آن است که در آزمونهای شخصیتی فرافکن سیستم نمره گذاری به اندازه ی آزمونهای شخصیتی عینی دقیق نمی باشد. همچینن یکی دیگر از تفاوتهای این دو نوع کلی از آزمونهای شخصیتی آن است که در آزمونهای شخصیتی فرافکن معمولا مواد آزمون به صورت مبهم است و به این علت که پاسخ درست یا نادرست در آزمونهای شخصیتی فرافکن وجود ندارد لذا در اکثر اوقات آزمودنی نمی داند هدف از اجرای این آزمونها چه می باشد .طرفداران استفاده از آزمونهای شخصیتی فرافکن اعتقاد دارند که به کمک استفاده از این آزمونها می توان آگاهیهایی در مورد اطلاعات انباشته شده در ناخودآگاه ذهنی آزمودنیها بدست آورد. همچینن برخی از ابداع کنندگان آزمونهای شخصیتی فرافکن اعتقاد دارند پاسخهایی که آزمودنیها به مواد این آزمونها می دهند می تواند منعکس کننده ی نحوه ی ادراک آنها از خود و محیط پیرامون خود باشد.

از سوی دیگر آزمونهای شخصیتی فرافکن وسیله ی خوبی برای روشن نمودن حالت حالت تمارض می باشند. حالت تمارض (Malingering ) حالتی است که در آن شخص برای رسیدن به برخی از اهداف خود ادعا می کند که علایم اختلالات روانشناختی را تجربه می نماید . در این مقاله در مورد ویژگیهای دو آزمون شخصیتی فرافکن مطالبی ارایه خواهم داد.

الف-آزمون شخصیتی رورشاخ (Rorschach personality test )

در بین آزمونهای شخصیتی فرافکن آزمون شخصیتی رورشاخ  از نظر میزان استفاده در محیطهای کلینیکی رتبه ی اول را به خود اختصاص داده است .آزمون شخصیتی رورشاخ به وسیله ی یک روانپزشک سوئیسی به نام هرمان رورشاخ در سال 1921 میلادی ساخته شد. قبل از ابداع آزمون شخصیتی رورشاخ کارتهایی از لکه های جوهر چاپ شده شیبه به آنچه هرمان رورشاخ آنها را ساخته بود برای بازگو نمودن تصویرهای ذهنی (Imagination) و سایر کارکردهای روانشناختی از سوی روانشناسان  مورد استفاده قرار می گرفت اما رورشاخ از این کارتها به عنوان وسیله ی تشخیصی برای تشخیص مشکلات روانشناختی  استفاده نمود. او آزمون شخصیتی خود را بر روی گروههای مختلف اشخاصی که مشکلات روانپزشکی داشتند اجرا نمود و با توجه به ویژگیهای پاسخ این دسته از اشخاص به این آزمون شخصیتی و مشاهده ی رفتارهایی که  آزمودنیها به هنگام اجرای این آزمون داشتند به تدریج سیستم نمره گذاری را برای این آزمون طرح ریزی نمود.

آزمون شخصیتی رورشاخ از 10 کارت تشکیل شده است. در هر یک از کارتها لکه های جوهری چاپ شده است. پنج تا از این کارتها به رنگ خاکستری و سیاه هستند و پنج تا از آن کارتها رنگی هستند.

برای اجرای آزمون شخصیتی رورشاخ لازم است که آزمودنی در اتاقی که مناسب انجام آزمون است و از نظر نور و راحتی مناسب است قرار بگیرد . بعد از اعلام آمادگی از سوی آزمودنی برای اجرای آزمون این آزمون با ارایه ی کارت شماره یک به آزمودنی آغاز می شود . نکته ای که در این موقع باید آن را رعایت نمود آن است که کارتهای ازمون نباید بر روی میز گذاشته شوند بلکه هر یک از این کارتها باید به دست آزمودنی داده شود علت این موضوع آن است که آزمودنی امکان تغییر جهت دادن کارتها را داشته باشد و بتواند کارتها را در وضعیتهای مختلف بچرخاند و پاسخهای مختلف به این کارت بدهد . بعد از ارایه ی کارت شماره ی یک به آزمودنی دستورالعمل مربوط به اجرای این آزمون تنها در یک جمله به آزمودنی داده می شود . این جمله معمولا به این صورت است که به آزمودنی گفته می شود که این تصویر چه امکان دارد باشد . آزمونگر در هنگام دادن دستورالعمل کوشش می نماید که از هر گونه توضیح اضافی خودداری نماید و تنها به سوالات آزمودنی به صورت بسیار مختصر پاسخ دهد. اجرای مرحله ی اول آزمون بعد از دادن دستورالعمل آغاز می شود و این مرحله تا اتمام پاسخهای آزمونگر به کارت آخر آزمون یعنی کارت شماره ده ادامه می یابد . در هنگام اجرای این مرحله از آزمون ، آزمونگر ضمن ثبت زمان مربوط به دادن پاسخ اول به هر کارت ( یعنی زمان واکنش ) زمان کل پاسخ دادن به این آزمون را هم ثبت می نماید . بعد از اتمام مرحله ی اول اجرای آزمون مرحله ی دوم اجرا آغاز می شود. در این مرحله از اجرای آزمون، آزمونگر دستورالعمل مرحله ی دوم آزمون را بیان می کند .  در این دستورالعمل از آزمودنی خواسته می شود که مکان هر یک از پاسخهای ارایه شده به هر کارت را در صفحه ی خاصی که برای این منظور آماده شده است مشخص کند تا آزمونگر بتواند مکان دقیق مربوط به آن پاسخ را مشاهده نماید. زمانی که آزمونگر توانست مکان دقیق هر پاسخ را مشخص کند مرحله ی دوم اجرای آزمون شخصیتی رورشاخ به اتمام می رسد.

بعد از اجرای آزمون شخصیتی رورشاخ مرحله ی نمره گذاری و تفسیر آزمون فرا می رسد . سیستم های نمره گذاری کلاپفر و اکسنر دو سیستم عمده ی نمره گذاری و تفسیر آزمون شخصیتی رورشاخ هستند . سیستم کلاپفر بیشتر در نمره گذاری و تفسیر بر روی دیدگاه روان تحلیلی تاکید می کند و سیستم اکسنر در نمره گذاری و تفسیر بیشتر بر روی دیدگاه شناختی – ادراکی تاکید می نماید.

نمرات به پاسخهای ارایه شده به آزمون شخصیتی رورشاخ در سه دسته ی کل یعنی نمرات به مکان های پاسخ (Location) ، تعیین کننده ها (ِِDetetminants)و محتوای(Content) پاسخها است قرار می گیرند.  نمره های مربوط به مکان ها شامل نمرات به بخش کل(W) ،بخش عمده (D) ، بخش جزیی (Dd) و بخش سفید (S) کارتها می شود . نمره ی مربوط به تعیین کننده ها از پاسخهایی است که اشاره به عناصری حرکت (Movement ) ، سایه ها (Shading ) ، رنگ (Color ) و شکل (Form) می نماید و بالاخره نمره ی مربوط به محتوا از مجموع نمراتی بدست می آید که مربوط به محتوا است (مانند اشاره  به انسانها ،حیوانات ، اشیای بیجان ، ابرها ، طبیعت ، نقشه های جغرافی و خون)

تفسیر آزمون شخصیتی رورشاخ می تواند به دو صورت تفسیر کیفی و کمی انجام گیرد. در تفسیر کیفی بر اساس تعداد و نوع پاسخهایی که آزمودنی به هر یک از منابع نمره گذاری یعنی مکانها ، تعیین کننده ها و محتوا  می دهد تفسیر انجام می گیرد برای نمونه زمانی که آزمودنی در پاسخهای خود به عامل رنگ اشاره ی زیادی نموده باشد این مورد به عنوان احتمال بالا بودن حالت خلقی وی تفسیر می شود و برعکس زمانی که وی  پاسخهای بسیار کمی که به عامل رنگ می دهد این حالت می تواند به پائین بودن حالت خلقی وی اشاره داشته باشد . همچینن زمانی که میزان تعداد پاسخهای داده شده  آزمودنی به موضوع طبیعت زیاد باشد این حالت می تواند به احتمال منزوی بودن و یا درونگرا بودن وی نسبت داده شود.  از سوی دیگر هدف از تفسیر کمی آزمون شخصیتی روزشاخ بکار بستن نمره گذاری دقیق و استفاده از فرمول های گوناگون برای رسیدن به تشخیص برخی از اختلالات روانپزشکی مانند اختلال افسردگی ، اختلال وسواسی- اجباری و اختلال اسکیزوفرنیا می باشد. زمانی که هدف آزمونگر تفسیر کمی و رسیدن به تشخیص باشد باید وی از دانش کافی در زمینه ی نمره گذاری و تفسیر این آزمون برخوردار باشد و وقت کافی هم برای این منظور در نظر بگیرد .

آزمون شخصیتی رورشاخ مزایا و معایبی دارد . یکی از مزایای این آزمون توانایی زیاد آن برای روشن ساختن دیدگاه های آزمودنی نسبت به خود و محیط پیرامون خود است . در آزمون شخصیتی رورشاخ فرض می شود که آزمودنی بر اساس ادراکی که از خود و محیط پیرامون خود دارد به کارتهای این آزمون پاسخ می دهد. مزیت دیگر این آزمون توانایی آن در تشخیص حالتهایی مانند حالت تمارض (Malingering ) است . در کنار مزایایی که آزمون شخصیتی رورشاخ دارد این آزمون معایبی هم دارد یکی از معایب آزمون شخصیتی رورشاخ مشکل بودن نمره گذاری و تفسیر آن است.

ب:آزمون اندریافت موضوع(Thematic Apperception test)

آزمون اندریافت موضوع یا TAT بعد از آزمون شخصیتی رورشاخ بیشترین استفاده را در میان روانشناسان دارد. کارتهای آزمون TATدر مقایسه با کارتهای آزمون شخصیتی رورشاخ از درجه ی ابهام کمتری برخوردار هستند. آزمون TAT بوسیله ی مورای (Murray ) و همکاران وی در دانشگاه هارورد ابداع شد. از آزمون TAT در زمینه های کلینیکی و پژوهشی استفاده می شود.

آزمون TAT از 20 کارت سیاه و سفید تشکیل شده است که بر روی 19تا از آن کارتها تصاویری رسم شده است و یکی دیگر از کارتهای این آزمون سفید است. دستورالعمل اجرای آزمون TATبه این صورت است که زمانی که کارتها به آزمودنی ارایه می شود از او خواسته می گردد که برای هر یک از تصاویر چاپ شده در کارتها داستانی بسازد و در آن داستان توضیح دهد که چه عاملی سبب بوجود آمدن این رویداد در تصویر شده است ، همچینن در جریان دستورالعمل از آزمودنی خواسته می شود که توصیح دهد که در آن لحظه چه اتفاقی افتاده است ؟و احساسات و افکار اشخاصی که در تصویر هستند چه می باشد ؟و نتیجه نهایی آن چه خواهد بود. در مورد اجرای کارت سفید دستور العمل به این صورت می باشد که به آزمودنی گفته می شود که تصاویری را در کارت تصور نماید و  داستانهایی را در مورد آن تصاویر تصور شده بسازد. اگرچه تعداد کارتهای آزمون TAT بیست کارت است اما تمام کارتها برای آزمودنیها ارایه نمی شود چونکه برخی از کارتها تنها برای اجرا در دختران و پسران و برخی دیگر از کارتها برای اجرا در مردان و زنان طرح ریزی شده اند . در هر جلسه ی آزمون بندرت بیشتر از 10 کارت اجرا می شود. بعد از اجرای آزمون TAT مرحله ی تفسیر این آزمون آغاز می شود . مورای و همکاران توصیه می کنند نمره گذاری در آزمون TAT به کمک بررسی موارد زیر انجام گیرد

1- قهرمان داستان

در تفسیر آزمون TAT معمولا عنوان قهرمان به شخصی گفته می شود که آزمودنی در داستان خود به طور مکرر به او اشاره می نماید و  آزمودنی در باره احساسات ، باورها و رفتارهای وی اطلاعات بیشتری را بدست می دهد. هر اندازه میزان توانایی قهرمان توصیف شده توسط آزمودنی بیشتر باشد آزمونگر می تواند این تفسیر را بنماید که آزمودنی از سطح قوی تری از اطمینان به خود برخوردار است

2-نیازها

در تفسیر آزمون TAT  انواع نیازهایی که آزمودنی آنها را در داستانهای خود از زبان قهرمان داستانها بیان می کند در نظر گرفته می شود .  نیازبه موفقیت ، نیاز به دریافت محبت (Affiliation ) و نیازبه پرخاشگری (Aggression) از جمله نیازهایی است که امکان دارد آزمودنی آنها را در جریان داستانهای خود بیان نماید .

3-فشارها

فشارها اشاره به نیروهای محیطی می نمایند که بر آزمودنی تحمیل می شوند . از جمله فشارهایی که آزمودنیها در جریان داستانهای خود بیان می نمایند و آزمونگر می تواند آنها را مورد تفسیر قرار  دهد می توان به امکان به مورد حمله یا مورد انتقاد  قرار گرفتن از سوی دیگران، نیاز به دریافت محبت و روبرو شدن با خطرهای جسمی اشاره نمود .

4-تعارضات درونی عمده

تعارضات درونی آزمودنی با  کمک تجزیه و تحلیل  احساسات و رفتارهای قهرمان داستان که آزمودنی در جریان داستانهای خود به آنها اشاره نموده است بدست می آید به دست می آید.

آزمون TAT آزمونی تشخیصی نیست و با کمک آن نمی توان انواع اختلالات روانپزشکی  را تشخیص داد .  کاربرد عمده ی این آزمون برای تعیین نیازها و فشارهای درونی آزمودنیها می باشد. از سوی دیگر با کمک آزمون TAT می توان علاوه بر موارد فوق اطلاعاتی را در زمینه های مربوط به میزان توانایی آزمودنی در واقعیت سنجی ، میزان سطح قضاوت ، میزان کنترل سائق ها ، انواع هیجانات و تکانه های آزمودنی  ، میزان سطح توجه ، میزان تمرکز ، سطح استدلال انتزاعی و انواع مکانیسم های دفاعی که آزمودنی از آنها به صورت زیاد استفاده می نماید را بدست آورد

منابع

                                             Aiken.L.(2005). Psychological testing and assessment .New York: Allyn and Bac press

                                                           Anastasia.A.(1997).    Psychological testing .New York: Macmillan publishing  

                                                               

                                                             Hogan.T.(2007)  . Psychological testing.NewYork: John wiley   &Sons press

                                                        

                                                Marnat .G.(2011).  Hand book of psychological assessment. New York :Wiley press

نوشته شده توسط دکتر حسین لطفی نیا( متخصص روانشناسی بالینی)

استفاده از مطالب این مقاله به شرط ذکر نام نویسنده و آدرس سایت بلامانع است

96/8/24

 

آدرس دفتر روانشناسی دکتر حسین لطفی نیا (متخصص روانشناسی بالینی) : تبریز، خیابان17 شهریور خدید، بالاترتقاطع از خیابان طالقانی،برج سینا، طبقه ی هفتم

تلفن:04135559866 و09144015140

بازدیدها: 7433